چه کسانی در سوریه می‌جنگند؟

ناتوانی نیروهای انتظامی و امنیتی سوریه در مهار اعتراضات به سرعت ارتش این کشور را مجبور به مداخله کرد. ارتش سوریه که ظاهراً وظیفه اصلی آن مقابله با تهدیدات اسرائیل بود، از تجربه محدود نظامی در جنگ داخلی برخوردار بود و پیشینه اشغال لبنان نیز کمکی به آنها برای مهار جنگ داخلی در سوریه نکرد.

ارتش سوریه که در سال ۲۰۱۱ متشکل از ۳۰۰ هزار سرباز بود. در سال‌های اول جنگ داخلی متحمل تلفات سنگین شد. برخی کارشناسان نظامی شمار نیروهای کلاسیک نظامی سوریه را در حال حاضر حدود ۱۰۰ هزار نفر تخمین می‌زنند. البته سوریه به کمک ایران موفق به ایجاد تشکل‌های شبه‌نظامی نیز شده است.

با آغاز اعتراضات در ماه مارس ۲۰۱۱ رژیم اسد متوسل به سرکوب معترضان شد و در این راه از نیروهای پلیس، ارتش و سازمان امنیت خود بهره گرفت. اما پس از چندی برخی از ناراضیان نظامی در کنار مخالفان قرار گرفتند و دست به تشکیل ارتش آزاد سوریه برای حمایت از تظاهرکنندگان زدند.

نیروهای ارتش آزاد سوریه که در آغاز از کمک‌های سیاسی و نظامی برخی کشورهای غربی و منطقه (کشورهای عربی و ترکیه) برخوردار بودند، توانستند برخی از نقاط مهم سوریه را در اختیار خود بگیرند. اما با شدت‌گیری جنگ برخی از نفرات و فرماندهان آن به صف اسلام‌گرایان مسلح پیوستند.

گروه "دولت اسلامی" (داعش) گروه "دولت اسلامی عراق و شام" (داعش) که بعدها خود را "دولت اسلامی" نامید، نخست در عراق شکل گرفت، ولی سریعاً شبکه‌های سیاسی و نظامی خود را در سوریه گسترش داد و با تصرف مناطق مهمی در سوریه بدل به یکی نقش‌آفرینان مهم در این کشور شد. شهر رقه به عنوان یکی از شهرهای مهم سوریه هم‌چنان در تصرف داعش است.

مبارزه جهانی علیه گروه تروریستی القاعده، عملکرد این گروه را برای فعالیت در سوریه در سال‌های ۲۰۱۲ به بعد بسیار محدود کرده بود. به همین دلیل شاخه‌های متعددی وابسته به این گروه در سوریه شکل گرفتند که مهم‌ترین آنها جبهه نصرت بود. این گروه با اعلام جدایی از القاعده نام خود به "جبهه فتح الشام" تغییر داد. ده‌ها گروه شبه‌نظامی افراطی دیگر نیز در سوریه فعالیت دارند.

روسیه که در آغاز با ارسال تسلیحات به سوریه و حمایت سیاسی از رژیم بشار اسد می‌کوشید موازنه قدرت را به نفع دولت سوریه برهم زند، به‌زودی دریافت که حفظ منافع منطقه‌ای و جهانی‌اش بدون حضور مستقیم ارتش این کشور در سوریه ممکن نیست. درسال ۲۰۱۵ روس‌ها مستقیماً درگیر جنگ داخلی سوریه شدند.

گرچه سیاست آمریکا در زمان اوباما خروج نظامی از منطقه بود، اما ائتلاف ضدداعش به رهبری ایالت متحده حضور این کشور را در عراق و سوریه ضروری ساخته است. حمله اخیر موشکی آمریکا به پایگاه هوایی ارتش سوریه نشان می‌دهد که دولت ترامپ نیز مایل است که به عنوان قدرت جهانی در بحران سوریه تاثیرگذار باشد.

سوریه به کشوری گسیخته بدل شده است که هر گروه و دسته‌ای بخشی از آن را در تصرف خود دارد.

ایران یکی از متحدان اصلی رژیم بشار اسد به شمار می‌آید. ایران رژیم سوریه را در جبهه مقاومت علیه اسرائیل ارزیابی می‌کند و به همین دلیل حمایت از آن را بخشی از استراتژی منطقه‌ای خود می‌داند. ایران با قدرت‌های منطقه درگیر یک جنگ نیابتی در سوریه است.

حسین همدانی، یکی از فرماندهان سپاه که در سوریه کشته شد. ایران تا کنون میلیارد‌ها دلار کمک‌های نظامی و اقتصادی به رژیم سوریه کرده است.

ایران در آغاز مدعی بود که تنها کمک‌های مستشاری به ارتش سوریه می‌دهد، اما با افزایش شمار کشته‌شدگان نظامی ایران مشخص شد که سپاه پاسداران به‌طور مستقیم در جبهه‌ها به نفع اسد در حال جنگ است تا آنچه "عمق استراتژیک ایران" از افغانستان تا دریای مدیترانه نامیده می‌شود، تامین گردد.

نقش ترکیه در بحران سوریه بسیار مهم و پیچیده است. اردوغان از آغاز نا‌آرامی‌ها در سوریه از مخالفان اسد پشتیبانی کرد و نخست به ارتش آزاد سوریه و سپس به گروه‌های اسلام‌گرا کمک‌های مالی و تسلیحاتی ارسال کرد.

ترکیه نیز همانند ایران سریعاً دریافت که بدون حضور نظامی مستقیم نمی‌تواند وضعیت سوریه را به دلخواه خود تغییر دهد. مخالفت با اسد از یک‌سو و ترس از قدرت‌گیری گروه‌های کرد در منطقه شرایط پیچیده سیاسی – نظامی را برای دولت اردوغان بوجود آورده است.

گرچه ظاهراً کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و در راس آن‌ها عربستان سعودی نیروی مستفیم نظامی در سوریه ندارند، اما تشکیلات "جبهه اسلامی" یکی از گروه‌های شبه‌نظامی است که مستقیماً از عربستان کمک‌های مالی و تسلیحاتی دریافت می‌کند. قطر و امارات متحده نیز صرف‌نظر از اینکه در ائتلاف ضدداعش هستند به سهم خود به گروه‌های مخالف اسد یاری می‌رسانند.

حزب‌الله لبنان به دلایل متعددی وارد جنگ داخلی سوریه شد. حزب‌الله که می‌توان آن را بازوی نظامی ایران در لبنان و منطقه به شمار آورد، مسلماً در تحولات سوریه نمی‌توانست بی‌طرف باشد و خواهان تقویت محور شیعی تهران-بغداد- دمشق- بیروت بود.

ایران از تجربه جنگ با عراق آموخته بود که می‌تواند از گروه‌های شیعه در جهت اهداف خود استفاده کند. "لشکر فاطمیون" مهم‌ترین گروه شبه‌نظامی وابسته به سپاه قدس از شیعیان افغانستان است. "گروه زینبیون" نیز متشکل از شیعیان پاکستانی است که توسط سپاه پاسداران برای جنگ در سوریه آموزش دیده‌اند.

آمریکا از "یگان‌های مدافع خلق" (بازوی نظامی "حزب اتحاد دمکراتیک" کردها) که روابط بسیار نزدیکی با "پ‌ک‌ک" در ترکیه دارند حمایت می‌کند. دفاع کردها از شهر کوبانی علیه داعش نشان داد که متحدان پایداری در جنگ علیه اسلام‌گرایان هستند. ترکیه مخالف سرسخت افزایش نفوذ کردها در منطقه است.

کردهای سوریه که از حقوق شهروندی در زمان حکومت خاندان اسد محروم بودند، تحولات سیاسی را فرصتی برای طرح مطالبات خود یافتند. کردها با سیاستی مستقل در قبال رژیم اسد و اسلام‌گرایان افراطی بدل به نیرویی نقش‌آفرین در سوریه شدند.

اسرائیل به‌رغم اختلافات اساسی با دولت سوریه تا کنون حمایت جدی از مخالفان نکرده و عملیات نظامی خود را محدود به انهدام ساختارها نظامی و انبارهای تسلیحاتی وابسته به ایران و حزب‌الله کرده است. به نظر کارشناسان سیاسی اسرائیل از بحران سوریه بیشترین سود را تا کنون برده است.