کارگران ایران و مسئله حقوق و امنیت شغلی

ولی الله صالحی، نماینده کارگران در شورای عالی کار، امروز در حالی در گفت وگو با خبرگزاری ایلنا از اعلام میزان حداقل دستمزد کارگران برای سال آینده در هفته آخر سال جاری خبر داد که هنوز بحث ها و نگرانی های زیادی درباره ی میزان حداقل دستمزد وجود دارد.

صالحی در پاسخ به این سوال كه آيا شما گفته‌های مقام‌های دولت درباره عدم افزايش حداقل مزد در سال ۸۹ را قبول داريد يا خير؟ گفت: «در اين‌باره چيزی نشنيده‌ام اما اعلام می‌كنم كه شورای عالی‌كار مستقل است و طبق ماده ۴۱ قانون كار افزايش مزد سالانه كارگران از جمله وظايف اين شوراست».

با این همه یکی از موارد اعتراضی کارگران همواره جدا از پایین بودن حداقل دستمزد، نبود ضمانتی برای پرداخت همان ٰمبلغ اندک ٰ است.

در هفته ای که گذشت كارگران كارخانه صنايع مخابراتي راه دور ايران (ITI) که می گویند ۱۳ ماه است که دستمزدی دریافت نکرده اند دست به تجمعی سه روزه زدند.

میرحسین موسوی، یکی از رهبران جنبش اعتراضی اخیر مردم ایران، در آخرین مصاحبه خود که دو روز گذشته با سایت کلمه انجام داد، به وضعیت کارگران و برخوردهای صورت گرفته با آنها اشاره و بدان انتقاد کرد.

وی گفت: «ملت ما می خواهد … با انبوه تبلیغات، شاخص خط فقر و بیکاری و تورم با دستکاری و دروغ، از چشم مردم پنهان نشود. ملت ما می خواهد معلمان کشور بابت درخواست حقوق خود کتک نخورند، کارگران بابت درخواست حق خود مورد تهاجم قرار نگیرند و زنان بابت درخواست رفع تبعیض مورد هجوم تهمت های گوناگون قرار نگیرند.»

در ارتباط با وضعیت کارگران در ایران و مسایل اصلی آن‌ها گفت‌وگویی انجام داده‌ایم با بیژن حکمت، کارشناس مسایل کارگری و از اعضای اتحاد جمهوریخواهان که در پی می آید.

دویچه‏وله: آقای حکمت، مدتی است شاهد اعتراضات فزاینده‏ای از سوی کارگران صنایع گوناگون در شهرهای مختلف هستیم. مسائل اصلی کارگران در ایران کدام‏ها هستند و اعتراضات کارگری معمولا حول چه مسائلی مطرح می‏شوند؟

بیژن حکمت: مشکلات اقتصادی‏ای که امروز در ایران وجود دارد و سیاست‏های دولت آقای احمدی‏نژاد، شرایطی را به وجود آورده که اغلب صنایع در ایران در حال ورشکستگی هستند و یا نقدینگی کافی برای پرداخت دستمزدها ندارند.

یکی از مهم‏ترین مسائل کارگران شاغل در ایران این است که دستمزدهای‏شان به موقع پرداخت نمی‏شود و آنان مجبورند به طرق مختلف اعتراض کنند که بتوانند به حداقل دستمزدی که برای زندگی‏شان کافی هم نیست، دست پیدا کنند. این یکی از بلاواسطه‏ترین خواسته‏های کارگران ایران است که موجب اعتراضات کارگری اخیر در ایران شده است.

یکی دیگر از مسائل مهم کارگران نبود امنیت شغلی است. چون با وضعیت اقتصادی‏ای که در ایران وجود دارد، تعطیل شدن کارخانه‏ها، اخراج کارگران که تحت عنوان "تعدیل اقتصادی" و یا عناوین دیگری صورت می‏گیرد، موجب نگرانی کارگران از امنیت شغلی‏شان شده و یکی از خواسته‏های‏شان تثبیت شغلی‏شان است.

خواست دیگری که کارگران را به اعتراض وامی‏دارد و از مطالبات اصلی آنان است، تبدیل شدن کارگران پیمانی به کارگران دائم و قراردادی است. چرا که کارگران پیمانی را در پایان قراردادشان، بدون این که هیچ نوع مزایایی از قبیل حق اخراج و… به آنان تعلق بگیرد به راحتی می‏توانند اخراج کنند.

علاوه بر مطالبات اقتصادی‏‏ای که کارگران را به اعتراض وا‌می‏دارد، مساله‏ای که کارگران از دیرباز به دنبال آن هستند و یکی از خواسته‏های اصلی فعالان کارگری است، حق ایجاد تشکل‏های مستقل کارگری و سندیکاهای کارگری است. کارگران ایران، از جمله کارگران "شرکت واحد اتوبوس‏رانی" و "نیشکر هفت‏تپه" مبارزات طولانی‏ای را در این زمینه سازمان داده‏اند. فعالان و رهبران این کارگران بارها به زندان افتاده‏اند و در حال حاضر نیز آقایانان اسانلو و مددی، سال‏هاست که در زندان به‏سر می‏برند.

مشکل دولت ایران با تشکیل سندیکاهای کارگری چیست و چرا تا این حد برابر آن مقاومت می‏شود؟

از همان ابتدای شکل‏گیری جمهوری اسلامی، تشکل‏هایی مانند "خانه‏ی کارگر" و یا "شوراهای اسلامی کار" به وجود آمدند که به نوعی از سوی دولت و کارفرما هدایت می‏شد و نماینده‏ی واقعی کارگران نبودند. حتی در اواخر دوران آقای خاتمی، مقاوله‏نامه‏ای (بین‏المللی) امضا شد که دولت ایران تشکل‏های مستقل کارگری را به رسمیت بشناسد.

اما واقعیت این است که حکومت ایران از مبارزات مستقل کارگری‏ و مبارزاتی که زیر فرماندهی آنان نباشد هراسان است و مایل است از طریق تشکل‏های خودساخته مبارزات کارگران را کنترل کند و نگذارد که آن‏ها خواسته‏های واقعی خود را مطرح کنند و گرد آن‏ها مبارزه کنند. هفته‏ی‏ پیش نیز یکی از فعالان کارگری که برای ایجاد تشکل‏های مستقل کارگری مبارزه می‏کرد، دستگیر شد.

اتهاماتی که به طورکلی به فعالان کارگری وارد می‏شود چیست؟ سنگین‏ترین حکمی که تاکنون برای یک فعال کارگری صادر شده، چه حکمی بوده است؟

مهم‏ترین احکامی که صادر شده‏اند، زندان‏های درازمدت برای این فعالان است. اتهامات هم تکرار همان اتهام‏های کلی‏ای است که به فعالان سیاسی و همین‏طور فعالان کارگری نسبت داده می‏شود؛ از قبیل، ایجاد آشوب، تشویش اذهان عمومی، مقابله با جمهوری اسلامی، تبلیغ علیه نظام و…

یا این که کارگرانی راکه سال گذشته در سنندج به مناسبت اول ماه مه، تظاهراتی برگزار کرده بودند بازداشت و آن‏ها را به شلاق بستند و واقعا از آن‏ها هتک حرمت کردند.

به معضلات اقتصادی کارگران اشاره کردید؛ یکی از مشکلات کنونی کارگران ایران تعیین حداقل دستمزدها است که هنوز برای سال ۸۹ مشخص نشده است و محل بحث و چالش است. حداقل دستمزد باید بر چه پایه‏ای و بر اساس کدام معیارها تعیین شود که بتواند جواب‏گوی نیازهای اولیه‏ی کارگران باشد؟

مهم‏ترین مساله‏ای که در تعیین حداقل دستمزدها مطرح است، سبد مصرفی است که در این زمینه درنظر گرفته می‏شود. کارگران بر سر تعیین این سبد مصرف و هم‏چنین نرخ تورم که دو پایه‏ی اصلی تعیین حداقل دستمزدها هستند، با دولت و نمایندگان کارفرمایان مناقشه دارند.

امسال هم آن گونه که اعلام کرده‏اند، قرار است حداقل دستمزد کارگران ۴۵۰‏هزار تومان در ماه اعلام شود. در حالی که خط فقر در ایران و حداقل درآمدی که یک خانواده‏ی کارگری برای تامین زندگی روزانه به آن نیاز دارد، بین ۸۰۰ تا ۹۰۰هزار تومان برآورد می‏شود.

در شرایطی که تمام پیش‏بینی‏ها حاکی از آن است که با اجرای طرح هدف‏مند کردن یارانه‏ها در سال آینده، با نرخ به شدت بالای تورم مواجه خواهیم شد، نمی‏توان حداقل دستمزدها را با عطف به ماسبق محاسبه کرد و قطعا این نرخ تورم شدید باید در محاسبات گنجانده شوند.

جدا از مشکلات کارگران در تعیین حداقل دستمزدها، بسیاری از کارگران ایران ماه‏ها است که مطالبات معوقه‏ای دارند. این مشکل بیشتر به کارگران بخش خصوصی مربوط می‏شود یا بخش دولتی؟ و چه راه‏حلی پیش پای کارگران برای رسیدن به دستمزدهای معوقه‏ی خود وجود دارد؟

این مشکل هم در مورد شرکت‏های دولتی صادق است و هم شرکت‏های خصوصی. سوءمدیریت این شرکت‏ها و حتی دلایلی کاملا غیرواقع‏بینانه موجب می‏شود که دستمزد کارگران به‏موقع پرداخت نشوند. برای نمونه زمانی که برای اولین بار دستمزد کارگران نیشکر هفت تپه به تعویق افتاد، مدیریت این‏طور استدلال می‏کرد که چون قرار است این شرکت خصوصی و شامل اصل ۴۴ بشود، فعلا حقوق کارگران را پرداخت نمی‏کند. مبارزات کارگران نیشکر هفت‏تپه از همان‏جا آغاز شد و چند ماهی مبارزه کردند تا این که توانستند حقوق معوقه‏ی خود را دریافت کنند.

البته وضع صنایع خصوصی، علاوه بر سوءمدیریت، چندان مناسب نیست.

بسیاری از این صنایع، به خصوص صنایع کوچک‏تر، در حال ورشستگی هستند و یا دارند تعطیل می‏شوند. یا این که در بسیاری از صنایع دارند کارگران‏ را اخراج می‏کنند.

مثلا یکی از بخش‏های شرکت‏ نفت قرار است حدود ۱۵۰۰ تا از کارگران مهندسی‏اش را اخراج کند. یا شرایطی که در صنایع برق به وجود آمده، منجر به اخراج تعداد زیادی از کارگران این صنعت شده است و این خطر وجود دارد که کارگران بیکار شده در این رشته بسیار بیش‏تر از این هم بشوند.

بنابراین مشکلاتی که برای کارگران چه از نقطه‏نظر امنیت شغلی، چه از لحاظ پرداخت به موقع دستمزدها و هم‏چنین تعیین حداقل دستمزد وجود دارد و آشفتگی‏های فراوانی که کارگران در این زمینه‏ با آن مواجه هستند، آنان را به مبارزه وادار کرده است.

این نکته هم قابل توجه است که در کشورهای اروپایی، مساله فقط تعیین حداقل دستمزد نیست؛ حداقل دستمزد را در این کشورها معمولا دولت تعیین می‏کند، ولی دستمزد واقعی کارگران از طریق مذاکره و گفت‏وگو بین سندیکاهای هر رشته‏ای و کارفرمایان تعیین می‏شود و در توافق بین این دو است که مشخص می‏شود در این یا آن رشته، دستمزدها در چه سطحی باید قرار داشته باشند.

اما در ایران، از آن‏جا که امکان ایجاد چنین سندیکاهایی وجود ندارد، بعد از این که حداقل دستمزد تعیین شد، کارفرمایان سعی می‏کنند دستمزدهای واقعی‏ای را هم که باید خیلی بیش از این حداقل باشد، به این حداقل تقلیل بدهند.

مصاحبه‌گر: مریم میرزا

تحریریه: فرید وحیدی