پرداخت مستقیم یارانه در شرایط فعلی، یعنی آشفتگی بیش از پیش اقتصادی

بانک مرکزی ایران نرخ تورم را در تیرماه سال جاری ۲۱،۵ درصد اعلام کرده‌است. این در حالی است که این نرخ در مقایسه با تیرماه سال گذشته ۲۶،۱ درصد است.

هم‌زمان با بالارفتن نرخ تورم، دولت احمدی‌نژاد بر اجرای طرح پرداخت مستقیم یارانه‌ها اصرار کرده و معتقد است با اجرای این طرح، تورم تا حد قابل‌قبولی مهار می‌شود.

بسیاری از کارشناسان اقتصادی و نیز نمایندگان مجلس با این نظر مخالفند و معتقدند اجرای این طرح در شرایط فعلی باعث بالارفتن شدیدتر نرخ تورم خواهدشد.

دکتر فریدن خاوند کارشناس اقتصادی مقیم فرانسه، ضمن دفاع از کلیات این طرح، می‌گوید اگر این طرح بدون پیش‌زمینه‌های لازم و در شرایط فعلی اقتصاد ایران اجرا شود، می‌تواند اقتصاد ایران را به آشفتگی بیش از پیش برساند.

دویچه‌وله: آقای دکتر خاوند، دولت وعده داده بود که از نیمه‌ی دوم سال جاری، طرح پرداخت مستقیم یارانه‌ها یا سوبسیدها را شروع کند. یکماه به این وعده مانده، بانک مرکزی اعلام کرده است که نرخ تورم از مرز ۲۶درصد هم گذشته است. آیا این طرح دولت می‌تواند کمکی به مهار این تورم بالا بکند؟

دکتر فریدون خاوند: در درجه‌ی اول اجازه بدهید من بگویم که مسئله‌ی هدفمندکردن یارانه‌ها یک هدف بسیار مهم اقتصادی است که از سالها پیش بسیاری از اقتصاددانان، کارشناسان و حتا دولتمردان روی آن تاکید می‌کردند. چون پرداخت یارانه به صورت کلی به کالاهای اساسی، بار بسیار سنگینی است بر دوش بودجه و منابع مالی ایران. اجرای ا طرح هدفمندکردن یارانه‌ها تا بحال به تعویق افتاده و در حال حاضر یکی از مسائلی که آقای احمدی‌نژاد در چارچوب طرح تحول اقتصادی برآن تاکید کرده، پرداخت عمومی یارانه‌ها یا همان نقدی‌کردن یارانه‌هاست. منتها در مورد جزئیات نقدی‌کردن یارانه‌ها، ما اطلاع دقیقی در دست نداریم. یعنی نمی‌دانیم چگونه باید این یارانه‌ها به صورت نقدی پرداخت بشود. آیا تمام مردم ایران از پرداخت نقدی یارانه‌ها برخوردار می‌شوند، یا این که فقط و فقط به گروه‌هائی با درآمدی خاص تعلق می‌گیرد. روشی که در بسیاری از کشورهای پیشرفته هم به نوعی اعمال می‌شود. یعنی یارانه به صورت مستقیم به کالاها پرداخت نمی‌شود، بلکه کسانی که نیازمند به کمک مالی هستند از یارانه‌ها استفاده می‌کنند. در مورد ایران نمی‌دانیم، ولی اگر قرار باشد در وضعیت فعلی پرداخت جمعی یارانه‌ی نقدی به تمام قشرهای درآمدی ایران عملی بشود، پیامد آن مسلما چیزی خواهد بود مثل انفجار تورم. یعنی اوج‌گیری تورم بسیار سریع‌تر خواهد شد. در ایران صاحب‌نظرانی هستند که معتقدند این مسئله‌ای را که دولت احمدی‌نژاد مطرح کرده است، یعنی پرداخت نقدی یارانه‌ها، هدفش این نیست که مسئله‌ی یارانه‌ها را در ایران حل بکند، بلکه بیشتر هدف‌های انتخاباتی دارد و قصد دارد در آستانه‌ی انتخابات ریاست جمهوری برای راه‌یافتن به دور دوم ریاست جمهوری‌اش این مسئله‌را عملی بکند. ولی از نظر اقتصادی متاسفانه اگر این طرح بدون نظر کارشناسی، بدون پایه و اساس عملی اجرا شود، پیامد آن این خواهد بود که نرخ تورم به مراتب از آن چیزی که در حال حاضر هست، بالاتر خواهد رفت.

طبق اخباری که از ایران رسیده، فرم‌هایی موسوم به «فرم اقتصادی خانوار» الان در سطح کشور در حال پخش هستند، و پرداخت مستقیم یارانه قرار است بر اساس این فرمها و فقط به خانواده‌هایی صورت بگیرد که زیر خط فقر هستند و از نظر دولت نیازمند دریافت یارانه هستند. این دقیقا نکته‌ای‌ست که شما به آن اشاره کردید. آیا در این صورت بازهم این طرح منجر به بالارفتن تورم خواهد شد؟

ببینید، این مسئله باید بهرحال روزی عملی بشود. منتها انجام این کار نیازمند پرداختن به بسیاری دیگر از رفرم‌ها است. مثل این که ما جلوی کسری بودجه را بگیریم، جلوی افزایش شدید نقدینگی را بگیریم، در زمینه‌های دیگر با تورم مبارزه بکنیم و در همان حال مسئله‌ی یارانه‌ها را به این صورت به سود آسیب‌پذیرترین قشرها حل بکنیم. در این صورت این گونه پرداخت‌ها نمی‌تواند باعث افزایش نرخ تورم بشود و حتا اصلاح لازمی است. منتها در شرایط فعلی کشور، اگر این کار بدون پرداختن به سایر اصلاحات عمیق اقتصادی، از جمله اصلاحاتی که باید جلوی اوج‌گیری نقدینگی را به صورت کلی بگیرد، انجام شود، به نظر من باز راهی است برای دامن‌زدن بیشتر به تورم در ایران.

پس شما معتقدید که به‌خودی خود این طرحی‌ست که اصولا باید اجرا بشود، ولی الان یکسری موانع هست بر سر اجرایش. با توجه به عمر کمی که از دولت نهم باقی مانده، آیا می‌توان برخی از این موانع را در این مدت کوتاه از سر راه برداشت؟ چون آقای احمدی‌نژاد اصرار دارد که تا پایان عمر دولت نهم این کار عملی بشود.

در مجموع، در شرایط فعلی به‌هیچ‌وجه زمینه‌های رفرم‌های اقتصادی بنیادی فراهم نیست. به این دلیل ساده که کشور در شرایط انتخابات ریاست جمهوری با تنش‌های شدید سیاسی روبه‌رو می‌شود و از طرف دیگر فضای بین‌المللی ایران هم به دلایلی که همه می‌دانیم با تنش‌های زیاد همراه است. بنابراین، فرصت زیادی برای انجام این رفرم‌های بنیادی نیست. منتها کار خوب را هر وقت هم که آغاز بکنند خوب است. در این زمینه می‌شود گفت که با توجه به نقص اطلاعات آماری و بسیج امکانات عظیم اداری برای تشخیص این که چه کسانی مستحق دریافت یارانه هستند و چه کسانی مستحق دریافت یارانه نیستند، به زمانی طولانی نیاز است. به خصوص در وضعیت آماری ایران! بنابراین همانطور که گفتم اگر این طرح به صورت شتاب‌زده و فقط و فقط در راستای هدفهای سیاسی و تامین نیازهای انتخاباتی آقای احمدی‌نژاد عملی بشود، نتیجه‌اش آشفتگی بازهم بیشتر در فضای اقتصادی ایران است. ولی اگر این طرح با نظر کارشناسی، به صورت عمیق و در پیوند با بقیه‌ی محورهای اصلاحات اقتصادی در ایران انجام بگیرد، کار بسیار درستی‌ست و یک زمانی بهرحال این کار باید صورت بگیرد.

میترا شجاعی