پشت پرده‌ی تعارفات دیپلماتیک ایران و آذربایجان
۱۳۸۹ مرداد ۵, سه‌شنبه
خبرگزاری ایرنا در گزارشی از سفر تانیر یلدیز، وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه به نخجوان می‌نویسد، بین روسای شرکت خط لوله‌ی نفت وگاز ترکیه "بوتاش" و شرکت دولتی نفت جمهوری آذربایجان "سوکار" برای سوآپ گاز آذربایجان از خاک ترکیه به نخجوان، توافقنامه‌ی احداث خط لوله‌ی گازی ایغدیر- سدرک امضاء شد. طول این خط لوله حدود ۲۰۰ كيلومتر خواهد بود.
جمهوری آذربایجان به دلیل عدم ارتباط زمینی با نخجوان، از طریق خاک جمهوری اسلامی ایران این ارتباط را برقرار می‌کرد. ایران نخستین تامین‌کننده‌ی گازی نخجوان است. اما کارشناسان اکنون تاکید می‌کنند با احداث خط لوله‌ی ترکیه به نخجوان نقش کلیدی ایران عملا از بین می‌رود.
احتمال قطع صدور گاز آذربایجان به ایران
در بیانیه‌ی شرکت دولتی نفت آذربایجان- سوکار هدف از انعقاد قرارداد احداث خط لوله ایغدیر- سدرک، تامین امنیت انرژی نخجوان و تنوع مسیر تامین گاز این جمهوری خودمختار اعلام شده است. درعین حال این شرکت خبر قطع صادرات گاز به ایران را نیز تکذیب کرده است.
بنظر دالغا خاتین اوغلو، روزنامه‌نگارمقیم باکو و مدیر بخش فارسی خبرگزاری "ترند نیوز"، مساله‌ی نخجوان در مناسبات ایران و آذربایجان بزرگترین امتیاز ایران محسوب می‌شد. تا به‌حال ایران در ترانزیت کالا، تامین نیازهای گازی و برقی و انتقال مسافرین از باکو به نخجوان از طریق خاک خود نقش فعالی را برعهده داشت. خاتین اوغلو بر این باور است که توافقنامه‌ی شرکت دولتی نفت آذربایجان با ترکیه عملا به توقف صادرات گاز آذربایجان از طریق ایران به جمهوری خودمختار نخجوان خواهد انجامید.
کارشناسان: خرید گاز به نفع ایران است
کارشناسان امور گاز می‌گویند، احداث خط لوله‌ی گازی بین ایران و همسایه‌های شمالی آن و خرید گاز به نفع ایران است.
در اوایل سال ۲۰۱۰ دومین خط لوله‌ی گازی دولت آباد - سرخس - خانگیران بین ترکمنستان و ایران احداث شد. ایران از طریق این خط لوله‌ها قادر است تا ۲۰ میلیارد مترمکعب گاز در سال از ترکمنستان خریداری کند. پیش از این نیز گفته شده بود، حجم انتقال گاز آذربایجان به ایران تا ۵ میلیارد مترمکعب در سال افزایش خواهد یافت.
ولادیمیر سوکور، کارشناس "بنیاد جیمز تاون در واشنگتن"، در گفتگو با دویچه وله تاکید می‌کند، ایران قادر است از طریق این خط لوله‌ها نیازمندی‌های گازی شمال کشور را تامین کند.
به‌نظر او با توجه به دور بودن منابع گازی جنوب ایران به شمال کشور، خرید گاز از همسایه‌های شمالی به نفع ایران است و سرمایه‌گذاری برای احداث خط لوله از جنوب کشور به شمال پرهزینه است و سودآور نخواهد بود.
از سوی دیگر این کارشناس تاکید می‌کند، کشورهای صادرکننده‌ی گاز به ایران نیز با متنوع‌سازی مسیر گازی خود از وابستگی به روسیه نجات پیدا خواهند کرد.
دکترین نظامی جدید جمهوری آذربایجان و موضوع ایران
احتمال قطع صدور گاز آذربایجان به ایران پس از تصویب دکترین نظامی جدید آذربایجان در پارلمان این کشور مطرح می‌شود.
دالغا خاتین‌اوغلو از خبرگزاری ترند نیوز می‌گوید، از ایران در دکترین نظامی آذربایجان بطور غیرمستقیم به عنوان تهدید نام برده شده است.
وی در گفت‌وگو با دویچه‌وله دراین باره خاطر نشان می‌سازد: «من دکترین نظامی آذربایجان را مطالعه کردم. بسیاری از موارد بصورت غیر مستقیم علی‌الخصوص به ایران اشاره شده است. در بند ۱۱ بخش دوم این سند به "ساخت و اشاعه‌ی سلاح‌های کشتارجمعی" توسط دولت‌ها و تشکلات غیر دولتی اشاره می‌شود، که بنظر من می‌تواند سپاه پاسداران ایران باشد، که به عنوان تهدید امنیت ملی آذربایجان قلمداد شده است».
مخالفت جمهوری آذربایجان با هژمونی ایران
دالغا خاتین اوغلو در ادامه‌ی صحبت‌هایش به بند مربوط به "تعهدات آذربایجان در قبال امنیت بین‌الملل" هم اشاره می‌کند که بنظر او به خطر ایران در این بند نیزغیرمستقیم اشاره می‌شود. وی دراین‌باره هم می‌گوید: «آذربایجان پیش از این یک محموله‌ی اتمی روسی راکه به ایران منتقل می‌شد، در گمرک خود نگاه‌داشت. در بند تعهدات بین‌المللی صراحتا گفته می‌شود که آذربایجان برای جلوگیری، انتقال سلاح‌های کشتارجمعی تمامی تلاش خود را خواهد کرد».
مسئله "اشاعه‌ی سلاح‌های کشتارجمعی در میان کشورهای همسایه آذربایجان" به‌نظر این کارشناس فقط می‌تواند ایران باشد. این کارشناس نتیجه می‌گیرد، جمهوری آذربایجان نگران اتمی شدن ایران و هژمونی این کشور در منطقه است.
واگذاری پایگاه‌های نظامی به ناتو و آمریکا
در بند ۲۹ بخش سوم دکترین نظامی آذربایجان بزرگترین تهدید "تغییر وضعیت سیاسی- نظامی" و "تغییر موازنه و هژمونی" منطقه ارزیابی شده است. در این بخش آمده است که آذربایجان با توجه به تغییرهژمونی نیروها در منطقه به نیروهای خارجی اجازه خواهد داد پایگاه‌های نظامی خود را در خاک این کشور تاسیس کنند.
به‌نظر دالغا خاتین اوغلو، این مسئله با موضوع "احتمال دستیابی ایران به بمب اتمی" در ارتباط است که در دکترین جدید نظامی آذربایجان به عنوان عامل "تغییر موازنه و هژمونی در منطقه" تلقی می‌شود. وی می‌گوید، اگر این احتمال به واقعیت تبدیل شود، در آن‌صورت آذربایجان از نیروهای بین‌الملل درخواست خواهد کرد که در خاک این کشور پایگاه داشته باشند. دالغا خاتین اوغلو از احتمال استقرار نیروهای ناتو، آمریکا و اسرائیل در خاک جمهوری آذربایجان صحبت می‌کند.
مقامات آذربایجان امکان لغو قرارداد گازی میان ایران و جمهوری آذربایجان را مطرح نمی‌کنند. دولتمردان هر دو کشور هم از توسعه‌ی مناسبات دو کشورهمسایه صحبت می‌کنند. این در حالی است که کارشناسان از تشدید تنش میان دو کشور یاد می‌کنند که در دکترین نظامی جدید آذربایجان نیز به عنوان "تهدید امنیت آذربایجان" انعکاس یافته است.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: بهمن مهرداد