وحدت دو آلمان، از نطفه تا بلوغ

روز ۳ اکتبر ۲۰۱۶ مصادف است با بیست و ششمین سالگرد وحدت دو آلمان. این وحدت با توجه به سایه سنگین جنگ سرد و همچنین "پرده‌ی آهنین" که دیوار برلین نماد آن بود، ناممکن به نظر می‌رسید، اما سرانجام تحقق یافت.

نهم نوامبر سال ۱۹۸۹: گونتر شابووسکی یکی از اعضای رهبری آلمان شرقی (جمهوری دمکراتیک آلمان سابق) اعلام کرد که حق سفر آزادانه برای شهروندان این کشور معتبر شناخته می‌شود. واکنش مردم این کشور نسبت به این سخن‌رانی به شدت عاطفی و وسیع بود. عصر همان روز هزاران نفر از شهروندان آلمان دمکراتیک خود را به مرزهای این کشور رساندند تا به غرب بروند. مردم غرب آلمان از آنان استقبال شایسته‌ای کردند.

سیزدهم نوامبر سال ۱۹۸۹: هانس مودرو مسئولیت نجات آنچه هنوز از آلمان دمکراتیک باقی مانده بود را به عهده گرفت. کمیته خلق این کشور چهارروز پس از سقوط دیوار برلین،‌هانس مودرو را به عنوان رئیس شورای وزیران انتخاب کرد. مودرو در راس "حزب متحد سوسیالیستی آلمان" یعنی حزب حاکم در آلمان شرقی قرار گرفت؛ حزب پرقدرتی که اعضایش دیگر حاضر به اطاعت بی‌چون و چرا نبودند.

بیست‌وهشتم ماه نوامبر سال ۱۹۸۹: برنامه ۱۰ ماده‌ای هلموت کوهل، صدراعظم پیشین آلمان در بیست‌و‌هشتم ماه نوامبر سال ۱۹۸۹ در مجلس نمایندگان آلمان "بوندس تاگ" معرفی شد و واکنش کشورهای دیگر اروپایی را برانگیخت. رولان دوما، وزیر خارجه وقت فرانسه در این رابطه از "غرور رو به رشد" آلمانی‌ها سخن گفت. گفته می‌شود که کوهل برای طرح این نقشه‌ی راه خود به سوی وحدت ملی دوبخش آلمان با هیچ‌کس مشورتی نکرده بود.

سوم دسامبر سال ۱۹۸۹: همه اعضای کمیته مرکزی و دفتر سیاسی حزب متحد سوسیالیستی آلمان دسته‌جمعی استعفا کردند. حتی اگون کرنتس هم که با پیوستن به جنبش حقوق مدنی خواستار نجات جمهوری دموکراتیک آلمان شده بود، استعفا کرد.

نوزدهم دسامبر سال ۱۹۸۹: هلموت کوهل، صدراعظم پیشین آلمان، در برابر کلیسای تخریب شده "فراون‌کیرشه" در درسدن آلمان شرقی سخنرانی کرد. سخنرانی هلموت کوهل تاثیر بسیار شدید احساسی بر ده‌ها هزار شهروند آلمان شرقی برجای گذاشت. او در این سخنرانی به هدف‌هایش مبنی بر وحدت دوبخش آلمان و زندگی در صلح و آزادی خبر داد.

۱۵ ژانویه ۱۹۹۰ حمله به مراکز سرویس‌های اطلاعاتی آلمان شرقی "اشتازی" آغاز شد. بیشتر این مراکز زیر نظارت جنبش‌های مردمی درآمدند. بسیاری از پرونده‌ها قبل از حملات شهروندان به مراکز امنیتی نابود شده بودند.

هجدهم مارس ۱۹۹۰ انتخابات آزاد در جمهوری دمکراتیک آلمان برگزار شد. هلموت کوهل، صدراعظم پیشین آلمان، به شدت برای شرکت مردم در این انتخابات تبلیغ کرد. او حدود یک میلیون نفر را به پای صندوق‌های رای کشاند. حزب دمکرات مسیحی آلمان و گروه‌های هم پیمان‌اش در این انتخابات بر حزب سوسیال دمکرات این کشور پیروز شد.

در نخستین روز از ماه ژوئیه ۱۹۹۰ دیگر روند وحدت دوبخش آلمان بدون بازگشت شده بود. قرار بود اقتصاد بازار آزاد بر بخش شرقی آلمان نیز حاکم شود. در هجدهم ماه مه ‌معاهده‌‌ی کشوری برای اتحاد اقتصادی، مالی و اجتماعی آلمان در شهر بن تصویب و در نخستین روز از ماه ژوئیه ۱۹۹۰ اجرایی شد. به این ترتیب مارک آلمان واحد پول هر دوبخش غربی و شرقی آلمان شد.

پانزدهم و شانزدهم ژوئیه سال ۱۹۹۰: موضوع عضویت آلمان واحد در ناتو یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های اتحاد شوروی سابق بود. ناتو حاضر شد بر نقش دفاعی آلمان تاکید کند و به این ترتیب میخائیل گورباچُف، آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی در قفقاز موافقت خود را با عضویت آلمان متحد در ناتو آعلام کرد.

بیست و سوم اوت سال ۱۹۹۰: مجلس نمایندگان آلمان شرقی (Volkskammer) لایحه پیوستن جمهوری دمکراتیک آلمان را به آلمان فدرال تصویب کرد. گرگور گیزی، رئیس حزب متحد سوسیالیستی آلمان (SED) اعلام کرد که مجلس نمایندگان سرنگونی آلمان دمکراتیک را تصویب کرده است.

در دوازدهم سپتامبر سال ۱۹۹۰ تنها مسئله باقیمانده برای قبول وحدت دوبخش آلمان از طرف جهانیان موضوع مالی بود. دولت آلمان متعهد شد مبلغ ۱۲ میلیارد مارک بابت مخارج خارج کردن ارتش سرخ و تجهیزات‌اش از شرق آلمان به اتحاد جماهیر شوروی سابق بپردازد. پس از چانه‌زنی‌های بعدی اتحاد شوروی، هلموت کوهل، صدراعظم پیشین آلمان، حاضر شد سه میلیارد دیگر به عنوان وام به این کشور بپردازد.

سوم اکتبر سال ۱۹۹۰: وزرای خارجه قدرت‌های پیروز در جنگ جهانی دوم به همراه فرماندهان برلین غربی از کلیه امتیازات خود در ارتباط با آلمان چشم‌پوشی کردند. مجلس نمایندگان جمهوری دمکراتیک آلمان برای آخرین‌بار تشکیل جلسه داد و به عضویت این کشور در پیمان ورشو را پایان داد. راس ساعت ۱۲ شب بر سر مجلس نمایندگان در برلین پرچم آلمان واحد به اهتزاز درآمد. دومیلیون نفر در این مراسم شرکت کردند.

اکنون بیش از ۲۵ سال از وحدت دو آلمان می‌گذرد و این رویداد بدون شک دستاوردهای زیادی داشته است. بسیاری‌ها اما معتقدند که کم و کیف وحدت میان ایالات شرقی و غربی آلمان کمتر از آن چیزی است که در گذر زمان انتظار آن می‌رفت. آنگلا مرکل (تصویر)، صدراعظم آلمان خواستار آن شده که به موضوع وحدت دو آلمان جایگاه و وزن بیشتری در درس تاریخ مدارس این کشور داده شود.

علیرغم گذشت بیش از ربع قرن از وحدت دو آلمان اختلاف میان ایالات شرقی و غربی همچنان چشمگیر است. طبق آخرین آمار میانگین درآمد ناخالص (بدون کسر مالیات) در شرق آلمان بر ۲۴۴۹ یورو در ماه بالغ می‌شود، در حالی که این مبلغ در غرب آلمان ۳۲۱۸ یورو است. این وضعیت سبب شده که شماری محل سکونت خود را در شرق آلمان حفظ اما برای کسب درآمد بیشتر به ایالات غربی رفت و آمد کنند.

یکی دیگر از مسایلی که امروزه بیش از پیش نگرانی سیاستمداران را برانگیخته، معضل بیگانه‌ستیزی است. بر اساس آخرین گزارش سالانه‌ی دولتی که به منظور بررسی وضعیت اجتماعی آلمان پس از فروپاشی دیوار برلین منتشر شده، گرایش‌های بیگانه‌ستیزانه در سال گذشته میلادی در شرق این کشور به‌گونه‌ای بارز افزایش یافته و در افکار عمومی نهادینه شده است. شمار حملات با انگیزه‌های بیگانه‌ستیزانه نیز سیری صعودی داشته است.

کارشناسان بر این باورند که تثبیت تفکرات راست افراطی در افکار عمومی می‌تواند "روابط و مناسبات صلح‌آمیز" در ایالات شرقی ‌را به خطر بیندازد و تهدیدی جدی برای تکامل اجتماعی و اقتصادی آن‌ها باشد. رشد اقتصادی سرانه‌ی ایالات شرقی در سال ۲۰۱۵، به میزان ۲۷ / ۵ درصد کمتر از ایالات غربی بوده است. برخی معتقدند که سرمایه‌گذاری در جهت همپیوندی اجتماعی پناهجویان در شرق می‌تواند در بهبود وضعیت اقتصادی مؤثر باشد.

ایالات شرقی و غربی آلمان از لحاظ میانگین سن نیز سیری متفاوت را پشت سر گذاشته‌اند. در زمان وحدت دو آلمان، شرق این کشور جوان‌تر و میانگین سنی آن پایین‌تر از غرب بود. امروز اما وضعیتی عکس حاکم است. در برخی از ایالت‌ها از جمله هامبورگ (واقع در غرب) میانگین سن نسبت به ۲۶ سال پیش ثابت مانده، در حالی که در ایالت مکلنبورگ فورپورمرن (واقع در شرق) بیش از ۱۱ سال نسبت به ربع قرن پیش افزایش یافته است.

ورزش آلمان شرقی سابق بر محور کسب مدال در مسابقات بین‌المللی پایه‌ریزی شده بود. پس از وحدت دو آلمان بسیاری معتقد بودند که آلمان متحد با داشتن ستارگان دو کشور موفقیت بیشتری در میادین ورزشی کسب خواهد کرد. فرانتس بکن‌باوئر، سرمربی وقت تیمی ملی فوتبال آلمان که در سال ۱۹۹۰ (سال وحدت) قهرمان جهان شده بود، معتقد بود که فوتبال آلمان سال‌های متمادی حرف اول را خواهد زد. تاریخ اما خلاف این باور را ثابت کرد.