وجهی پنهان از بحران آب در ایران

خشکسالی طولانی، حفر دهها هزار حلقه چاه مجاز و غیرمجاز و برداشت بی‌رویه و بیش از ظرفیت تجدیدپذیری ذخایر آبی کشوراز عوامل شناخته‌شده بحران آب در ایران است. اما دکتر داود صفایی، کارشناس ایرانی، از یک عامل دیگر بحران آب در ایران سخن گفته که از نظر مسئولان آب و محیط زیست کشور پنهان مانده است.

به نظر داود صفایی که روز یکشنبه (۶ مهر/ ۲۸ سپتامبر) با خبرگزاری ایسنا گفت‌وگو کرده، این وجه پنهان بحران آب، "پدیده شور کردن عمدی منابع آب" است که متاسفانه مهمترین و در دسترس‌ترین منابع آب‌های شیرین شهرهای بزرگ را در معرض تهدید و تخریب قرار داده است.

این کارشناس می‌گوید: «پدیده شور کردن عمدی منابع آبی ناشی از کاربرد یک فن آوری منسوخ قرن نوزدهمی است که همچنان در کشور ما رواج دارد. تاسیسات گرمایش و سرمایش ساختمان‌ها و فعالیت هزاران دیگ بخار در صنایع کوچک و بزرگ کشور موجب بروز پدیده‌ای می‌شود که کارکرد این تجهیزات را مختل کرده و تا توقف کامل آنها ادامه می‌یابد. این پدیده عبارت است از تشکیل لایه‌های رسوب آب در جدار لوله‌ها، شیرآلات و سایر تجهیزات حرارتی و صنعتی».

به گفته صفایی در قرن نوزدهم برای کاهش میزان رسوب‌گذاری در تاسیسات و صنایع، از روش "تزریق نمک" استفاده می‌کردند. در این فرآیند به‌طور مثال در یک ساختمان بزرگ، سالانه ۸ هزار کیلوگرم پودر نمک در ۷۰ هزار لیتر آب حل شده و سپس آب شور پس از دو یا سه روز گردش در سیستم حرارتی به چاه فاضلاب سرازیر می‌شود. این فرآیند معمولا ۸ تا ۱۰ بار در هر ماه تکرار می‌شود.

این فن‌آوری از چندین دهه قبل در کشورهای توسعه یافته منسوخ شده و فن‌آوری‌های مدرن جایگزین آن شده است، اما در ایران همچنان رایج است و شیک‌ترین و جدیدترین برج‌های تجاری و اداری و صنایع تازه تاسیس، در تاسیسات خود همچنان از این فن‌آوری قرن نوزدهمی استفاده می‌کنند.

با این کار، سالانه میلیون‌ها کیلوگرم نمک از معادن کویر با کامیون به ساختمان‌ها و شهرهای بزرگ ایران حمل می‌شود و پس از شور کردن آب‌های شیرین و استفاده در تاسیسات، به چاه‌ها و منابع آبی شهری سرازیر می‌شود.

معرفی فن‌آوری جدید

داود صفایی می‌گوید، این فرایند عظیم مخرب آب، تازه تنها بخشی از این سناریوی تلخ است و قسمت دوم آن تزریق میلیون‌ها لیتر اسید برای حل رسوب باقی مانده در تاسیسات و صنایع است که با روش "تزریق نمک" به‌طور کامل از بین نرفته است.

میزان استفاده از اسید برای یک ساختمان بزرگ در حدود دو هزار لیتر اسید در سال است. اما صفایی می‌گوید، ابعاد اسیدشویی در صنایع بسیار بزرگتر است.

داود صفایی از بی‌تفاوتی مدیران حوزه آب در برابر نابودی منابع آب شیرین در اثر پدیده مخرب "شور کردن عمدی آب" انتقاد کرده و می‌گوید: «ظاهرا مسوولان، این پدیده را امری اجتناب‌ناپذیر می‌دانند و نسبت به آن تسلیم شده‌اند و در ثانی نسبت به روش‌های پیشگیری رویکرد مناسب و در خوری نشان نمی‌دهند یا اگر اقدامی هم شده به افکار عمومی اطلاع‌رسانی نشده است.»

این کارشناس به همراه دیگر همکارانش به جای استفاده از روش "تزریق نمک"، شیوه الکترونیکی رسوب‌زدایی را طراحی و پیشنهاد کرده‌اند. لیکن به‌رغم معرفی این فن‌آوری جدید در چهارسال پیش، هنوز اقدام عملی برای حمایت از آن به عمل نمی‌آید و پیشگیری از روند مخرب "شور کردن عمدی آب" همچنان بدون مدیریت رها شده است.