گازهای گلخانه‌ای و نقش آنها در گرم‌تر شدن کره زمین
۱۳۸۶ اردیبهشت ۲۸, جمعه
نور مرئی خورشید می‌تواند از دیواره ایجاد شده توسط گازهای گلخانه‌ای عبور کند و به زمین برسد، اما نور مادون قرمزی که به خارج از زمین باز می‌تابد، امکان عبور نیافته و به گرما تبدیل می‌شود. عبارت گازهای گلخانه‌ای به ترکیبات کلروفلوروکربن CFC اطلاق می‌شود. عمده‌ترین این گازها عبارتند از دی اکسید کربن، متان و دی اکسید نیتروژن.
دکتر ویکتوریا جمالی، استادیار پیشین دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران، می‌گوید: «گازهاى گلخانهاى گازهایى‌اند كه در اثر مصرف سوخت‌هاى فسیلى در اتمسفر ذخیره مى‌شوند و این ذخیره باعث مى‌شود كه انرژى در زمین حبس بشود و ایجاد گرمایى بكند كه شبیه گرماى موجود در گلخانه است. خیلى از فعالیت‌هایى كه انسان در سطح كره‌ى زمین انجام مى‌‌دهد باعث افزایش این گازها مى‌شود و در نتیجه یكى از اثرات تراكم این گازها صدمه دیدن لایه‌ى ازن است. »
اثر گلخانه‌ای جو، اثری است طبیعی که بدون آن دمای میانگین زمین به منهای ۱۵ درجه خواهد رسید، در حالیکه به یمن وجود اثر نامبرده میانگین متوسط دمای زمین، مثبت ۱۵ درجه است، دمایی که زندگی موجودات زنده را میسر و وجود اکوسیستم‌های طبیعی را امکان‌پذیر کرده است. اما با گسترش صنعت و انتشار بیش از حد گازهای گلخانه‌ای این اثر به ضد خود تبدیل شده است.
ولی چه چیزی باعث شده که اثر طبیعی حافظ انسان، بر ضد او به کار افتد؟ خانم جمالی که خود از پایه‌گذاران جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست ایران است، عقیده دارد: «کشورهایى كه صنعت در آن نقش زیادى دارد یا به عبارتى كشورهاى صنعتى در تولید این گازها و افزایش گرماى كره‌ى زمین و اثراتى كه این گرما بر روى همه‌ى لایه‌هاى زندگى انسان و جانداران دارد و صدمات فراوانى كه به آن وارد مىآید، بیشترین نقش را دارند. در طول قرن بیستم، در یك قرن صد ساله، ما فقط یك درجه افزایش دماى كره‌ى زمین را داشتیم، در صورتیكه تخمین مى‌زنند كه دماى زمین تا پایان قرن بیست و یكم به میزان پنج تا شش درجه افزایش مى‌یابد و این فقط در اثر فعالیت‌هاى انسانى است كه در سطح كره‌ى زمین اتفاق مى‌افتد و با افزایش درجه‌ى حرارت، ما اثرات مخربى بر روى یخ‌هاى قطبى، جزایر كوچك، در اقیانوس‌ها خواهیم داشت و شاهد از بین رفتن سیستم‌هاى زندگى خواهیم بود و مهاجرینى كه به جمعیت اضافه مى‌شوند، بیمارىهایى كه به وجود مىآید، خشكسالى‌ها، سیل‌ها و بسیارى اثراتى كه شاید خیلى از آنها هنوز در تصور ما نمى‌گنجد. »
وی می‌افزاید: «حتى اگر این درجه‌ى دماى زمین به میزان دو تا سه درجه افزایش یابد، ما این اثرات سوء را در كره‌ى زمین خواهیم داشت و كشورها باید براى اینكه چنین اتفاقى نیافتد، چاره‌اى بیاندشند و براى همین است كه در سال ۲۰۰۷ كه الان آن را سپرى مى‌كنیم، چندین كنفرانس climate change داشتیم كه یكى در فرانسه اتفاق افتاد، یكى‌اش در بلژیك برگزار شد، سومى‌اش را در تایلند داشتیم و در اواخر سال ۲۰۰۷ هم یك نشست دیگر در اسپانیا خواهیم داشت كه مصوبات این اجلاس‌ها مثل قانون براى كشورها لازم‌الاجرا است، براى اینكه برنامه‌هایشان را بر این اساس تنظیم بكنند كه كمترین صدمه را بزند و برنامه‌یشان طورى باشد كه تا سال ۲۰۱۵ كه در آن ما اجلاس سران را در رابطه با محیط زیست داریم، دستاوردى داشته باشند كه بتوانند آن دستاورد را در آن اجلاس ارائه بدهند تا نشان بدهد، چقدر در رابطه با كاهش استفاده از سوخت‌هاى فسیلى و جایگزین كردن آن با انرژى‌هاى تجدید‌پذیر موفق بوده‌اند.»
چندی است که موضوع کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در مباحث نشست‌های زیست‌محیطی آلمان و دیگر کشورهای اروپایی جایگاه ویژه‌ای یافته است. بشر تنها چند سال فرصت دارد تا این امر را عملی ساخته و آیندگان را از عواقب مصیبت‌بار آن نجات دهد. اما آیا در کشوری مانند ایران نیز از این ضرورت، آنقدرها که شایسته است، سخن به میان می‌آید؟
دکتر ویکتوریا جمالی می‌گوید: «ایران هم جزو آن كشورهایى است كه بیانیه‌ى توسعه‌ى هزاره را امضاء كرده، بنابراین ما متعهد هستیم كه در چارچوب توسعه‌ى هزاره حركت بكنیم و یكى از اهداف توسعه‌ى هزاره همین حفظ محیط زیست و توسعه‌ى پایدار است. ولى از طرفى دیگر ما كشور تولید كننده‌ى نفت و گاز هستیم كه خود نفت و تولیدات نفتى یكى از آلوده‌سازهاى كره‌ى زمین هستند كه باید جایگزین بشوند، از طرف دیگر ما كشورى هستیم كه امكانات استفاده‌ى از انرژى خورشیدى و بادى و حتى زمین‌گرمایى فراوانى در اختیار داریم. سیاست دولت باید در راستاى جایگزینى این انرژى‌ها باشد. وزارت نفت ایران در این ارتباط یك واحدى را تحت عنوان انرژى‌هاى تجدید‌پذیر دارد اما اینكه اینها چقدر در مصرف خانوار و صنعت قرار بگیرد، بسیار ناچیز است و در سیستم برنامه‌‌ریزى به آن صورت قرار نگرفته. مثلا توربین‌هاى بادى كه در اختیار ما هست در حد بسیار اندكى است و نمى‌تواند بصورت درصدى جایگزین شده و در برنامه‌ریزى‌ها قرار بگیرد كه دولت بتواند اعلام كند، چند درصد از انرژى‌هاى تولیدى كشور به طور مثال انرژى‌هاى خورشیدى یا بادى هست. باید این امر در چشم‌انداز برنامه‌ى توسعه‌ى بیست ساله كه در نظر گرفته‌اند، دیده بشود كه دیده هم شده ولى صرف داشتن قانون مهم نیست، بلكه اجراى آن مهم است كه ما بتوانیم، این موارد پیش‌بینى شده را به صورت اجرایى درآورده و عملیاتى‌اش بكنیم.»
آلاینده‌‌های محیط زیست را باید کاهش داد و این مسئله باید برای مردم همه‌ی کشورها از جمله مردم ایران به ضرورتی بی چون و چرا تبدیل شود. فعالان محیط زیست، چه وابسته و چه غیر وابسته به دولت، در این عرصه، وظیفه‌ای خطیر بر عهده دارند.
به عقیده ویکتوریا جمالی: «مهم‌ترین گامی که می‌توان برداشت، فرهنگ‌سازى است. ما باید فكر بكنیم كه جامعه‌ى ما احتیاج به فرهنگ‌سازى دارد. سازمان‌هاى غیردولتى اولا وظیفه دارند، مردم را آگاه بكنند و آن فرهنگ‌سازى لازم را در اقشار جامعه چه شهرى و چه روستایى انجام بدهند، نقش آنها را پررنگ كنند و آنها را آگاه بكنند كه آنها مى‌توانند، چه كارى انجام بدهند تا در كاهش گازهاى گلخانهاى و تغییر اقلیم مؤثر باشند.»