کمبود آب؛ "مهمترین چالش امنیتی - انسانی در ایران"
۱۳۹۳ مرداد ۱۳, دوشنبه
بار دیگر مقامات مسئول جمهوری اسلامی نسبت به کمبود آب در ایران هشدار می‌دهند. به گزارش خبرگزاری فارس، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب ایران (آبفا) روز دوشنبه (۱۳ مرداد / ۴ اوت) گفت که ۵ میلیون و ۴۶۰ هزار نفر در دو شهر اصفهان و کرمان در "وضعیت قرمز تامین آب" قرار دارند. حمیدرضا جانباز همچنین گفت که مشکلاتی برای سفره‌های آب زیرزمینی ایران بوجود آمده که موجب شده در "کیفیت آب شرب مشکلات عدیده" پیش بیاید. مدیرعامل آبفا بر لزوم صرفه‌جویی آب تاکید کرد.
همچنین به گزارش خبرگزاری مهر، وزیر نیرو روز یکشنبه (۱۲ مرداد / ۳ اوت) از "نامطمئن" بودن وضعیت آب شهرهای اصفهان، کرمان، تهران و شیراز سخن گفت. حمید چیت‌چیان کاهش بارندگی را دلیل اصلی کمبود آب کنونی عنوان کرد و از پروژه‌های سدسازی جدید "فینسک" و "چاشم" برای تامین آب استان‌های مرکزی خبر داد. او همچنین بر اهمیت طرح انتقال آب دریای خزر به از جمله استان سمنان تاکید کرد.
در این اواخر به علت تشدید کم‌آبی در سال‌های گذشته در ایران، ادامه این مشکل در سال جاری و چشم‌انداز تیره‌ای که به گفته کارشناسان در نتیجه عدم چاره‌اندیشی به موقع در انتظار این کشور است، رسانه‌های ایرانی و بین‌المللی بیش از پیش به موضوع بحران آب در ایران می‌پردازند.
خبرگزاری رویترز نیز گزارشی مبسوط در این زمینه منتشر کرده است. این خبرگزاری می‌نویسد که کمبود آب مدتهاست که مشکل کشورهای خاورمیانه به شمار می‌رود و در این کشورها نرخ بالای رشد جمعیت، مصرف فزاینده آب و مدیریت ضعیف موجب به هدر رفتن منابع کمیاب شده است. اما به گفته رویترز، ایران در میان کشورهای منطقه با وضعیت بدتری روبرو بوده است.
تحلیل رفتن منابع آبی، "تهدیدی علیه امنیت کشور"
رویترز می‌نویسد که ایران در حال حاضر دارای جمعیتی ۷۶ میلیونی است، جنگ با عراق را از سر گذرانده، به دلیل برنامه اتمی‌اش با تحریم‌های آمریکا روبرو بوده و در مرزهایش مدام تنش جریان دارد. اما کارشناسان می‌گویند که آنچه ایران را امروز بیش از همه چیز تهدید می‌کند تحلیل رفتن منابع آبی آن است که موجب شده در برخی شهرهای آن موضوع جیره‌بندی آب مطرح شود.
گری لوییس، نماینده برنامه توسعه سازمان ملل متحد در ایران، می‌گوید: «در حال حاضر کمبود آب به مهمترین چالش امنیتی انسانی در ایران تبدیل شده است.»
به گفته لوییس، سدسازی بیش از حد، روش‌های بد آبیاری، خشکسالی و تغییرات آب و هوایی منجر به ایجاد بحران آب در ایران شده‌است. افزون بر این، بهای پایین آب در ایران مردم را تشویق به اسراف در مصرف آب کرده است. همچنین برخی کشاورزان و سازمان‌ها متهم‌اند به اینکه منابع پرارزش آب را به سرقت می‌برند.
خشک شدن دریاچه ارومیه
به گزارش رویترز، چنین عواملی در مجموع باعث شده است که از جمله دریاچه ارومیه خشک شود. یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد) این دریاچه را به عنوان مکانی ثبت کرده است که در آن حدود ۲۰۰ نوع پرنده و ۴۰ نوع خزنده زندگی می‌کنند.
تا چند دهه پیش طول این دریاچه ۱۴۰ کیلومتر و عرض آن ۵۵ کیلومتر بود (۹۰ در ۳۵ مایل)؛ هم اکنون تنها پنج درصد از آب این دریاچه باقی مانده است.
به گفته گری لوییس، آنچه برای این دریاچه پیش آمده "فاجعه‌ای اکولوژیک (بوم‌شناختی) در ابعاد شگفت‌آور" است.
به گزارش رویترز، در چند ماه گذشته ۱۲ شهر بزرگ ایران از جمله تهران و شیراز با تهدید به جیره‌بندی آب روبرو بوده‌اند و از ساکنان این شهرها خواسته شده تا جایی که می‌توانند در مصرف آب صرفه‌جویی کنند.
وزارت نیرو از مردم خواسته است که مصرف آب خود را به میزان ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش دهند، "اما متاسفانه گوش شنوا برای این درخواست‌ها پیدا نمی‌شود". حتی برعکس، به گزارش خبرگزاری ایرنا به نقل از مقامات مسئول، استفاده از آب در شهرهایی چون تهران بین دو ماه اخیر ۱۰ درصد افزایش داشته است.
«سیستم کشاورزی ایران از علل اصلی بحران»
خبرگزاری رویترز می‌نویسد که علت بحران آب در ایران مصرف زیاد مردم نیست؛ ۹۰ درصد از آب در ایران به مصرف بخش کشاورزی می‌رسد و در این حوزه از آب به طور کارآمد استفاده نمی‌شود.
ایران به خود می‌بالد که سیستم آبیاری پیشرفته‌ای را بنام قنات یا کاریز در نخستین هزاره پیش از میلاد مسیح اختراع کرده است. قنات کانالی است در عمق زمین برای ارتباط دادن رشته چاه‌هایی که که از "مادر چاه" سرچشمه می‌گیرد تا آب به سطح زمین هدایت شود و آب به مصرف کشاورزی و دیگر مصارف برسد. این کانال ممکن است تا رسیدن به سطح زمین هزارها متر به طول بینجامد تا سرانجام آب برای نوشیدن و کشت و کار روی زمین بیاید.
اما به گفته کارشناس سازمان ملل گری لوییس، مقدار زیادی از آبی که از طریق این کانال‌ها به سطح زمین می‌رسد، هدر می‌رود، آن هم بر اثر تبخیر، نشت و سرقت و نیز اینکه کشاورزان اصرار دارند از کودهای شیمیایی استفاده کنند که خود این باعث می‌شود نیاز به آب بیشتری برای آبیاری زمین‌هایشان داشته باشند.
به گفته کارشناسان سازمان ملل متحد، بررسی‌های دولت ایران نشان می‌دهد که تنها یک سوم آب کشاورزی به طور موثر استفاده می‌شود.
رویترز می‌نویسد، استفاده بد و ناموثر از آب تنها مختص ایران نیست و مشکل مدیریت همه کشورهای منطقه خاورمیانه است، از جمله مشکل عراق و افغانستان است که جنگ مانع آن بوده که به مسائل زیست‌محیطی توجه کنند.
رودخانه‌های مهمی در شهرهای اصفهان و شیراز و در مرز ایران با افغانستان خشک شده‌اند. تخلیه آب دجله و فرات در عراق موجب بروز مشکلات زیست‌محیطی دیگری چون توفان‌های شن و گرد و غبار شده است.
کارشناسان سازمان ملل می‌گویند که به طور تاریخی، بادهای فصلی در استان سیستان ایران و در غرب افغانستان باعث می‌شده که هر سال در این مناطق ۱۲۰ روز توفان شن و گرد و غبار در جریان باشد. اما بخاطر کمبود آب و خشکسالی این توفانها به مدت ۲۲۰ روز در سال رسیده است که این منجر به افزایش بیماری‌های تنفسی و چشم در میان مردم شده است.
کاربرد روش‌های جدید کشاورزی به عنوان یک راه حل
رویترز می‌نویسد که حسن روحانی، رئیس جمهور ایران، آگاه است از اینکه آب از "موضوعات امنیت ملی" کشور است. دولت او راه‌هایی پیشنهاد کرده که از نظر کارشناسان اما بسیار پرخرج هستند.
علی نظری‌دوست از همکاران برنامه توسعه سازمان ملل متحد، می‌گوید: «انتقال آب از دریای خزر به دریاچه ارومیه واقعا معنی نمی‌دهد.»
به گزارش رویترز، سازمان ملل متحد با وجود مشکل بوروکراسی در ایران، به این کشور پیشنهاد کمک کرد و از جمله در سال ۲۰۱۲ پروژه‌ای را برای کار با کشاورزان در نزدیکی دریاچه ارومیه آغاز کرد. کشاورزان طی اجرای این پروژه یاد می‌گرفتند چگونه کود ترکیبی درست کنند و تشویق می‌شدند که از کودهای ارگانیک استفاده کنند. آنان هر هفته در کلاس‌هایی شرکت می‌کردند که به آنها استفاده بهینه از آب را یاد می‌داد. این باعث شد که مصرف آب کشاورزان در این منطقه تا ۳۵ درصد کاهش یابد.
به گفته کارشناس سازمان ملل، روش‌های جدید همچنین به کشاورزان اجازه می‌داد از هزینه‌های خود بکاهند و به محصولات خود که محدود به گندم و چغندر بود، تنوع ببخشند و از جمله ذرت، پیاز، گوجه فرنگی و کدو نیز کشت کنند.
به گفته محمد رحمان‌پور که با این پروژه همکاری کرده، همراهی با کارشناسان سازمان ملل مشکل نبود، اما برخی از کشاورزان نمی‌توانستند باور کنند که تغییر روش کشاورزی بتواند مشکل آب آنها را حل کند.
او می‌افزاید: « کشاورزان فکر می‌کردند که کارمندان سازمان ملل فقط حرف می‌زنند. اما ما روش‌های آنها را آزمایش کردیم و دیدیم که به زمین و خاک کشاورزی ما کمک کردند.»
این پروژه سازمان ملل سپس گسترش یافت و ۴۱ روستای دیگر با حدود ۱۱۳ هزار کشاورز آنها را هم دربرگرفت. در ماه مه ۲۰۱۴ دولت ژاپن ۱ میلیون دلار برای نجات دریاچه ارومیه به برنامه توسعه سازمان ملل متحد کمک کرد.
رحمان‌پور می‌گوید امیدوار است که نه تنها خود او بلکه فرزندان او هم بتوانند روزی دوباره دریاچه ارومیه را پرآب ببینند.