گزارش اختصاصی: از مامور شکنجه تا عضو "کلاه آبی"های حافظ صلح

دویچه‌ وله، روزنامه "زود دویچه" و پلاتفرم تحقیقی "نترا نیوز" (Netra News)  که مرکز آن در سوئد است و با تمرکز روی بنگلادش فعالیت می‌کند، پس از تحقیقاتی گسترده به این واقعیت دست یافته‌اند که گروهی از نیروهای حافظ صلح سازمان ملل، "کلاه آبی"‌ها از اعضای سازمان‌های مخفی شکنجه‌گر بوده‌اند. این تحقیقات همچنین نشان می‌دهد که سازمان ملل چندان اهمیتی به این مسئله نداده است.

یک شکنجه‌گر در قاب یک سلفی

جستجوی تیم تحقیقی با رسیدن یک تصویر سلفی آغاز می‌شود. عکس گروهی از زنان و مردان در یونیفرم "کلاه آبی"ها که در مقابل دوربین ژست گرفته‌اند. تصویر در نگاه اول کاملا عادی به نظر می‌رسد. عکس در سال ۲۰۲۲ گرفته شده است، زمانی که سربازانی از مصر، بنگلادش و اندونزی تازه دوره مقدماتی خود را برای ماموریت "کلاه آبی" در جمهوری دموکراتیک کنگو به پایان رسانده‌اند.

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌ وله

اما یک مرد طاس با عینک در وسط گروه است که دستش را دور شانه یک سرباز دیگر حلقه کرده است. حضور او کلید تحقیق را می‌زند؛ او قبل از اعزام به ماموریت سازمان ملل سمت کاملاً متفاوتی داشته و معاون بخش اطلاعات "گردان اقدام سریع"، (Rapid Action Bataillons)  یک یگان ویژه در بنگلادش بوده است.

بر اساس تحقیقاتی که سال گذشته توسط دویچه وله و پلتفرم تحقیقاتی "نترا نیوز"  منتشر شد، این واحد با مجوز یا دستکم تایید مقامات بالای دولت بنگلادش مسئول اعدام و شکنجه است. اتهامی که وزارت کشور بنگلادش در بیانیه‌ای خشمگینانه خطاب به دویچه وله و "نترا نیوز" آن را "یک اختراع ساختگی و با انگیزه سیاسی" دانست و رد کرد.

دستکم ۴۰ عضو واحد ویژه عضو ارتش حافظ صلح سازمان ملل

گزارش تازه دویچه‌ وله، روزنامه "زود دویچه" و "نترا نیوز" می‌گوید اعضای این "جوخه کشتار" به طور "سیستماتیک" توسط بنگلادش به ماموریت‌های سازمان ملل فرستاده شده‌اند. این تیم تحقیقی ماه‌ها اسناد نظامی محرمانه را بررسی کرده و با منابعی در بنگلادش و سازمان ملل صحبت و پروفایل‌های‌شبکه‌های اجتماعی را ارزیابی کرده است. آنها توانسته‌اند هویت یک مرد را از طریق مسیرهای دویدن روزانه‌اش در بانگوی، پایتخت جمهوری آفریقای مرکزی، شناسایی کنند. یک فرد دیگر نیز در عکس‌های رسمی یک مراسم اهدای مدال شناسایی شده است.

بنا بر این گزارش در مجموع بیش از ۱۰۰ سرباز شناسایی شده‌اند که ۴۰ نفرشان در پنج سال گذشته ابتدا در "گردان اقدام سریع" (RAB) خدمت کرده‌ و سپس به سربازان کلاه آبی تبدیل شده‌اند.

سه نفر از این مردان برای بخش اطلاعات RAB کار می‌کرد‌ه‌اند که دو نفر از آنها حتی معاون مدیر بخش بوده‌اند. چندین منبع تایید کرده‌اند که این سازمان شبکه‌ای مخفی از سلول‌های شکنجه در بنگلادش دارد. یک منبع مطلع از ارتش بنگلادش گفته است که در آنجا "غیرنظامیان وادار به حرف زدن می‌شوند" و برای وادار کردن آنها به حرف زدن از "واتربرد، شوک الکتریکی و اعدام‌های ساختگی" استفاده می‌شود.

نادیده گرفتن گزارش کارشناسان

با وجود چنین گذشته‌ای، این سه مرد و سایر اعضای سابق RAB توسط بنگلادش به عنوان کلاه آبی به سازمان ملل فرستاده شده‌اند. گزارش تحقیقی دویچه‌ وله، روزنامه "زود دویچه" و "نترا نیوز" می‌گوید در این زمینه حتی هشدارهای صریحی نیز وجود داشته است. کمیته مبارزه با شکنجه سازمان ملل متحد که هیئتی متشکل از کارشناسان مستقل است، در گزارشی در سال ۲۰۱۹ از "نگرانی عمیق" درباره "شکنجه، دستگیری‌های خودسرانه، بازداشت‌های پنهانی و قتل‌های غیرقانونی" توسط نیروهای امنیتی بنگلادش نوشت.

ینس مودویگ، نویسنده این گزارش که در آن زمان یکی از اعضای کمیته ضد شکنجه بود، می‌گوید اعضای این کمیته به صراحت توصیه کردند که اعضای RAB از ماموریت‌های سازمان ملل حذف شوند. با این وجود تمامی سربازانی که توسط دویچه وله، "نترا نیوز" و روزنامه "زودویچه" شناسایی شده‌اند، حتی پس از انتشار گزارش کمیته نیز به ماموریت سازمان ملل اعزام شده‌اند. هشدارهای درونی سازمان ملل هم ظاهرا نادیده گرفته شده است.

مشکل در روند فرایند اعزام سربازان است

گزارش می‌گوید مشکل در روند اعزام سربازان کلاه آبی برای سازمان ملل متحد است. سازمان ملل انتخاب و بررسی این سربازان را به کشورهای خودشان واگذار کرده‌است. دولت‌های مربوطه باید گواهی دهند که از این افراد سابقه جرایم حقوق بشری در دست ندارند، اما این اطلاعات به ندرت بررسی می‌شود. طبق اطلاعات خود سازمان ملل به استثنای چند مورد، این سازمان فقط فرماندهان ارشد و معاونان آنها را بررسی می‌کند.

سخنگوی سازمان ملل برای دویچه وله، "نترا نیوز" و روزنامه "زود دویچه" نوشته است که اکثریت قریب به اتفاق نیروهای حافظ صلح "خدمات خوبی" انجام می‌دهند و سازمان ملل "اطلاعات یا منابع لازم" برای بررسی همه نیروها را در اختیار ندارد.

میناکشی گانگولی، معاون مدیر آسیایی دیده‌بان حقوق بشر، با خشم می‌گوید که سازمان ملل "بررسی این را که کدام افسران مرتکب جنایت شده‌اند، به یک دولت جنایتکار واگذار کرده است." به گفته او اقدامات RAB در بنگلادش تا حد زیادی بدون مجازات می‌ماند، زیرا برای این کشور "اهمیتی ندارد که مسئولان جنایات حقوق بشری را به پاسخگویی بکشاند".

نبود نیروی کافی

تحقیقات سه رسانه یاد شده نشان می‌دهد  که سازمان ملل متحد به خوبی از این مشکل آگاه است، اما بر سر دوراهی "کمبود نیروهای حافظ صلح" یا اعزام افراد "با هر سابقه‌ای" قرار دارد.

گزارش می‌گوید سازمان ملل متحد در حال حاضر ۶۵ هزار کلاه آبی در کشورهایی مانند سودان جنوبی، جمهوری آفریقای مرکزی و منطقه کشمیر مستقر کرده است. در دهه‌های پیش کشورهایی مانند فنلاند، کانادا و ایرلند اکثریت نیروهای کلاه آبی را تامین می‌کردند، اما کشورهای غربی به تدریج از شمار نیروهای اعزامی خود کاستند.

به گفته یکی از منابع آگاه، دولت‌ها همیشه باید در هنگام انجام ماموریت‌های حافظ صلح از خود بپرسند که آیا آمادگی پرداخت "خون‌بهای" آنرا دارند؟ این منبع می‌افزاید: «اگر سربازان در تابوتبازگردند، باید در این کشورها کمیته تحقیق وارد کار شود.» او با اشاره به وضعیت دشوار حقوق بشر در بنگلادش می‌گوید که کشورهایی مانند بنگلادش با "چنین مشکلی" روبرو نیستند.

رفتار "بسیار وحشیانه" برخی از کلاه آبی‌ها

آندرو گیلمور، دیپلمات سابق سازمان ملل که پیشتر معاون دبیرکل امور حقوق بشر این سازمان بوده است، به صراحت می‌گوید که "رفتار برخی از سربازان کلاه آبی بسیار وحشیانه" است. او اکنون مدیر بنیاد برگهوف در برلین است، سازمانی که برای صلح در سراسر جهان فعالیت می‌کند. به گفته گیلمور گاهی اوقات "کل نیروهای نظامی" و گاهی "تک سربازانی" وجود دارند که قبل از استقرار در نیروهای حافظ صلح سازمان ملل "در جنایات حقوق بشری دست داشته‌اند".

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

با این حال گیلمور از کارفرمای سابق خود دفاع می‌کند. او چندین بار در مصاحبه با رسانه‌های یاد شده تکرار می‌کند که سازمان ملل "هر چه در توان دارد انجام می‌دهد" تا کشورها را متقاعد کند که فقط سربازانی را برای اعزام انتخاب کنند که مرتکب جنایت نشده‌اند. اما "در نهایت دست سازمان ملل بسته است". او می‌گوید: «اگر سازمان فشار بیشتری بر کشورها وارد کند، آنها تهدید می‌کنند که نیروهای خود را به طور کامل خارج خواهند کرد.» به گفته گیلمور نتیجه این خواهد بود که "کل ماموریت‌های صلح به خطر بیافتد" و این "به قیمت جان ده‌ها هزار نفر" تمام می‌شود.

بیشتر بخوانید:حمله خونین به صلح‌بانان سازمان ملل در مالی

سازمان ملل نیروی کافی دارد

برخلاف آنچه گیلمور می‌گوید، یک سخنگوی سازمان ملل تاکید می‌کند که این نهاد "به اندازه کافی نیرو دارد و تهدیدها مبنی بر خروج نیروها تنها تأثیر محدودی خواهد داشت".

اما گزارش می‌گوید مطمئناً فشار بر سازمان ملل وجود دارد و این در مورد سریلانکا خود را نشان داده است. در سال ۲۰۱۹ شاوندرا سیلوا به عنوان فرمانده جدید ارتش این کشور منصوب شد که از یک جنگ داخلی بیرون آمده بود. او در طول جنگ داخلی فرماندهی گردانی را برعهده داشته که به گفته سازمان ملل مرتکب جنایات گسترده حقوق بشری شده است.

بیشتر بخوانید:کاهش سهم آمریکا در تامین بودجه نیروهای حافظ صلح سازمان ملل

به دنبال موجی از خشم عمومی، سازمان ملل متحد اعلام کرد که در آینده کلاه آبی از سریلانکا نمی‌پذیرد. اما یک سخنگوی سازمان ملل به سه رسانه یاد شده می‌گوید: «سازمان ملل متحد یک در پشتی را باز گذاشت؛ آنجایی که عملیات با خطرات جدی مواجه بود.»

به گفته او در سال ۲۰۱۹، سریلانکا ۶۸۷ کلاه آبی را به ماموریت‌های سازمان ملل فرستاد. در سال ۲۰۲۰ نیز یعنی یک سال پس از انتصاب سیلوا، ۶۶۵ کلاه آبی از این کشور در میان نیروی حافظ صلح سازمان ملل وجود داشت.

یک سیاستمدار غربی که با فرآیندهای سازمان ملل آشنا است، می‌گوید در واقع هیچ‌کس اهمیتی به این نمی‌دهد که بنگلادش و دیگر کشورها واقعاً چه کسانی را به مأموریت می‌فرستند. به گفته او کشورهای غربی از "یافتن نیروهای کافی برای مأموریت‌های اغلب خطرناک" خشنود هستند.

بیشتر بخوانید:۱۵ صلح‌بان سازمان ملل در کنگو کشته شدند

بنگلادش حتی در حال برنامه ریزی برای گسترش مشارکت خود در ماموریت‌های سازمان ملل است. یک ژنرال ارتش این کشور با افتخار گفته به بنگلادش ماموریت داده شده است که "نقش هماهنگ کننده شبکه‌ای از نیروهای نظامی جنوب آسیا را بر عهده بگیرد". او می‌گوید: «این نشان می دهد که چقدر برای ما ارزش قائل هستند.»

یک سخنگوی دیگر سازمان ملل تایید کرده که بنگلادش در بازسازی نیروهای حافظ صلح نقش داشته، اما تاکید می‌کند که دبیرخانه سازمان ملل متحد از هیچ کشور عضوی درخواست نکرده است که "به عنوان هماهنگ کننده عمل کند" و در موقعیتی نیست که بتواند چنین کاری بکند. به گفته او هنوز تصمیمی در مورد اینکه چه کسی این هماهنگی را بر عهده خواهد داشت، گرفته نشده است.

دویچه‌وله، "نیترا نیوز" و روزنامه "زود دویچه" چندین بار از دولت‌های بنگلادش و سریلانکا و همچنین برخی افسران در این رابطه سوال کردند اما پرسش آنها بی پاسخ مانده است.

نویسندگان: Naomi Conrad, Arafatul Islam, Birgitta Schülke