"وسوسه‌ی آزادی" و بازتاب آن در هنر اروپایی
۱۳۹۱ آبان ۶, شنبه
وسوسه‌ی آزادی ـ هنر در اروپا از سال ۱۹۴۵" عنوان نمایشگاهی است که از ۱۷ اکتبر ۲۰۱۲ تا ۱۰ فوریه‌ی ۲۰۱۳ در "موزه‌ی تاریخ آلمان" در برلین برپاست. در این نمایشگاه ۱۱۳ هنرمند اروپایی که مفاهیم آزادی، منطق، خشونت، جنون مصرف و ... در کارهای خود دستمایه قرار داده‌اند، به نمایش گذاشته شده است. مجسمه‌ساز سوییسی،ژان تینگولی (Jean Tinguely)، نقاش و مجسمه‌ساز فرانسوی،ایو کلاین (Yves Klein)، هنرمند و طراح نور ایتالیایی،ماریو مرس (Mario Merz)،و هنرمند بریتانیایی فلسطینی‌تبار،مونا هاتوم (Mona Hatoum)،از جمله‌ی این هنرمندان‌اند.
پرسش‌های بی‌پایان
آثار به نمایش درآمده در ۱۲ سالن این موزه نشان می‌دهند که اغلب هنرمندان اروپایی از پایان جنگ جهانی دوم تا کنون، همواره به مفاهیم اجتماعی ـ سیاسی پرداخته‌اند و برداشت و تجربه‌ی شخصی خود را با دیدی انتقادی در کارهایشان بازتابانده‌اند.
در این برداشت‌ها و پرداخت‌های هنری، تنها نقش و مسئولیت دولت‌ها و سیاست مطرح نشده، بلکه فرد و تعهد او نیز مورد پرسش قرار گرفته است: در این جهان چه کسی مسئول است و چرا؟ مرز آزادی فردی کجاست؟ آیا یک جامعه‌ی مصرفی آزاد است؟ وحشت از ترور تا چه اندازه فلج‌کننده است؟ کشمکش‌ها و درگیری‌های خونین چگونه به‌وجود می‌آیند؟ "زندگی در خور انسان" به چه معناست؟ چرا امروز به باورهایی که دیروز به آن‌ها اعتقاد داشتیم، پای‌بند نیستیم؟ و ده‌ها پرسش مسئولانه‌ی دیگر که به اشکال و زبان‌های گوناگون هنری، با رنگ، نور، صدا، در قالب تابلو، چیدمان و فیلم‌های ویدئویی ارائه شده‌اند. در این نمایشگاه به عنوان مثال، لباس عروسی نشانه‌ی امید برباد رفته است و رنگ سرخ، رنگ مورد علاقه‌ی اغلب هنرمندان روسی، هر چند این رنگ از سوی سردمداران کمونیست و صاحبان قدرت در این کشور مورد سوء‌استفاده قرار گرفته است.
غیبت منطق
تابلوی "خاطره" از هنرمند سورئالیست بلژیکی، رنه ماگریت (René Magritte)، که برای نخستین بار در سال ۱۹۴۸ به نمایش گذاشته شد، یکی از آثار برجسته‌ی این نمایشگاه است. این تابلو نیم تنه‌ی مجسمه‌ی زنی را در پیش‌زمینه‌ی دریایی بی‌انتها و آسمانی آبی با توده‌های ابر نشان می‌دهد. آن‌چه در این تابلو بیش از سایر عناصر جلب نظر می‌کند، خونی است که از شقیقه‌ی این مجسمه جاری است و بخشی از چهره‌ی این زن بی‌جان را نیز آلوده کرده است. متن کوتاهی در کنار تابلو هدف رنه ماگریت را از کشیدن این تابلو آشکار می‌سازد: «من فرهنگ و سنت‌های فرانسوی را که از شعار آزادی، برابری، برادری سرچشمه گرفته، تحسین می‌کنم. این مفاهیم پر ارزش ولی در اثر وحشی‌گری ناسیونال‌سوسیالیسم در جنگ جهانی دوم در این کشور هم به خطر افتاد.» دریای بیکران پس‌زمینه‌ی تابلو، به گفته‌ی ماگریت، نشانگر امیدی است که آینده را روشن و باز پیش‌بینی می‌کند. متنی که در کنار تابلوست، نیز هشداردهنده است: «کشور روشنگری و منطق در این تابلو غایب است، یاد آن ولی نباید فراموش شود.»
"دادگاه عقل"
در کنار تابلوی رنه ماگریت مجسمه‌ی ماشینی "چشم عقل" از هنرمند مجاری، میکلوش اردلی (Miklَs Erdély)، جا داده شده است. "چشم عقل" که در سال ۱۹۷۳ به نمایش درآمد، نماد هوشمندی و ذکاوت سوسیالیسم است. در کار اردلی ولی از این هوشمندی اثری نیست: درون خالی و فلزی "چشم عقل" در تاریکی محض فرو رفته است و از عمق عدسی تیره‌ی آن هیچ نوری متصاعد نمی‌شود. هنرمند بلژیکی، مارسل (Marcel)، در تنها اثر خود در این نمایشگاه، از سوی دیگر نشان می‌دهد که پیشرفت تکنیک و اعتقاد به صنعت مدرن، چگونه باغ عدن طبیعت را به صحرایی خشک و بی‌آب و علف تبدیل کرده است. این سه تابلو در نخستین سالن "موزه‌ی تاریخ آلمان" که عنوان "دادگاه عقل" را یدک می‌کشد، به نمایش گذاشته شده است و قدرت‌نمایی استبداد، کوردلی بشریت و نیروی ویرانگر پیشرفت تکنیک را به انتقاد می‌کشد.
هنر هشداردهنده
دید انتقادی و موضع هشداردهنده‌ی هنرمندان شرکت‌کننده در این نمایشگاه، خط سرخ تمام آثار به نمایش درآمده است. نقاش و مجسمه‌ساز آلمانی، وولف فوستل (Wolf Vostell)، به عنوان مثال، در اثری از دولت آمریکا می‌خواهد ویتنام را نه با بمب، بلکه با مواد غذایی بمباران کند. هنرمند هلندی، آرماندو (Armando)، چشم‌اندازهایی را به نمایش می‌گذارد که گناهکار قلمداد می‌شوند، چون در متن آن‌ها جنگ و جنایت رخ داده است. مجسمه‌ساز مدرن فرانسوی، کریستیان بولتانسکی (Christian Boltanski)، چهره‌ی قربانیان هالوکاست را جاودانه کرده است و هنرمند بریتانیایی، دمین هیرست (Damien Hirst)، از ته سیگار بیکارانی که از تلاش برای یافتن شغل دست کشیده‌اند و در چنگال ناامیدی و افسردگی اسیر شده‌اند، یک اثر هنری آفریده است.
پروژه‌ای اروپایی
نمایشگاه "وسوسه‌ی آزادی ـ هنر در اروپا از سال ۱۹۴۵" بخشی از نمایشگاه بین‌المللی است که "موزه‌ی تاریخ آلمان" و چندین نهاد پژوهشی آلمانی در برپایی آن شرکت داشته‌اند. موزه‌های ملی کشورهای ایتالیا، ایسلند، لهستان، مجارستان، یونان و جمهوری چک نیز با این پروژه همکاری می‌کنند. این نمایشگاه قرار است در کشورهای دیگر اروپایی از جمله در میلان (ایتالیا)، تالین (ارمنستان) و کراکف (لهستان) هم به نمایش گذاشته شود.