"پس‌لرزه‌های" دستگیری روح‌الله زم، مدیر "آمدنیوز"

در بحبوحه‌ی ناآرامی‌های دی‌ماه ۹۶ در ایران، نام یک کانال تلگرامی که از جمله از اعتراضات در شهرهای گوناگون ایران می‌نوشت، زیاد شنیده می‌شد؛ "آمدنیوز". در روزهایی که کاربران ایرانی در سایه عدم اعتماد به "رسانه ملی" و رسانه‌های داخلی، هر منبعی را برای خبرگیری درباره آنچه در ایران می‌گذشت، "غنیمت می‌شمردند"، شمار اعضای کانال تلگرامی "آمدنیوز" که با شعار "آگاهی، مبارزه و دموکراسی" آمده بود و زبانی خاص را برای "خبررسانی" برگزیده بود و بارها در موضوع‌های جنجالی دست به "افشا" زده بود، به سرعت افزایش یافت.

گردانندگان این کانال اما در راه "مبارزه‌"شان چنان پیش رفتند که در نهم دی‌ماه ۱۳۹۶ (۳۰ دسامبر سال ۲۰۱۷)، مدیر تلگرام به خاطر " ترویج خشونت و آموزش ساخت کوکتل مولتوف" این کانال را با تقریبا یک و نیم میلیون مخاطب بست. اما در دسامبر همان سال "آمدنیوز" کانال دیگری باز کرد و شد "صدای مردم" و در مدت کوتاهی اعضای آن به صدها هزار نفر رسید.

مدیر این کانال تلگرامی، روح‌الله زم بود. فرزند یکی از روحانیون سرشناس در جمهوری اسلامی. او پس از حوادث ۸۸ در ایران بازداشت و زندانی شد و پس از آزادی به فرانسه رسید و پا به "دنیای فعالیت علیه جمهوری اسلامی" گذاشت. در سال ۹۵ وبگاه و کانال تلگرامی "آمدنیوز" را با هدف "افشای اسناد سری و محرمانه" راه انداخت و بارها با شبکه‌های تلویزیونی خارج از ایران مصاحبه کرد.

آخرین پست این کانال تلگرامی اما از پایان فعالیت روح‌الله زم حکایت می‌کند. روابط عمومی سپاه پاسداران روز دوشنبه ۲۲ مهر (۱۴ اکتبر) در بیانیه‌ای از بازداشت او "طی عملیاتی پیچیده و حرفه‌ای توسط پاسداران گمانم امام زمان" خبر داده است.

انتشار این خبر پرسش‌ها و واکنش‌های زیادی را به همراه داشت.

نحوه دستگیری و پیام آن به فعالان و روزنامه‌نگاران

در فضای گمانه‌زنی درباره چگونگی دستگیری زم که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی می‌گوید با "حربه اطلاعاتی" به داخل کشور "هدایت" شده، فرضیه‌های متعددی برای "به دام انداختن او" مطرح شده‌اند؛ از "فریب توسط سرویس‌های اطلاعاتی و نشاندن در هواپیمای اشتباهی" و  کشاندن او به کشوری همسایه چون "ترکیه"، "عراق"  یا "دبی" و ربط آن به سفر فوری و محرمانه مشاور امنیت ملی امارات به ایران و "ربودنش" گرفته تا "معامله با فرانسه".

برخی کاربران با درنظر گرفتن احتمال همکاری امنیتی فرانسه با جمهوری اسلامی برای تحویل روح‌الله زم، نه تنها این کشور را در صورت صحیح بودن این مسئله، در ربودن و امنیت جانی روح‌الله زم پاسخگو می‌دانند که آن را هشداری جدی به فعالان و روزنامه‌نگاران علیه جمهوری اسلامی در خارج از کشور ارزیابی می‌کنند.

آمد نیوز، یک "فریب اطلاعاتی – رسانه‌ای"؟

اما صرف‌نظر از گمانه‌زنی‌در مورد مکان و چگونگی این "هدایت" به درون ایران، به ویژه پس از پخش "اعترافات" او از تلویزیون ایران، بحث‌های زیادی پیرامون ماهیت شبکه "آمد نیوز" و امکان ارتباط آن با دستگاه‌های امنیتی در ایران در شبکه‌های اجتماعی در جریان است.

کم نیستند کاربرانی که معتقدند، "کل داستان زم از ابتدا یک فریب اطلاعاتی- رسانه‌ای بوده و اکنون به اهداف خود رسیده و بازی تمام شده و مهره‌ها سوخته و تخلیه شدند." برخی از کاربران فعالیت "آمد نیوز" را با "پوشش غیرحرفه‌ای اخبار" در مسیر "ایجاد آشوب به نفع جمهوری اسلامی" و "شناسایی مخالفین" برآورد می‌کنند.

دویچه وله را در اینستاگرام دنبال کنید

صبا آذرپیک که به بهانه این دستگیری، رشته توییتی قدیمی از سال ۹۶ را در مورد پشت‌پرده آمد نیوز و دلایل موفقیت این کانال در جذب مخاطب بازنشر کرده، آمدنیوز را "کانال فیک امنیتی" برای "تسویه حساب‌و دعواهای بالایی‌ها با هم و زیر مجموعه‌اش هم تخریب اصلاح‌طلبان و دولت" خوانده است. او معتقد است، "هر روزنامه‌نگاری که درصدد افشای خط امنیتی- جعلی آمدنیوز برآمد، به سرعت متهم به همکاری با نهادهای امنیتی شد".

"روح الله زم روزنامه‌نگار نیست"

اما انتشار خبر دستگیری زم، سوای گمانه‌زنی درمورد ارتباط او با دستگا‌ه‌های امنیتی در ایران، به بحث داغ زمینه‌های رشد "آمد نیوز"، موازین خبررسانی  و دلایل جذب مخاطب به کانال‌ها و رسانه‌هایی که از خبررسانی مسوولانه و حرفه‌ای دورند هم دامن زده است.

ماشالله شمس‌الواعظین، روزنامه‌نگار اصلاح‌طلب که حرفه روزنامه‌نگاری را "والاتر و پاکیزه‌تر از تجارت بر سر افکار عمومی می‌داند" معتقد است، "روزنامه‌نگاری جرم نیست و روح‌الله زم روزنامه‌نگار نیست."

برخی کاربران معتقدند، در فضایی که در نبود رسانه‌های آزاد و با وجود فشارهای امنیتی بر روی خبرنگاران درست شده، در نبود رسانه معتبر داخلی و فقدان سواد رسانه‌ای در مردم و نبود برنامه‌های آموزشی در این رابطه، قدرت "تشخیص درست و جعلی از افکار عمومی" گرفته می‌شود و در این فضا "آمد نیوز" تنها یک استثنا نمی‌ماند.

"مسیر رشد آمدنیوزها را ببندید"

یکی از کاربران توییتر می‌نویسد: «آمدنیوز در ابتدا صرفا یک کانال خبری بود که اخباری را منتشر می‌کرد که دیگران منتشر نمی‌کردند و از این طریق برای خودش مخاطب جذب کرد. آمدنیوز بسته شد اما مسیرش باز است.  با بهای بیشتر به مطبوعات داخلی، مسیر رشد آمدنیوزها را ببندید.»

محمود صادقی، نماینده مجلس شورای اسلامی ایران نیز با انتقاد از صدا و سیما، "بستر اصلی رشد فیک‌نیوزها و رسانه‌های مغرض بیگانه" را "بی‌اعتمادی عمومی به رسانه‌های شناسنامه‌دار داخلی" دانسته است. 

جواد دلیری، سردبیر روزنامه ایران در توییتر نوشته است: «حالا زمان تقویت رسانه‌های داخلی و بازگرداندن کامل مرجعیت رسانه‌ای به رسانه‌های داخلی است. کار سختی نیست، اگر همه بخواهیم.»

تجربه اما ثابت کرده است که این کار در جمهوری اسلامی سخت است، دست کم تا زمانی که روزنامه‌نگاران و اهل رسانه در ایران به جرم ابراز عقیده انتقادی بازداشت، زندانی و شکنجه می‌شوند و ابزارهای رسانه‌ای در انحصار گروهی خاص قرار می‌گیرد.

دلایل دیگرِ دشواری این راه و دوری مردم از رسانه‌های داخلی را شاید باید در گفته‌های محمدمهدی فرقانی، رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه تهران جستجو کرد. این پژوهشگر در مصاحبه‌ای با روزنامه همشهری با اشاره به نبود ساختار حرفه‌ای و مستقل روزنامه‌نگاری در ایران، دلیل عدم اعتماد به رسانه‌های داخلی را این گونه تشریح می‌کند: «در طول تاریخ در ایران، وقتی مردم به دولت اعتماد نداشتند، دولت به مفهوم ویژه حاکمیت، به رسانه‌ها هم اعتماد نداشتند، بی‌اعتمادی که ما امروز شاهد آن هستیم می‌تواند به بی‌اعتمادی به رسانه‌ها هم کشیده شود.»

"دهانشان را خرد کنید"

اما حدس و گمانه‌زنی‌ها در مورد چگونگی دستگیری روح‌الله زم و پیوندهای او با دستگاه‌های امنیتی و اطلاعاتی که او می‌تواند در مورد مخالفین یا "نفوذی‌ها" در جمهوری اسلامی در اختیار دستگاه‌های امنیت ایران بگذارد،همچنان ادامه دارد.

وفا نیکفر، اسپانسر آمدنیوز در ویدیویی که در مورد بازداشت روح‌الله زم منتشر کرده و در آن به شرکت زم در "جلساتی" اشاره شده است، خطاب به "دوستان" می‌گوید، "تحت هیچ شرایطی پیغامی به آن سایت [آمد نیوز] نفرستند"؛ شاید هشداری برای حفاظت از اطلاعات کاربران، روزنامه‌نگاران و فعالانی که هنوز مشخص نیست، چه حجم از داده‌ها و ارتباطاتشان حالا به دست نیروهای امنیتی سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران افتاده است. با اعلام خبر دستگیری روح‌الله زم، شمار اعضای کانال تلگرامی آمد نیوز به شدت کم شد و به تقریبا ۶۰۰ هزار کاربر رسید.

کانال دویچه وله را در تلگرام دنبال کنید

در شرایطی که برخی اصول‌گرایان و کاربران منسوب به این طیف دولت روحانی (اصلاح‌طلبان) را به دست داشتن در رساندن اطلاعات به سایت "آمد نیوز" متهم می‌کنند، احتمالا باید منتظر پس لرزه‌های این دستگیری و "تسویه‌حساب‌های درون حکومتی" هم بود.

کاربران کم و بیش همراه با حکومت که معمولا گرایش مخالف دولت روحانی دارند خواهان "افشای ارتباطات او با شبکه‌های داخلی شده‌اند".

یاسر جبرائیلی یکی از کاربران در توییتر با ابراز خوشحالی از بازداشت زم، به پیام دستگیری او اشاره کرده است و می‌نویسد، "اسنادی ذی‌قیمتی درباره مرتبطین با زم در اختیار سپاه است." این کاربر در ادامه می‌نویسد: «باید منتظر موج جدیدی از دستگیری ضدانقلاب لانه کرده در ساختار نظام بود.»

دیگرانی چون علی‌اکبر رائفی‌پور از "شناسایی حامیان و طراحان" آمد نیوز می‌نویسند و اینکه "جوری دست و دهانشان را خرد کنید که دیگر کسی هوس خیانت به کشور به سرش نزند."

آخرین تصویر منتشر شده در کانال آمد نیوز شاید بیانگر ابعاد پس‌لرزه‌های پس از این دستگیری باشد که گویا برای بخش قابل توجهی از نظام جمهوری اسلامی دارای اهمیت ویژه‌ای است: «این تازه اول ماجراست...». جمله‌ای که هم می‌تواند به هشداری به فعالان و روزنامه‌نگارانی که در خارج از ایران علیه جمهوری اسلامی فعالیت می‌کنند تعبیر شود و هم آغاز تسویه‌حسابه‌ای جناحی در درون ایران.