پایان جشنواره فیلم فجر؛ جشنواره اعتراض‌ها و حاشیه‌ها
۱۳۹۲ بهمن ۲۲, سه‌شنبه
نخستین جشنواره فیلم فجر در دولت یازدهم (۱۲ تا ۲۲ بهمن ۹۲/ ۱ تا ۱۱ فوریه ۲۰۱۴) از جنبه‌هایی با سی و یک دوره گذشته این رویداد سینمایی تفاوت‌های چشمگیری داشت.
اگر در دوره‌های گذشته بیشتر اعتراض‌ها و انتقادها به فیلم‌های بازمانده از جشنواره، نحوه نمایش فیلم‌ها و رأی نهایی داوران مربوط می‌شد، نخستین منتقدان و معترضان این دوره بیگانگان با سینما بودند.
یکی از تفاوت‌های مهم جشنواره سی و دوم فیلم فجر به ویژه با جشنواره‌های سال‌های اخیر تلاش دولت و مسئولان برای آشتی دادن تماشاگر و سینماگر "قهرکرده" با سینما بود؛ تلاشی که به اعتقاد ناظران تا حدی موفق بوده است.
اعتراض متولی مسجد جمکران
خبرهای جشنواره فیلم فجر پیش از آغاز و در روزهای نخست تحت تاثیر اعتراض‌ها و انتقادهایی بود که بیش از آنکه به خود سینما ارتباطی داشته باشد متوجه سینماگرانی می‌شد که در جریان جنبش اعتراضی سال ۸۸ جانب معترضان را گرفته بودند؛ جنبشی که حامیان حکومت آن را "فتنه" می‌خوانند.
منتقدان و معترضان جشنواره فیلم فجر سال ۹۲ طیفی رنگارنگ با انگیزه‌های متفاوت و بعضا بیگانه با سینما هستند. در بین این افراد از متولی مسجد جمکران و امام جمعه مشهد تا حامیان نامزد شکست خورده جبهه پایداری در انتخابات ریاست جمهوری را می‌توان یافت.
به گزارش باشگاه خبرنگاران اراک، محمد حسن رحیمیان، تولیت مسجد جمکران، یک روز پس از گشایش جشنواره فیلم فجر گفت: «باعث تاسف است عده‌ای از خارج از کشور به ایران برگردند و مقدسات ما و چهره انقلاب را زیر سوال ببرند.»
رحیمیان ظاهرا با اشاره به سخنان سعید راد در این مراسم و در تقدیر از بهروز وثوقی و محمدعلی فردین گفت: «حواسمان باشد اجازه ندهیم برای ضدانقلاب‌ها در چنین مجامعی کف و سوت بزنند و ما بنشینیم و ساکت باشیم.»
انتقاد به فیلم‌های دیده نشده
سعید راد، فردین و وثوقی را از "بزرگان بازیگری ایران" و از کسانی خواند که "چه بخواهیم و چه نخواهیم ستون‌های بازیگری در سینمای ما هستند". او اجازه خواست در این مراسم به عنوان یک بازیگر از این دو پیشکسوت سینما یادی کند.
این سخنان به جز اعتراض متولی مسجد جمکران با انتقاد شدید کسان دیگری، از جمله رئیس دیوان عدالت اداری و شماری از نمایندگان مجلس روبرو شد و ماجرا چنان بالا گرفت که در نهایت سعید راد را مجبور به عذرخواهی کرد.
حساسیت اصولگرایان تندرو در وهله اول متوجه فیلم‌هایی بود که در چند سال اخیر اجازه نمایش نداشتند یا سازندگانشان از نامزدان معترض به نتایج اعلام شده انتخابات سال ۸۸ و معترضان به این نتایج حمایت کرده‌اند.
رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس هفتم بهمن (۲۷ ژانویه) در نامه‌ای به حجت‌الله ایوبی، رئیس سازمان سینمایی، نسبت به آنچه "حضور برخی فیلم‌های حامی فتنه" خواند ابراز نگرانی کرد.
احمد سالک نوشت: «مجلس درباره فتنه حساسیت دارد و اجازه نخواهد داد که برخی جریانات و یا برخی افراد ناآگاه با نادیده گرفتن حرکت مردم قرائت خارجی‌ها را از فتنه ۸۸ در جامعه نشر دهند.»
به گزارش خبرگزاری ایسنا، وزیر ارشاد، علی جنتی، ۱۹ بهمن (۸ فوریه) در واکنش به این انتقادها، طرح سوال را حق نمایندگان مجلس دانست اما احتمال داد که "برخی دوستان فیلم‌ها را از نزدیک ندیده‌اند".
ناخشنودی استاد اخلاق دولت احمدی‌نژاد
یکی دیگر از معترضان، مرتضی آقاتهرانی، عضو کمیسیون فرهنگی، استاد پیشین اخلاق کابینه محمود احمدی‌نژاد و از مریدان و نزدیکان محمد تقی مصباح‌یزدی است.
آقاتهرانی ۱۹ بهمن برخی از فیلم‌های جشنواره را به نادیده گرفتن "خط قرمزها"ی حکومت متهم کرد و به خبرگزاری فارس گفت: «مثلا در برخی فيلم‌ها به بدترين شکل ممکن به سبک زندگی اسلامی پرداخته می‌شود يا به ارزش‌ها تهاجم می‌شود. برخی از آنها هم فتنه و فتنه‌گری را توجيه می‌کنند.»
خبرگزاری فارس، وابسته به نیروهای امنیتی و نظامی، و سایت خبری "رجا نیوز"، نزدیک به جبهه پایداری، از رسانه‌هایی محسوب می‌شوند که بیشترین گزارش‌ها را از اعتراض به جشنواره فیلم فجر منتشر کرده‌اند.
استاد اخلاق دولت سابق و شماری دیگر از نمایندگان مجلس گفته‌اند که قصد دارند وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی را به دلیل بی‌اعتنایی به "تذکرات مشفقانه" نسبت به جلوگیری از نمایش برخی از فیلم‌ها به مجلس فرا بخوانند.
لغو نمایش "عصبانی نیستم" در شهرستان‌ها
یکی دیگر از انتقادها به آثار راه یافته به بخش مسابقه جشنواره، به فیلم‌هایی مربوط می‌شود که متهم به تحریف وقایع جنگ ایران و عراق شده‌اند. این دوره در ادبیات رسمی حکومت "دوران دفاع مقدس" خوانده می‌شود.
اغلب نمایندگان معترض مجلس و روحانیان منتقد به فیلم خاصی اشاره نکرده‌اند، اما در بحث‌های حاشیه‌ای، سابقه توقیف برخی فیلم‌ها و گزارش‌های رسانه‌ای این نمونه‌ها مشخص شده‌اند.
خبرگزاری فارس بیستم بهمن ماه نوشت دو فیلم "حامی فتنه" ("عصبانی نیستم" ساخته رضا درمیشیان و "قصه‌ها" به کارگردانی رخشان بنی‌اعتماد) به رغم اعتراض شماری از نمایندگان "نه تنها به اکران معمول خود ادامه دادند که حتی نامزد دریافت ۸ سیمرغ بلورین نیز شدند".
"عصبانی نیستم"، از دیگر فیلم‌های بحث‌برانگیز این دوره، به زندگی جوان دانشجویی می‌پردازد که به دلیل شرکت در اعتراض‌های سال ۸۸ از ادامه تحصیل محروم شده و با مشکلات فراوانی روبروست.
اکران عمومی فیلم درمیشیان در جریان جشنواره فیلم فجر، به رغم سانسور و تغییر بخش‌هایی از آن، با مشکلاتی روبرو شد. رسانه‌های نزدیک به اصولگرایان تندرو، از جمله "رجا نیوز"، پیش بینی می‌کنند مسئولان سینمایی به خاطر نمایش "عصبانی نیستم" روزهای سختی در پیش داشته باشند.
خبرگزاری ایسنا بیستم بهمن ماه گزارش داد که نمایش "عصبانی نیستم" از برنامه جشنواره در تمام شهرستان‌ها حذف شد و در تهران نیز با وجود تقاضای فراوان تماشاگران مسئولان از اختصاص سئانس فوق‌العاده به این فیلم خودداری کرده‌اند. "عصبانی نیستم" در جشنواره برلیناله نیز به نمایش در آمد.
هشدار درباره واکنش "مراجع معظم"
"پنجاه قدم آخر"، به کارگردانی کیومرث پوراحمد، از فیلم‌های بخش مسابقه جشنواره سی و دوم فجر بود که متهم به "تحریف دفاع مقدس" شده است.
در این میان برخی از روحانیان بدون اشاره به فیلمی خاص از برخی برنامه‌های امسال جشنواره فیلم فجر انتقاد کرده‌اند. حسین نوری همدانی،از مراجع تقلید شیعه، انتقاد کرده است که "برخی از برنامه‌های مربوط به این جشنواره خلاف مقررات اسلامی است در حالی که چنین جشنواره‌هایی باید در راستای اهداف انقلاب باشند".
احمد علم‌الهدی، امام جمعه مشهد، هم معترض است که اصولا برنامه‌هایی مانند جشنواره فیلم "سنخیتی با دهه فجر سال ۵۷ ندارد".
علم‌الهدی از مسئولان می‌خواهد همه همت خود را صرف "سنخیت برنامه‌های دهه فجر با دین" کنند و مانع "برگزاری برنامه‌های غیرشرعی و ضد ارزشی در مشهد و شهرستان‌ها" شوند.
محمدجعفر منتظری، رئیس دیوان عدالت اداری، نیز می‌گوید: «ما از هنرمندان حمایت می‌کنیم اما سینما و هنر باید در جهت اهداف انقلاب باشد، نه اینکه ارزش‌های نظام را زیر پا بگذارد.»
او با اشاره به برنامه گشایش جشنواره و تقدیر از وثوقی و فردین هشدار داده بود که "بی‌شک چنین اقدامی دل دینداران را به درد آورده و واکنش مراجع معظم را در پی خواهد داشت".
رئیس سازمان سینمایی در مراسم افتتاحیه گلایه کرده بود که کسانی "منافع گروهی را در مقاطعی ترجیح دادند و به سینما ضربه زدند و هنرمندان را به ستیز با دین متهم کردند".
انکار وجود هنرمندان ممنوع‌الکار
از دیگر حاشیه‌هایی که جشنواره فیلم فجر را تا مراسم پایانی این رویداد سینمایی همراهی می‌کرد وجود هنرمندان "ممنوع‌الکار" است که مسئولان دولتی منکر وجود آنها هستند.
بهمن فرمان‌آرا، کارگردان نام‌آشنای سینمای ایران، ۱۵ بهمن ماه در واکنش به اعتراض‌هایی که به فیلم تازه‌اش شده گفت: «از سازمان سینمایی با ما تماس گرفتند و گفتند به‌دلیل "ممنوع‌الکار" بودن محمدرضا گلزار شما باید قرارداد ایشان را لغو کنید.»
فرمان‌آرا در یادداشتی که در روزنامه "شرق" منتشر شد نوشت: «طبق سخنان آقای روحانی رئیس‌جمهوری، ما هنرمند ممنوع‌الکار نداریم. بنابراین من این قرارداد را لغو نمی‌کنم.»
ظاهرا این نقل قول برای خودداری از تمکین به خواست سازمان سینمایی بوده، زیرا فرمان‌آرا به خوبی آگاه است که شماری از همکارانش مانند جعفر پناهی در دادگاه انقلاب به ۲۰ سال محرومیت از فیلم‌سازی و فیلم‌نامه‌نویسی محکوم شده‌اند.
فاطمه معتمدآریا ۱۶ بهمن به خبرگزاری ایرنا گفت که در چهار سال گذشته ممنوع‌الکار بوده و هر کارگردانی که برای بازی در فیلم یا تئاتر با او قرارداد می‌بست "موفق به دریافت مجوز نمی‌شد".
انتقاد پناهی از پیام روحانی
رئیس جمهور، حسن روحانی، در پیامی به مراسم گشایش جشنواره سی و دوم "بازگرداندن تماشاگر قهرکرده از سینما" را ضروری‌ترین مسئولیت امروز مدیران و سینماگران خواند و به فیلم‌سازان توصیه کرد "در کنارِ تيرگی‌های واقعيت، نقطه‌هايی روشن از حقيقت را هم به تماشاگران" نشان دهند.
جعفر پناهی در یادداشتی که در سایت "خبرآنلاین" منتشر شده نوشت، ۹۵ درصد فيلم‌هايی که در ایران ساخته می‌شود اختصاص به همان نقطه‌های روشنی دارد که روحانی می‌گوید و فقط پنج درصد يا کمتر آنها تلاش می‌کنند به "مردم دروغ نگويد" که ۹۰ درصدشان نیز هرگز اجازه نمایش نمی‌گیرند.
پناهی رئیس جمهور را به "تحقیر و توهین به شعور مخاطب" متهم کرد و افزود: «قهر مردم با سينما دقيقا از همين جا آغاز شد که حاکمان‌شان به آنها امر فرمودند که چه ببينند يا نبينند.»
در سی و دومین جشنواره فیلم فجر شماری از فیلم‌هایی که در سال‌های اخیر اجازه نمایش نگرفته‌اند، مانند "چ" به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا به بخش مسابقه سینمای ایران (سودای سیمرغ) راه یافتند.
"خانه پدری" کیانوش عیاری و "زندگی مشترک آقای محمودی و بانو" ساخته روح‌الله حجازی نیز از فیلم‌های بحث‌برانگیز این سال‌ها هستند که در بخش خارج از مسابقه جشنواره به نمایش درآمدند.
حذف مجری ممنوع‌الکار از مراسم پایانی
به رغم حضور آثاری از شاخص‌ترین سینماگران معاصر ایران در جشنواره سی و دوم موضوع هنرمندان "ممنوع‌الکار" تا مراسم پایانی نیز بر این رویداد سینمایی سایه انداخت.
مطابق برخی گزارش‌ها قرار بود حسین پاکدل، از مدیران تئاتر و مجریان پیشین تلویزیون، اجرای برنامه اختتامیه جشنواره فیلم فجر را بر عهده داشته باشد.
پاکدل ۲۱ بهمن به خبرگزاری ایسنا گفت: «از ۱۰ روز پیش برای اجرای اختتامیه جشنواره فیلم با من صحبت شد و من تمام برنامه‌هایم را تغییر دادم تا بتوانم در خدمت دوستان باشم؛ اما یک‌باره گفتند تلویزیون با شما مشکل دارد و به همین دلیل، موضوع منتفی شد.»
پاکدل با اشاره به این که سال‌هاست در "فهرست سیاه" تلویزیون قرار دارد برای وزارت ارشاد ابراز تاسف می‌کند که "زیر مجموعه تلویزیون شده" و اجازه می‌دهد این سازمان برایش تعیین تکلیف کند.
از دیگر حاشیه‌های جشنواره فیلم سال ۹۲، استقبال ناچیز تماشاگران و منتقدان از آثار کارگردانان مطرحی چون داریوش مهرجویی و مسعود کیمیایی است که گفته می‌شود با واکنش تند آنها و عدم حضور در نشست نقد و بررسی ساخته‌هایشان همراه بود.
ندادن اجازه نمایش به فیلم "آشغال‌های دوست‌داشتنی" ساخته محسن امیریوسفی نیز از موضوع‌های پرهیاهوی این دوره جشنواره بود. علی طاهری، سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس، این فیلم را به "حمایت از جریان فتنه" متهم کرده و حذف آن را پاسخ مسئولان سینمایی به دغدغه‌های نمایندگان توصیف کرده است.