پیامد بحران پناهجویی برای امنیت داخلی آلمان
۱۳۹۵ دی ۱۷, جمعه
بنا به ارزیابی سازمان ملل متحد آوارگی و مهاجرت یکی از مشخصه‌های سده بیست و یکم به شمار می‌آید. در پی تشدید روند جهانی‌شدن میلیون‌ها نفر در جهان احساس می‌کنند که در کشورهای خود شانسی برای یک زندگی مناسب ندارند.
اما وضعیت اقتصادی تنها انگیزه افراد برای مهاجرت نیست. تبعیض‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی از جمله دیگر دلایل مهاجرت در سده‌ی کنونی هستند. نباید فراموش کرد که تغییرات اقلیمی و پیامد‌های آن (نظیر کم‌آبی و خشک‌سالی) نیز بر شمار آوارگان و پناهجویان افزوده است.
یونیسف شمار آوارگان را بیش از ده‌ها میلیون نفر تخمین می‌زند. بیش از ۵۰ میلیون نفر از آوارگان زیر ۱۸ سال هستند. بنا به گزارش یونیسف در سال ۲۰۱۶ حدود ۲۸ میلیون کودک در سراسر جهان به خاطر جنگ و خشونت و ۲۲ میلیون کودک دیگر نیز به خاطر فقر، افزایش جرم و جنایت یا دلایل دیگری چون شرایط بد اقلیمی، محل زندگی‌شان را ترک کرده و آواره شدهاند.
بیشتر بخوانید: عفو بین‌الملل: هدف اتحادیه اروپا حمایت از پناهجویان نیست
سازمان عفو بین‌الملل در گزارشی در اکتبر ۲۰۱۶ اعلام کرد که ۱۰ کشور، میزبان بیش از ۵۶ درصد پناهجویان جهان هستند. شگفت‌آور اینکه این ۱۰ کشور خود از زمره کشورهای محروم به شمار می‌آیند. نام هیچ‌یک از کشورهای پیشرفته و ثروتمند در میان آنها دیده نمی‌شود.
اما به‌رغم این آمار یاس‌آور، اروپا یکی بی‌شک از مقصدهای مهم برای پناهجویان و آوارگان جهان محسوب می‌شود. اما کشورهای اروپایی به ویژه اعضای اتحادیه اروپا دارای سیاست یکسانی در قبال پناهجویان نیستند. تلاش رهبران اتحادیه اروپا برای دستیابی به خط مشی واحد تا کنون نتیجه‌بخش نبوده است. توان اقتصادی و پیشینه این کشورها در امر پناهجوپذیری تا کنون در این‌باره تعیین‌کننده بوده است.
به‌رغم ورود میلیون نفر پناهجو به کشورهای عضو اتحادیه اروپا، سازمان‌های حقوق‌بشری آشکارا اعلام کرده‌اند که "هدف اتحادیه اروپا حمایت از پناهجویان نیست."
آلمان، " ستاره بی‌فروغ" پناهجویان؟
آلمان در میان کشورهای عضو اتحادیه اروپا در رابطه با حل بحران پناهجویی جایگاه ممتازی دارد. آلمان نه تنها نیرومندترین قدرت اقتصادی در اروپا به شمار می‌آید، بلکه تا کنون بیش از هر کشور دیگر اروپایی میزبان پناهجویان و آوارگان بوده است.
در سال ۲۰۱۶ میلادی مجموعاً ۹۸۸ هزار درخواست پناهندگی در ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا ثبت شده که سه دوم این درخواست‌ها (یعنی بیش از ۶۵۸ هزار درخواست) در آلمان بوده است. ایتالیا با ۸۵ هزار و فرانسه با ۶۲ هزار درخواست در رده‌‌های دوم و سوم قرار دارند.
نگاهی به آمار نشان می‌دهد که از ژانویه تا نوامبر ۲۰۱۵ حدود یک میلیون و ۹۲ هزار پناهجو به آلمان وارد شدهاند. اما از ژانویه تا نوامبر ۲۰۱۶ شمار پناهجویان تازه‌وارد به آلمان حدود ۳۰۵ هزار نفر بوده است.
بیشتر پناهجویان واردشده به آلمان در سال ۲۰۱۵ به ترتیب از ۱۰ کشور سوریه، افغانستان، عراق، ایران، آلبانی، کوزوو، پاکستان، اریتره، صربستان و مقدونیه بوده‌اند.
سیاست آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، در زمینه پذیرش پناهجویان با مشکلاتی در درون این کشور مواجه شده است. اگر بپذیریم که سیاست پناهجوپذیری دولت ائتلافی آلمان برآیندی از انگیزه‌های انسان‌دوستانه و اقتصادی بوده است، توضیح یا حتی توجیه دلایلِ اتخاذ این سیاست برای بسیاری از شهروندان آلمانی قابل پذیرش نبوده است.
مشکلات مشترک دولت آلمان و پناهجویان
اعتراض گروه‌های پوپولیستی و راست‌گرای آلمان به سیاست‌های پناهجوپذیری و مهاجرپذیری دولت مرکل در آغاز متوجه فاکتورهای اقتصادی نظیر کاهش فرصت‌های شغلی‌و درآمدها، تقسیم منابع مالی و رفاهی با پناهجویان از یک‌سو و تغییرات فرهنگی، اجتماعی و هویتی در پی ورود مهاجران به آلمان از سوی دیگر بود.
اما گره خوردن بحران پناهجویی با امنیت داخلی آلمان پس از حملات تروریستی در کشورهای فرانسه، بلژیک و آلمان بدل به موضوعی جدی شد که تا حدود زیادی تمامی فاکتورهای دیگر را تحت تاثیر قرار داد و آنها را به حاشیه راند.
بیشتر بخوانید: در آلمان: شمار پناهجویان کمتر، وضعیت هم‌پیوندی بهتر
حدود ۶۶ درصد پناهجویان واردشده به آلمان مرد و ۳۴ درصد دیگر زن هستند. از کل این پناهجویان بیش از ۷۰ درصد آنان زیر ۳۰ سال هستند. شمار پناهجویان بالای۴۰ سال تنها ۱۰ درصد است.
آمار و اعداد فوق تنها برای برنامه‌ریزی در عرصه‌های آموزشی و اقتصادی معنادار نیستند، بلکه مولفه‌هایی مهم و واقعی در زمینه تامین امنیت داخلی به شمار می‌آیند.
اسکان موقت و اقامت دایمی، زبان‌آموزی، آموزش‌های لازم برای کاریابی و سرانجام اشتغال‌یابی از جمله مهم‌ترین مشکلات پناهجویان در سال‌های گذشته محسوب می‌شوند. اما مشکلات دیگری نظیر پیوستن اعضای خانواده پناهجویان به یکدیگر، تعیین محل زندگی، نحوه رسیدگی به درمان و بیمه آتی آنان از دیگر مسائلی هستند که پناهجویان و مسئولان آلمانی در دوسال گذشته با آنها مواجه بوده‌اند.
برخی از این مشکلات زمانی حتی جدی‌تر می‌شوند که درخواست افراد برای اخذ پناهجویی با موفقیت همراه باشد. در مورد افرادی که درخواست پناهجویی آنان رد می‌شود با مشکلاتی نظیر تعیین زمان اخراج، هماهنگی با کشور مبدا، نحوه‌ی بازگرداندن پناهجویان و غیره مواجهیم.
پناهجویان، "فرصت یا خطر" برای اقتصاد آلمان
اقتصاد آلمان به‌طور کلی و مدیران صنایع این کشور تا کنون از سیاست‌های خانم مرکل در زمینه پناهجویی پشتیبانی کرده‌اند. اقتصاد آلمان که در حال حاضر به‌اصطلاح "سال‌های فربه‌گی" خود را سپری می‌کند (رشد اقتصادی ۸/ ۱ درصدی و نرخ بیکاری ۸/ ۵ درصد) بنا به ارزیابی‌کارشناسان اقتصادی از سال ۲۰۱۸ به بعد باید به فکر اقدامات جدیدی برای رونق اقتصاد خود باشد.
آلمان حدود ۳ سال وقت دارد تا بخشی از پناهجویان را برای بازار کار آماده کند.
بنا به گفته مسئولان آلمانی تنها ۳۴ هزار پناهجو در سال ۲۰۱۶ جذب بازار کار شدهاند که با توجه به شمار زیاد پناهجویان میزان اندکی به شمار می‌آید. یکی از مشکلات ساختاری در این زمینه ناتوانی پناهجویان برای انجام کارهای تخصصی است.
این مشکل البته با توجه به میانگین سنی پناهجویان هم قابل فهم و هم اصلاح‌پذیر است. به گفته کارشناسان، دولت آلمان با برنامه‌ریزی صحیح و تخصیص بودجه لازم قادر است به‌طور موفقیت‌آمیزی بر این مشکل غلبه کند.
بنا به گزارش اداره فدرال کار آلمان نیمی از پناهجویانی که وارد این کشور شدهاند "هیچ‌گونه تخصصی ندارند و به همین دلیل آنها را نمی‌توان به راحتی به شرکت‌های مختلفی که در جست‌و‌جوی نیروی کار هستند معرفی کرد."
چشم‌انداز پناهجویان در سال ۲۰۱۷
توافق اتحادیه اروپا و ترکیه در سال ۲۰۱۶ و مسدود یا محدود شدن مسیر بالکان، ورود پناهجویان به آلمان را سخت‌تر کرده است. مقایسه میان شمار پناهجویان در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ موثر بودن این راه‌کارها را به خوبی نشان می‌دهد.
اما سیاست سخت‌گیرانه اتحادیه اروپا برای ورود پناهجویان پیامد‌های تلخ و دردناکی نیز را به همراه داشت. به راستی می‌توان گفت که در سال ۲۰۱۶ دریای مدیترانه بدل به "دریای مرگ" برای پناهجویان شد. بنا به گزارش سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۶ بیش از ۵ هزار آواره و پناهجو در دریای مدیترانه جان خود را از دست دادند. شمار کشته‌شدگان پناهجو در سال ۲۰۱۵ در آب‌های مدیترانه ۳۶۰۰ نفر بود.
بیشتر بخوانید: شبح پوپولیسم و بحران دموکراسی‌های‌غربی
گرچه از ورود پناهجویان به آلمان کاسته شده است، اما هنوز شمار زیادی خواهان مهاجرت به آلمان هستند. تغییر فضای سیاسی در آلمان ورود پناهجویان و پذیرش درخواست آنان را با موانع جدی روبرو ساخته است.
اقدامات تروریستی پراکنده در آلمان که نقطه‌ی اوج آن حمله به بازار کریسمس برلین بود، باعث شد که آنگلا مرکل از "سیاست درهای باز" عقب‌نشینی کند و به توصیه‌ها و خواسته‌های منتقدان خود گردن بگذارد.
آزار و اذیت جنسی زنان در شب جشن سال نو میلادی ۲۰۱۶ در کلن نیز نشان داد که جامعه آلمان نسبت به جرایم برخاسته از تمایزات فرهنگی بسیار حساس است.
آنگلا مرکل به عنوان سیاستمداری مصلحت‌اندیش و عمل‌گرا در پیام سال نو ۲۰۱۷ خود گفت که "تروریسم اسلام‌گرایانه بدون شک سخت‌ترین آزمون آلمان" در سال ۲۰۱۶ بود و افزود: «بخصوص تلخ و انزجارآور زمانی است که حملات تروریستی از سوی کسانی انجام شود که آلمان به آنها پناه داده است.»
تمامی این حوادث از آنجایی که در اغلب موارد پناهجویان تازه‌وارد عوامل آن بوده‌اند، تغییر در نحوه برخورد با ورود و اقامت پناهجویان در آلمان را بیش از پیش در نزد مسئولان این کشور ضروری کرده است.
به‌واقع می‌توان گفت که گره خوردن مولفه تامین امنیت داخلی با سیاست پناهجویی سبب تغییر در قوانین پناهندگی در آلمان شده و در آینده نیز این سخت‌گیری‌ها شدت خواهد یافت. نباید فراموش کرد که در سال ۲۰۱۷ انتخابات مهم پارلمانی در آلمان برگزار می‌شود. احزاب بزرگ آلمان مجبورند برای جلب آرای معترضان و خنثی کردن شعارهای پوپولیستی گروه‌های راست‌گرا نشان دهند که در زمینه پناهجویی آماده اتخاذ سیاست‌های سخت‌گیرانه هستند.
بطور کلی تغییر سیاست و قوانین این نتایج را در آلمان در پی خواهد داشت: شمار ورود پناهجویان به آلمان کمتر خواهد شد. بازگرداندن پناهجویانی که تقاضای آنان رد شده به سرعت عملی خواهد گشت. اخراج پناهجویانی متخلف و مجرم از آلمان ابعادی گسترده‌تر خواهد یافت. شمار بیشتری از کشورها به لیست "کشورهای امن" برای بازگرداندن پناهجویان افزوده خواهد شد.
از سوی دیگر شناسایی و ثبت اطلاعات فردی پناهجویان در بانک‌های اطلاعاتی نهادهای امنیتی با جدیت بیشتری دنبال خواهد شد. اسکان پناهجویان بر حسب ضرورت‌ها که از سوی نهادهای دولتی صورت می‌گیرد عملی خواهد گشت.
میزان کمک‌های نقدی کاهش می‌یابد. این کمک‌ها تا تعیین نهایی وضعیت اقامت پناهجویان ۱۴۳ یورو در ماه خواهد بود. کمک دولت فدرال به ایالت‌های آلمان برای نگهداری پناهجویان مبلغی حدود ۶۷۰ یورو بابت اسکان و تامین نیازهای اولیه هر پناهجو خواهد بود.
زمان رسیدگی به درخواست پناهجویان کوتاه‌تر و امکانات و تسهیلاتی نیز برای ورود پناهجویان به بازار کار در نظر گرفته خواهد شد. البته این نکات آخر از جمله خواسته‌های اغلب پناهجویان نیز به شمار می‌آیند.
انتخابات در برخی ایالت‌های آلمان در سال ۲۰۱۶ و دو تحقیق گسترده از سوی کارشناسان دانشگاه‌های لایپزیگ و بیلفلد نشان می‌دهند که جامعه آلمان درباره موضوع پناهجویان و مهاجران به شدت دچار اختلاف‌نظر و شکاف شده است.
۲۰ درصد آلمانی‌ها بر این باورند که این کشور بیش از ظرفیت خود پناهجو پذیرفته است. با توجه به شمار بالای پناهجویان مسلمان درآلمان نظرسنجی‌ها و تحقیقات دانشگاهی نشان می‌دهند که "اسلام‌هراسی" به شدت در این کشور افزایش یافته تا جایی که ۲۰ درصد آلمانی‌ها در حال حاضر گرایشات "اسلام‌ستیزی" دارند. یک‌سوم آلمانی‌ها نیز به خاطر حضور مسلمانان، خود را بیگانه در کشورشان احساس می‌کنند.
سیاستمداران آلمانی نمی‌توانند بی‌اعتنا به فضای عمومی و نظرات سیاسی شهروندان خود عمل کنند. بنا به گزارش تحقیقی دانشگاه لایپزیگ گرچه هنوز ۹۴ درصد آلمانی‌ها دمکراسی را به‌طور کلی بهترین شیوه حکومتی می‌دانند، اما تنها ۵۴ درصد آنان به "عملکرد موفقیت‌آمیز دمکراسی در آلمان" باور دارند.
بی‌شک بحران پناهجویی در صدر موضوعات انتخاباتی سال ۲۰۱۷ در آلمان خواهد بود، اما بی‌اعتنایی سیاستمداران برای حل معضل پناهجویی می‌تواند پایه‌های دمکراسی در آلمان را با خطری جدی مواجه کرده و رشد بی‌سابقه گروه‌های پوپولیستی در این کشور را در پی داشته باشد.