وضعیت رسانه‌ها در سال ۹۳؛ در همچنان بر همان پاشنه می‌چرخد
۱۳۹۳ اسفند ۲۶, سه‌شنبه
رده‌ی ۱۷۳ در میان ۱۸۰ کشوری که سازمان "گزارشگران بدون مرز" وضعیت آزادی رسانه‌هایشان را بررسی می‌کند، امسال هم نصیب ایران شد. وضعیت ایران در جدول رتبه‌بندی این سازمان مدافع آزادی بیان رسانه‌ها امسال در مقایسه با سال قبل، تغییری نداشت.
سانسور، توقیف، محدودیت‌های رسانه‌ای، بازداشت و احضار خبرنگاران و صدور حکم‌های سنگین برای گزارشگران امسال هم ادامه داشت.
رئیس‌جمهور پیشین سانسور شد
در آخرین ماه سال ۱۳۹۳ دستور ممنوعیت رسانه‌ای سید محمد خاتمی، رئیس‌جمهور پیشین ایران، به یکی از پرسروصداترین اتفاق‌های رسانه‌ای سال بدل شد.
محسنی اژه‌ای، سخنگوی قوه‌ی قضائیه‌ی جمهوری اسلامی، در یکی از نشست‌های خبری خود با خبرنگاران مطبوعات اعلام کرد که دستوری که "شورای عالی امنیت ملی" درباره‌ی ممنوعیت رسانه‌ای خاتمی صادر کرده بود، به قوت خود باقی است و با هر رسانه‌ای که تصویر یا نقل‌قول یا صحبت‌های خاتمی را منعکس کند، برخورد خواهد شد.
صفحه‌ای که کاربران شبکه‌های مجازی برای حمایت از خاتمی و انتشار تصاویر او در فیس‌بوک به‌راه انداختند، بیش از سی هزار بار لایک شده و کاربران بسیاری با هشتگ "رسانه‌ی خاتمی شویم" به این اقدام قوه‌ی قضائیه اعتراض کرده و به مقابله با این ممنوعیت رفتند.
با این‌حال رسانه‌های داخل ایران کماکان چاره‌ای جز تن دادن به این محدودیت قوه‌ی قضائیه ندارند و عکس‌های سیدمحمد خاتمی در مراسم تشییع جنازه‌ی صادق طباطبایی در رسانه‌ها یا شطرنجی و یا کلا به تیغ حذف دچار شد.
این درحالی است که مسئولان وزارت ارشاد می‌گویند آن‌ها اصلا در جریان ممنوعیت رسانه‌ای خاتمی نیستند و از طریق اخبار مطبوعات این خبر به گوش آن‌ها رسیده است.
امید معماریان، روزنامه‌نگار و از گردانندگان "کمپین بین‌المللی حقوق بشر در ایران" به دویچه‌وله گفت که از دولت روحانی و وزارت فرهنگ و ارشاد ایران دست‌کم این انتظار می‌رفت که بتواند با ارائه طرح و لایحه و گفت‌وگو با نهادهای ناظر و به‌خصوص قوه‌ی قضائیه ایران، بحث "مجازات‌های جایگزین" را که سال‌هاست درباره‌ی آن بحث می‌شود، پیگیری کند.
معماریان گفت:«دولت در سالی که گذشت بار دیگر نشان داد که در برابر موارد متعدد توقیف و برخورد با نشریات و روزنامه‌نگاران بی‌تفاوت است و اعتراضی ندارد. عرصه‌ی مطبوعات باز هم عملا عرصه‌ی تاخت‌وتاز قوه‌ی قضائیه و نهادهای امنیتی بوده است که فعالیت‌های مطبوعاتی را به‌شدت با محدودیت مواجه کرده اند.»
تداوم حبس خبرنگار "واشنگتن پست"
سال ۱۳۹۳ در حالی به پایان نزدیک می‌شود که کماکان جیسون رضائیان، خبرنگار روزنامهی "واشنگتن‌پست" در ایران که از تیرماه سال جاری بازداشت شد، در حبس به‌سر می‌برد.
جیسون رضائیان که به همراه همسرش، یگانه صالحی تیرماه در منزل مسکونی خود در تهران بازداشت شد، همچنان به دلایلی که روشن نیست در بازداشت به سر می‌برد. حبس انفرادی و بازداشت بدون محاکمه‌ی ۹ ماهه‌‌ی او که کماکان ادامه دارد، به یکی از طولانی‌ترین موارد بازداشت موقت بدون تفهیم اتهام تبدیل شده است.
"کمیته حفاظت از روزنامه‌نگاران" و سازمان "گزارشگران بدون مرز" مقامات ایران را متهم می‌کنند که جیسون رضائیان را در کش‌وقوس‌های سیاسی بر سر پرونده‌ی اتمی ایران، به "گروگان"گرفته‌اند. خانواده‌ی رضائیان وضعیت جسمی و روانی او را نامساعد توصیف کرده و می‌گویند او در دوران طولانی بازداشت انفرادی، وزن بسیاری از دست داده است.
غلامحسین اسماعیلی، رئیس‌کل دادگستری تهران، بالاخره در بهمن ماه گذشته اعلام کرد که رضائیان "به‌زودی" در ایران محاکمه خواهد شد. اسماعیلی بااین‌حال باز تاریخ دقیقی برای محاکمه‌ی این روزنامه‌نگار اعلام نکرد.
سنگ اندازی‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
در سالی که گذشت نمایشگاه مطبوعات در شرایطی برگزار شد که مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خود اعلام کردند دست‌کم چهارهزار نشریه‌ی کشور که مجوز دارند، به دلایل متعدد منتشر نمی‌شوند و تنها ۴۴۰ رسانه برای دریافت غرفه در مصلای تهران -محل برگزاری نمایشگاه- ثبت‌نام کردند.
رسانه‌های اصلاح‌طلب یا مستقل امسال هم گلایه‌ی دیرین از وزارت ارشاد دولت روحانی را داشتند. آن‌ها می‌گویند وزارت ارشاد دولت روحانی نیز همچون دولت احمدی‌نژاد بهترین غرفه‌ها و بیشترین فضا و امکانات را در اختیار رسانه‌های نزدیک به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، از جمله خبرگزاری "فارس" و "تسنیم نیوز"قرار می‌دهد و سهم رسانه‌های دیگر کماکان نابرابر و ناچیز است.
امید معماریان به دویچه‌وله گفت:«وزارت ارشاد دولت روحانی نیز نشان داده که عملا به جای تسهیل فعالیت‌ها، خود با طرح‌ها و لوایح من‌درآوردی که مابه‌ازایی هم در نظام‌های رسانه‌ای جهانی ندارد، کار را برای رسانه‌ها دشوارتر کرده و رسانه‌ها را بیش از پیش به دولت وابسته می‌کند.»
معماریان از طرح "سازمان‌های نظام صنفی جامع رسانه" و طرح "رتبه‌بندی خبرنگاران ایران" به عنوان یکی از برنامه‌های ناکارآمد وزارت ارشاد دولت یازدهم یاد کرد. او گفت:«اگر دولت طرح رتبه‌بندی خبرنگاران و نشریات را اجرایی کند، می‌توان گفت تاکنون هیچ دولتی در جمهوری اسلامی چنین صدمه‌ای به نظام مطبوعات کشور نزده است.»
طرح رتبه‌بندی خبرنگاران ایران به دنبال آن است که خبرنگار فعال و غیرفعال را از هم تفکیک کند و از ادامه‌ی فعالیت خبرنگارانی که با چارچوب آن‌ها "غیرفعال" محسوب می‌شوند، جلوگیری کند. این طرح مدعی است که مانع از "بی‌اخلاقی‌های کاری" و "سوء استفاده" از عنوان شغلی خبرنگاری خواهد بود. این طرح را حسین انتظامی، معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد، کلید زده است.
حسین انتظامی، چندی پیش در گفت‌وگویی گفت:«نبود اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری به یک هنجار تبدیل شده است. در دنیای غرب، دو نوع رسانه داریم: رسانه‌های زرد و رسانه‌های مسئولیت‌شناس.»
امید معماریان با اشاره به نادرستی اظهارات انتظامی گفت:« به هیچ‌عنوان چنین طبقه‌بندی در نظام رسانه‌ای جهانی به چشم نمی‌خورد. معلوم نیست معاون مطبوعاتی از کجا به این تعریف رسیده است. آقای انتظامی خودشان مطبوعاتی بودند؛ اما همین اظهارات گواه روشنی از عقب‌ماندگی دولت در فهم رسانه‌ای است.»
تداوم روند توقیف مطبوعات و بازداشت روزنامه‌نگاران
سال ۱۳۹۳ هم مثل دیگر سال‌ها بدون توقیف به سر نرسید. توقیف بار دیگر گریبان یکی از نشریاتی را که به سردبیری محمد قوچانی منتشر می‌شد، گرفت. روزنامهی "مردم امروز" به دلیل انتشار تصویر جورج کلونی، هنرپیشه‌ی معروف هالیوود و استفاده از تیتر "من هم شارلی ابدو هستم" کمتر از یک ماه بعد از انتشار توقیف شد.
در سال‌های گذشته این هشتمین بار بود که رسانه‌ای به سردبیری قوچانی توقیف شد و او "رکورددار توقیف" در جمهوری اسلامی محسوب می‌شود.
هفته‌نامه‌ی "۹ دی" که به تشکل "جبهه پایداری" وابسته است، در سال ۱۳۹۳ دوبار توقیف شد. هیات نظارت بر مطبوعات بار اول این نشریه را به دلیل "انتقاد از توافق‌نامه هسته‌ای ژنو" در فروردین ماه توقیف کرد. این نشریه بار دیگر در بهمن ماه گذشته به دلیل انتقاد از "قدم‌زنی ظریف و جان کری" و "شائبه اهانت به آیت‌الله خمینی" با حکم هیات نظارت بر مطبوعات توقیف شد.
روزنامه اصلاح‌طلب "روزان" نیز در سالی که به پایان خود نزدیک می‌شود، به دلیل انتشار تصویر آیت‌الله حسینعلی منتظری و مطلبی درباره‌ی او بعد از نزدیک به ۲۰ سال فعالیت، توقیف شد. یغما فشخامی، روزنامه‌نگاری که این مطلب را نوشته بود، فردای توقیف بازداشت و به زندان اوین منتقل شد و هم‌اکنون نزدیک به ۳ ماه است که در بازداشت به سر می‌برد. این درحالی است که از روزنامهی "روزان" بعد از چندهفته رفع توقیف شد.
روزنامهی "قانون" با حکم دادستانی کشور به دلیل انتشار خبر آزادی سردار رویانیان از زندان، به اتهام "اقدام مجرمانه" توقیف شد.
دو سایت خبری "بازتاب امروز" و "آینده آنلاین" در آذرماه با حکم دادستانی از ادامه‌ی فعالیت رسانه‌ای محروم و علی غزالی، مدیرمسئول هر دو سایت بازداشت شد. بازداشت غزالی به‌دلیل شکایت برخی مسئولان بانکی از افشاگری‌های سایت‌های تحت مدیریت او درباره‌ی پرونده‌های مفاسد اقتصادی در کشور صورت گرفت.
این دو سایت بارها درباره‌ی پرونده‌های مفاسد اقتصادی اطلاع‌رسانی کرده و اولین سایت‌هایی بودند که اسامی افرادی چون گروه مه‌آفرید امیرخسروی و نقش آن‌ها در رانت‌خواری‌ها را افشا کردند. فهرست دقیق بورسیه‌های غیرقانونی در دولت محمود احمدی‌نژاد نیز اولین‌بار در این دو وب‌سایت خبری منتشر شد.
سراج‌الدین میردامادی، روزنامه‌نگاری که بعد از چندسال اقامت در خارج از کشور به ایران بازگشته بود، در سال ۹۳ در دادگاه بدوی به ۶ سال حبس محکوم شد. این حکم بعدتر در دادگاه تجدیدنظر به ۳ سال حبس کاهش پیدا کرد و او درحال‌حاضر دوران بازداشت خود را سپری می‌کند.
خبری از بازگشایی "انجمن صنفی روزنامه‌نگاران" نیست
ماشاءالله شمس‌الواعظین، سخنگوی "انجمن دفاع از آزادی مطبوعات" در این سال ممنوع‌الخروج و دادگاهی شد. تلاش‌های شمس‌الواعظین که از اعضای هیئت‌مدیره‌ی "انجمن صنفی روزنامه‌نگاران ایران" نیز هست و دیگر اعضای مدیریت این نهاد صنفی برای بازگشایی انجمن بار دیگر ناکام ماند.
این درحالی است که حسن روحانی و وزارت‌خانه‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی و کار، از ابتدای دولت یازدهم وعده‌ی اجازه‌ی فعالیت مجدد این نهاد صنفی را چندین‌بار تکرار کردند.
از سوی دیگر "کمیته حفاظت از روزنامه‌نگاران" نیز در گزارش امسال خود اعلام کرد روند فرار روزنامه‌نگاران ایرانی از کشورشان، به دلیل تهدیدها و فشارهای امنیتی، کماکان ادامه دارد. این کمیته تاکید کرد که برخی از آن‌ها به‌ویژه در مالزی احساس ناامنی می‌کنند و عملا در وضعیتی هستند که نه راه به پیش دارند و نه راه به پس.
امید معماریان به دویچه‌وله گفت:«آقای روحانی در حوزه‌ی مطبوعات و آزادی بیان، یک ویترین زیبا عرضه کرده و با حرف‌ها و وعده‌های کلی این ویترین را پر کرده است. اما پشت این ویترین، نگاهی به طرح‌ها و لوایح و برخوردها کافی است تا ببینید که یکی از فاجعه‌بارترین دوران بیست سال گذشته مطبوعات را تجربه می‌کنیم. همچنان مطبوعات به صرف یک خطا، توقیف می‌شوند و امیدوارم دست‌کم طرح مجازات‌های جایگزین مثل جریمه‌ی مالی به جای توقیف و بازداشت اجرایی شود.»
گزارش سالانه‌ی سازمان گزارشگران بدون مرز امسال هم بار دیگر تاکید کرد که رسانه‌های چاپی و آنلاین ایران همچنان به شدت کنترل می‌شوند، با محدودیت‌های متعددی مواجه‌اند، هرگونه انتقاد، به‌ویژه از سیاست خارجی حاکمیت، با سرکوب مواجه می‌شود و نگرانی‌ها درباره‌ی امنیت حرفه‌ای خبرنگاران همچنان ادامه دارد.
این نهاد مدافع آزادی بیان رسانه‌ها و حقوق روزنامه‌نگاران در گزارش امسال خود بار دیگر تاکید کرد که به‌رغم وعده‌های دولت حسن روحانی، بهبود وضعیت مطبوعات محقق نشده است و وضعیت کماکان به شیوه‌ی قبلی ادامه دارد.