وعده تاسیس فرهنگستان زبان ترکی آذری در ایران
۱۳۹۲ بهمن ۴, جمعه
خبرگزاری "تسنیم" (به تاریخ ۲۷ دی ۱۳۹۲) به نقل از اسماعیل جبارزاده، استاندار جدید آذربایجان شرقی خبر داد که در تبریز فرهنگستان زبان ترکی آذری تاسیس خواهد شد. "تسنیم" به نقل از استاندار می‌نویسد: «این کار گامی موثر در توسعه فرهنگی استان است و من از همه صاحب‌نظران و اهل قلم برای تحقق این وعده انتظار کمک دارم.»
جبارزاده پیش از این نیز در آئین معارفه خود (آبانماه ۱۳۹۲) اظهار داشت: «ایجاد و راه‌اندازی فرهنگستان زبان و ادب ترکی آذربایجانی اولویت نخست من در استان خواهد بود و اجرایی کردن این وعده مهم دکتر روحانی قول من به مردم آذربایجان شرقی است.»
استاندار آذربایجان شرقی برای تاسیس فرهنگستان زبان ترکی آذربایجان از اهل ادب دعوت می‌کند: «در این زمینه نیازمند بهره‌مندی از استادان دانشگاه، صاحب‌نظران و فرهیختگان عرصه فرهنگ و ادب آذربایجان هستم تا زمینه ایجاد این فرهنگستان را در تبریز آماده کنیم.» وی زبان و فرهنگ آذربایجانی را یکی از "شیرین‌ترین و رساترین زبان‌های دنیا برای معرفی اسلام و ایران به جهانیان دانست که باید همه فعالان ادبی و دانشگاهی برای احیای عظمت آن همت گمارند".
یونسی: آموزش به زبان اقوام در دستور کار دولت
علی یونسی، دستیار ویژه رییس جمهور در امور اقوام و اقلیت های دینی و مذهبی، نیز در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر (۲۷ دیماه) درباره تدریس به زبان مادری در میان اقوام خبر داد. یونسی به خبرگزاری مهر می‌گوید: «در نشست‌هایی که با وزیر آموزش و پرورش داشتیم قرار شد برنامه‌ای مدون شود تا این مسئله حل شود. تدریس به زبان مادری از جمله برنامه های آموزش و پرورش است و در حال انجام تحقیقات بر روی آن هستند.»
دستیار ویژه‌ی رئیس جمهور در امور اقوام و اقلیت‌های دینی و مذهبی درباره شیوه اجرای این برنامه هم گفت: «آموزش و پرورش زبان اقوام را تا مقطعی که لازم باشد برایشان تدوین می‌کند و بعد از تدوین برنامه‌های لازم توسط آموزش و پرورش نتیجه اعلام می‌شود.»
پاسخ نخبگان فرهنگی به استاندار و یونسی
اما با گذشت بیش از ۶ ماه از آغاز کار دولت یازدهم نارضایتی اقلیت‌های قومی و دینی به دلیل عدم تحقق وعده‌های روحانی افزایش می‌یابد. روحانی از جمله وعده داده بود که نمایندگان اقلیت‌های قومی و دینی در کابینه حضور خواهند یافت، اصول ۱۵ و ۱۹ قانون اساسی مربوط به تدریس زبان مادری در مدارس بالاخره اجرا و نگاه امنیتی حاکمیت به مسائل اقوام نیز برداشته خواهد شد.
بسیاری از حامیان دولت در مناطق قومی و دینی امید خود را برای تحقق این وعده‌ها از دست داده‌اند و فکر می‌کنند که دولت روحانی توان حل مشکلات اقوام را ندارد.
حیدر بیات، روحانی آذری مقیم شهر قم، که به ترکی آذری اشعارش را در سایت "آلما یولو" منتشر می‌کند و به مسائل زبان و فرهنگ آذربایجان آشنایی دارد، در گفت‌وگو با "دویچه وله" می‌گوید که زمان اجرای وعده‌هایی که داده شده فرا رسیده است. به نظر آقای بیات هر چه زودتر باید کتاب‌های درسی را با همکاری اهل نظر آماده کرد و تدریس زبان مادری را در مدارس آغاز کرد.
حیدر بیات ضمن اشاره به چالش‌های موجود در رابطه با تاسیس فرهنگستان زبان ترکی آذری تاکید می‌کند که دادن مسئولیت تاسیس این فرهنگستان به استانداری آذربایجان شرقی "تقلیل" این مسئله است. وی ادامه می‌دهد: «ما تعریف شفافی از استان‌های آذربایجان نداریم. ما چند استان داریم و جمعیت ترک‌های آذری در ایران چقدر است؟ آیا واگذاری مسئولیت تاسیس فرهنگستان زبان ترکی آذری بر عهده استانداری تبریز است و یا باید یک مرکز سراسری تاسیس گردد؟»
این کارشناس تاکید می‌کند: «تاسیس فرهنگستان زبان ترکی آذری در ایران اگر در تبریز هم تاسیس شود باید جنبه سراسری داشته باشد، نه این که زیر نظر تنها یک استانداری قرار گیرد. مثلا حوزه علمیه قم زیر نظر استانداری استان قم نیست و یک حوزه مستقل و سراسری است. ما نیز به یک مرکز سراسری نیاز داریم.»
"کلیات ترکی شهریار را همه می‌خوانند"
آقای بیات در ادامه درباره وضعیت کتاب و نشر به زبان ترکی آذری توضیح می‌دهد: «کتاب‌های نوحه ما را به زبان ترکی آذری تقریبا همه آذربایجی‌ها می‌توانند بخوانند یا حیدربابای شهریار را هم همه می‌خوانند. کلیات ترکی شهریار تنها اثری است که پخش سراسری دارد و گمان نمی‌کنم تیراژ آن کم‌تر از آثار ادبیات فارسی باشد و کم‌تر از آثار نیما، شاملو، مشیری و دیگر شاعران فارسی خوانده شود. بنابراین استقبال از آثار ترکی آذری در ایران بسیار بالاست و اگر مشروعیتی از سوی دولت داده شود و مشکلات نشر و پخش آن حل شود به توسعه زبان ترکی آذری کمک شایانی خواهد شد.»
آقای بیات همچنین انتقاد می‌کند که علی یونسی دستیار ویژه رئیس جمهور تا کنون ملاقاتی با نخبگان آذربایجانی نداشته است.
نارضایتی اقلیت‌های قومی از عملی نشدن وعده‌های روحانی
شیوا فرهمندراد، نویسنده و مترجم برخی از آثار ادبی ترکی آذری از جمله "اپرای کوراوغلو" به فارسی می‌گوید: «آن طور که به نظر می‌رسد دستگاه حاکمت به این فکر افتاده است که کارهایی را صورت بدهد، اما اینکه این کارها در عمل تا چه حد موفق باشد بستگی به نوع این عمل دارد.»
فرهمندراد تاکید می‌کند: «افراد متخصصی برای تاسیس فرهنگستان زبان ترکی آذری در کشور داریم. اما آموزگار برای تدریس زبان مادری در مدارس کشور به اندازه کافی نداریم. به نظر من تاسیس فرهنگستان در درجه اول اهمیت قرار نمی‌گیرد مگر اینکه جزو وظایف فرهنگستان آموزش زبان ترکی آذری گنجانده شود. عاجل‌ترین کار این است که کمسیون‌هایی برای بررسی امکان آموزش آموزگاران زبان مادری و تهیه کتاب‌های درسی برای مدارس ابتدایی تشکیل شود.»
آقای فرهمندراد خاطرنشان می‌کند که برنامه احداث فرهنگستان نباید مختص آذربایجانی‌ها باشد، بلکه ارگان‌هایی برای بررسی این مسائل باید در چارچوب تمامی ایران تاسیس شود.
"فعالان فرهنگی آذربایجان را آزاد کنید!"
احمد امید یزدانی، مولف "فرهنگ جامع آلمانی- آذربایجانی" و مسئول "آکادمسین‌های آلمان- آذربایجان" در برلین انتقاد می‌کند که دولت ایران سیاست "آسیمیلاسیون و هویت‌زدایی بسیار خشن اتنیک‌های کشور" را در پیش گرفته است. امید یزدانی یادآور می‌شود در زمان دولت خاتمی هم وعده‌هایی به اقلیت‌های قومی داده شد ولی هیچوقت تحقق نیافت. وی همچین تاکید می‌کند اگر دولت از زبان‌های مادری حمایت نکند و اگر در کودکستان و دبستان‌ها تعلیم و تربیت زبان مادری آغاز نشود این زبان‌ها محکوم به فنا هستند.
امید یزدانی ادامه می‌دهد که مقامات مسئول بهتر است که نخست فعالان مدنی آذربایجانی و دیگر قومیت‌ها را که به دلیل درخواست اجرای اصول قانون اساسی مربوط به زبان‌های مادری در زندان بسر می‌برند، آزاد کنند.
مسئول "آکادمسین‌های آلمان- آذربایجان" در برلین در رابطه با تاسیس فرهنگستان ترکی آذری در تبریز هم می‌گوید: «اگر تاسیس فرهنگستان به معنای تاسیس کلاس‌های خصوصی باشد بی‌توجهی به زبان‌های مادری کشور است. ما در قرن ۲۱ زندگی می‌کنیم و بزرگ‌ترین توهین به یک ملت قدغن کردن زبان آن ملت است. در ظرف ۳۴ سال گذشته جمهوری اسلامی گرچه در قانون اساسی کثیرالملله بودن کشور را پذیرفته اما اصول ۱۵ و ۱۹ قانون اساسی کشور روی کاغذ مانده است. فعالان مدنی که خواستار اجرای این مواد قانون اساسی شدند نیز در زندان به سر می‌برند.»
کارشناسانی که با "دویچه وله" صحبت کردند همچنین تاکید می‌کنند که مشکل آنها نبود قوانین و یا فرهنگستان زبان نیست بلکه عدم وجود اراده حاکمیت برای تحقق خواست‌های قانونی از جمله تدریس زبان‌های مادری اقوام است. آنها دولت یازدهم را متهم می‌کنند که مثل دولت‌های گذشته در اجرای مفاد قانون اساسی درباره آموزش زبان مادری کوتاهی کرده است.