واکنش‌های داخلی به سیگنالی که روحانی فرستاد
۱۳۹۸ شهریور ۵, سه‌شنبه
"ایستادن وقتی ارزش دارد که منافع ما تأمین شود"، "حتی اگر احتمال موفقیت ۲۰ یا ۱۰ درصد باشد نیز باید تلاش کنیم و نباید فرصت از دست دهیم"، "اگر بدانم در جلسه‌ای با کسی ملاقات کنم، منافع ملی تأمین و کشور آبادتر می‌شود، دریغ نخواهم کرد زیرا اصل منافع ملی کشور است".
این‌ها گوشه‌ای از سخنان حسن روحانی، رئیس جمهور ایران در روز گذشته، ۴ شهریورماه است که از سوی رسانه‌های بین‌المللی، به پیام ایران برای مذاکره با آمریکا تعبیر شد. پیامی که مکرون در نشست خبری روز گذشته با ترامپ از آن استقبال کرد و دیدار روسای جمهور ایران و آمریکا را غیرممکن ندانست و حتی برای انجام آن در بازه زمانی نه چندان دور ابراز امیدواری کرد.
سفرهای از پیش اعلام نشده و مذاکرات محرمانه دستگاه دیپلماسی ایران و اکنون سخنان رئیس جمهور ایران برای آمادگی مذاکره با هر مسئولی در دنیا "در جهت منافع ایران" موجی از واکنش‌ها و انتقادها را در درون ایران به همراه داشته است. نگاهی انداخته‌ایم به روزنامه‌های ایران، دیروز و امروز که در این باره نوشته‌اندـ از انتقاد و سرزنش، تا هشدار و دعوت به بررسی موشکافانه و استقبال محتاطانه از مذاکره احتمالی.
کیهان: ایران روی جنازه برجام، معرکه گرفته است
کیهان در گزارشی با عنوان: "آقای روحانی! کشور با کار و تلاش آباد می‌شود، نه دیدار با این و آن" به سخنان حسن روحانی اشاره و آنها را از "چند منظر بررسی" کرده است. کیهان با رمزگشایی از گفته‌های رئیس جمهور در مورد "ملاقات با هر کسی"، می‌نویسد: « تنها دیداری که در سطح رئیس جمهوری صورت نگرفته، دیدار با رئیس جمهور آمریکاست.» این روزنامه که به شدت به مواضع رهبر جمهوری اسلامی نزدیک است به "گفت‌وگوی تلفنی ۱۵ دقیقه‌ای" روحانی با اوباما اشاره می‌کند و می‌پرسد: «[این گفت‌وگو]، چه دستاوردی برای ایران داشت که حالا انتظار آبادانی کشور از ماحصل دیدار با دولتمردان آمریکا را داشته باشیم؟!»
کیهان با اشاره به پیشینه گفت‌گوهای ایران و ۱+ ۵ به "ارتباطات ویژه‌ی" دولت روحانی و دولت آمریکا و"ملاقات‌های تیم مذاکره‌کننده" اشاره کرده است که "تا جایی پیش رفت که یکدیگر را به نام کوچک صدا می‌زدند و عکس نوه‌های خود را به یکدیگر نشان می‌دادند." کیهان در این گزارش نتیجه‌گیری می‌کند که این "ارتباطات ویژه کشور را آباد و منافع ملی را تأمین نکرد".
این روزنامه با یادآوری گفته‌های پیشین حسن روحانی و جواد ظریف در مورد عدم پایبندی آمریکا به تعهداتش و اهل مذاکره نبودن این کشور، می‌نویسد: «دولتمردان از یک سو بر عهدشکنی و بی‌دستاوردی برجام اذعان کرده و از سوی دیگر بدون توجه به نتایج عبرت‌آموز برجام، راه حل مشکلات کشور را مذاکره و توافق با آمریکا جا می‌زنند!»
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
کیهان می‌نویسد: «ایران اکنون در برجام طلبکار است، اروپا به ما بدهکار است. اما متاسفانه اظهارات دولتمردان هیچ رنگ و بویی از طلبکاری نداشته و از اثرگذاری ضرب‌الاجل می‌کاهد.» به اعتقاد نویسنده این مطلب " نوع رفتار دولت، این پیام را به طرف غربی می‌دهد که ایران هیچ گزینه‌ای جز حفظ برجام به هر قیمت ندارد و دستش خالی است!"
در ادامه گزارش کیهان آمده است: «متاسفانه دولت به جای خروج از برجام و دست کشیدن از اجرای یکطرفه تعهداتش، روی جنازه این توافق معرکه گرفته است و از جایگاه یک بدهکار در بازی مکارانه و تحقیرآمیز مکرون و ترامپ افتاده است.» کیهان سخنان مکرون و تکاپوی مذاکره را با یادآوری مثال کره‌شمالی و "بی‌حاصلی آن دیدار"، تنها در راستای "نیاز ترامپ به عکس یادگاری با مقامات ایران" می‌داند و با انتقاد از وعده‌های رئیس جمهور و ندیدن "سیب و گلابی برجام" و "سوءمدیریت دولت"، می‌نویسد: «آنچه آبادانی این کشور را به ارمغان می‌آورد، نه دیدار با این و آن که کار و تلاش و مجاهدت خستگی‌ناپذیر است.»
سخنان پیشین روحانی در مورد آمریکا و استفاده از عباراتی مانند "چاقوکش" در این سخنان، بهانه‌ای شده است برای جریانی که مخالف هر گونه مذاکره با آمریکا و ادامه برجام است و حالا سخنان روحانی را به او یادآوری می‌کند.
"به قول خودتان، مگر دیوانه‌ایم؟!"
یادداشت روز کیهان در چهارم شهریورماه به قلم حسین شریعتمداری است که او هم گفته‌های پیشین رئیس جمهور را به او یادآوری می‌کند و با اشاره به پیشینه برجام و نزدیکی تیم مذاکره کننده ایرانی و آمریکایی، از نتیجه "تماس و رابطه با تیم حریف"، می‌نویسد. شریعتمداری در مورد نتیجه برجام می‌نویسد: «فاجعه برجام و کلاه گشادی که با دست شما بر سر ملت گذاشتند. حالا بفرمایید کجای آن برای کشور آبادانی در پی داشت که ادامه آن داشته باشد؟!»
شریعتمداری با اشاره به اقدامات اوباما علیه ایران، ترامپ و اوباما را "دولبه یک قیچی" می‌داند و می‌نویسد: «اوباما دست چدنی آمریکا را در دستکش مخملین پنهان کرده بود ولی ترامپ آمریکای بی‌رتوش است.» شریعتمداری "فاجعه‌بار بودن برجام" را به "تمامیت آمریکا" و نه تنها به ترامپ نسبت می‌دهد و اضافه می‌کند: «برجام از اساس فاجعه بوده است و اگر منظور آقای روحانی ملاقات و مذاکره با ترامپ باشد، تعجب‌آور است که اصرار دارند از یک سوراخ، نه دو بار و سه بار، بلکه چنیدن بار گزیده شویم!»
نماینده خامنه‌ای در موسسه کیهان با اشاره به سخنان دیروز ترامپ در مورد اینکه "ایران دچار محدودیت در منابع مالی خود" شده است و گفته‌هایش در مورد "قرار ایجاد یک کانال برای فروش محدود نفت"، این برخورد با "بزرگترین قدرت منطقه را "اهانت آمیز و تحقیرکننده" می‌داند. در پایان یادداشت روز کیهان آمده است: «مذاکره شما در صورت انجام، از یک سو خسارت و فاجعه‌ی دیگری نظیر برجام را به ملت تحمیل می‌کند و از سوی دیگر بی‌آنکه بخواهید غیر از هدیه به ترامپ در انتخابات پیش روی آمریکا، نتیجه دیگری نخواهد داشت. همان‌گونه که مکالمه تلفنی جنابعالی با اوباما هدیه بزرگی به او و اهانتی بزرگتر به ملت ایران بود!»
محمدباقر قالیباف، شهردار پیشین پایتخت و از رقبای حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری، از دیگر کسانی است که به سیگنال‌های رئیس جمهور برای مذاکره با آمریکا واکنش نشان داده است. قالیباف در توییتی می‌نویسد: «مذاکره با ترامپ اگر هم انجام شود، پرضرر است.»
هزینه‌زا بودن پالس مذاکره از سوی روحانی
خراسان یکی دیگر از روزنامه‌ها در ایران است که نسبت به "چراغ سبز" رئیس جمهور ایران برای مذاکره واکنش نشان داده و ضررهای احتمالی این دیدار را یادآوری می‌کند.
این روزنامه در یادداشتی با نام "چرایی هزینه زا بودن پالس مذاکره روحانی با ترامپ" می‌نویسد: «بسیاری تحلیلگران، مذاکره در شرایط فعلی را به زیان منافع ملی ایران می‌دانند و معتقدند در حالی که به نظر می‌رسد اقتصاد کشور پس از چند سال عملا از شرطی شدن نسبت به معادلات سیاست خارجی رهایی یافته و بی‌اعتنایی بازار ارز با تحولات سیاست خارجی که هر کدام می‌توانست التهابی جدی در بازار ایجاد کند، موضع جدید روحانی دوباره فضای اقتصاد کشور را وارد تعلیقی جدید خواهد کرد.»
خراسان می‌نویسد: «ثبات چند ماه گذشته بازار و حرکت آمارهای اقتصادی به سمت و سوی مثبت عملا طرف مقابل را از تاثیر‌گذاری حربه تحریم ناامید کرده است و تلاش کشورهای همراه با تحریم برای فاصله گرفتن از اشتباه خود و از همه مهم‌تر ارائه برخی از پیشنهادها برای کسب رضایت ایران را باید نتیجه این شرایط و ناامیدی آنها از فشار بیشتر دانست.»
نویسنده اضافه می‌کند: «برگشت ایران به میز مذاکره در شرایط فعلی، عقب نشینی محض و خستگی ایران تفسیر می‌شود.» نتیجه این تفسیر به اعتقاد نویسنده، "مصمم‌تر شدن آمریکا برای فشار بر ایران" است چرا که "راهبرد خودش که فشار حداکثری بوده را کارآمد دیده است." روزنامه خراسان نتیجه‌گیری کرده است که با این شرایط آمریکا "به صورت افراطی‌تری از ابزار تحریم استفاده می‌کند و متعاقب آن شرکت‌های خارجی و کشورهای غربی نیز همکاری اقتصادی با ایران را در این فضای تعلیق و تهدید شروع نخواهند کرد".
دو طرف "نه" نگفته‌اند
سخنان رئیس جمهور ایران در مورد مذاکره در روزنامه‌های میانه‌رو هم بازتاب گسترده‌ای داشت. صادق زیباکلام، استاد دانشگاه در تهران هم کارشناس دیگری است که در روزنامه شرق درباره سخنان اخیر روحانی و وساطت فرانسه برای مذاکره با آمریکا "خوشبینانه" قلم زده است. او به سخنان مکرون اشاره کرده است که روز گذشته گفته بود، "دنبال تغییر رژیم در ایران نیستند" و " تنها مسئله موجود این است که ایران تبدیل به قدرت اتمی نشود".
زیباکلام از سوی دیگر به فتوای رهبر ایران در مورد حرام دانستن استفاده از سلاح هسته‌ای اشاره می‌کند و به اینکه رئیس جمهور آمریکا اعلام کرده مشکلی با ترقی و پیشرفت ایران ندارد. نتیجه‌گیری این استاد دانشگاه از مجموع این سخنان این است که "چراغ سبز ترامپ به مکرون، به هیچ‌رو به معنای افتادن در سرازیری نیست و صرفا به معنای آن است که دو طرف به رئیس جمهور فرانسه نه نگفته‌اند." زیباکلام به تمایل ترامپ برای مذاکره با ایران اشاره می‌کند و می‌نویسد: «او به هر حال یک تاجر است و ایران مقدم بر هر امر دیگری، برایش یک کشور ۸۰ میلیونی با منابع عظیم انرژی و بازار بکر است.»
نویسنده معتقد است که جدای از "چشم‌انداز اقتصادی، تنش‌زدایی با ایران به بازگشت ثبات و آرامش به منطقه خاورمیانه" هم کمک می‌کند و "تفاهم با ایران بعد از چهار دهه تخاصم"، ترامپ را در کوتاه مدت به صورت یک "قهرمان ملی" در آمریکا درمی‌آورد و "شانس موفقیت او در انتخابات ریاست جمهوری سال آینده را افزایش می‌دهد".
این کارشناس از سوی دیگر با اشاره به مشکلات اقتصادی ایران می‌نویسد: «این فقط آمریکایی‌ها نیستند که به واسطه دلایلی که دارند به میانجیگری فرانسه نه گفته‌اند، ایران نیز به نور کم‌رنگ پدیدارشده در انتهای تونل فرانسه به عنوان فرصتی برای وادار کردن آمریکا به تغییر رویه در قبال ایران می‌نگرد.»
خطر دودستگی و اختلاف درون ایران
رامین مهمان‌پرست در روزنامه اعتماد در نوشته‌ای با عنوان "لزوم هوشیاری دیپلماتیک" با اشاره به لزوم "هوشیاری و دقت در بررسی مذاکرات آینده" می‌نویسد: «این ابتکارها و پیشنهادها می‌تواند فقط جنبه تبلیغاتی برای آمریکایی‌ها داشته باشد و فقط با هدف استفاده در فضای انتخاباتی پیش رو شعارهایی مطرح شود که ظاهری قشنگ داشته باشد بدون اینکه محتوایی داشته باشد.»
نویسنده تلاش آمریکا را "بیش از هر چیز" در راستای "شکاندن مقاومتی که در برابر فشارهای آمریکا وجود دارد و ایجاد اختلاف و دودستگی درون کشور میان ملت و دولتمردان ایرانی" می‌داند که باید "با هوشیاری تمام و با تدبیر با آن برخورد شود".
مهمان‌پرست در ادامه از یک سو به انگیزه‌های فرانسه در میانجیگری میان ایران و آمریکا اشاره می‌کند و اینکه "فرانسه به دنبال رهبری اتحادیه اروپا در غیاب بریتانیا" و "احیای نفوذ خود در خاورمیانه" است و از سوی دیگر به تأثیر مذاکره احتمالی بر انتخابات پیش رو در آمریکا. نویسنده معتقد است: «ترامپ از طرح موضوع مذاکره به دنبال امتیازگیری وتأثیرگذاری بر افکار عمومی آمریکا برای انتخابات است.»
در پایان این نوشته با اشاره به عدم بهره‌مندی اقتصادی ایران از برجام با وجود پایبندی این کشور به توافق، می‌نویسد: «ایران با تکیه بر دستاوردهای حقوق و دیپلماسی عمومی برجام باید به دنبال راهکاری باشد تا بتواند عدم اجرای تعهدات اقتصادی، مالی، بانکی و سیاسی برجام را از طریق راهکارها و ابتکارهای هوشمندانه جبران کند.»
"تله بزرگ سیاسی"
محمدعلی ابطحی، از دیگر کسانی است که به احتمال مذاکره ایران و آمریکا واکنش نشان داده است. ابطحی در تویییتی اعلام مذاکره روحانی و ترامپ توسط مکرون را یک "تله بزرگ سیاسی" می‌داند؛ تله‌ای که به اعتقاد او فضای داخلی را بسته‌تر و فشار خارجی را بیشتر می‌کند.
بازتاب همین نگاه و لزوم توجه به "داخل" پیش از برداشتن هر گامی در سطح بین‌المللی را در نوشته‌های دیگری از روزنامه‌های امروز ایران هم می‌بینیم.
"مقدم بر برد– برد بین المللی، برای برد– برد داخلی برنامه بریزید"
روزنامه اعتماد پنجم شهریور ماه در نوشته‌ی دیگری با نام "هزینه‌های برد-برد" از منظر متفاوتی به اتفاقات اخیر نگاه انداخته و زمینه و شرایط داخلی و تأثیر آنها بر موفقیت‌های بین‌المللی دولت را زیر ذره‌بین برده است.
سیدعلی میرفتاح در این نوشته به دلایل انتخاب روحانی از سوی مردم اشاره می‌کند که به اعتقاد او بیشتر از این جهت بوده که "او و وزیر امور خارجه‌اش آداب گفت‌وگو با دنیا را –حتی با دشمن را- بلدند" و اینکه در دور دوم مردم این پیام را فرستادند که "خواهان صلح و گفت‌وگو و مدارا و اصلاح" هستند. میرفلاح می‌نویسد: البته در عمل عزم دولت فسخ شد و تلاش‌های دیپلماتیک ثمر نداد.»
نویسنده پس از اشاره به تلاش‌های منتقدان سفت و سخت دولت در داخل، نتیجه‌گیری کرده است: «روحانی نه تنها نتوانست با رقبای داخلی‌اش معامله "برد – برد" بکند بلکه در گفت‌وگوی برد – برد با جهان نیز در عمل اگر نه به باخت – باخت به خنس خورد.» نویسنده بخشی از این باخت را به گردن ترامپ و ایران ستیزان کاخ سفید می‌اندازد و از سوی دیگر عکس‌العمل‌های شدید و غلیظ منتقدان روحانی که "به ما می‌فهماند، کماکان سمبه رقیبان دولت پرزور است و دولت و وزارت خارجه‌اش در این زمینه فعال مایشا‌ء نیستند و پیش از رسیدن به میز مذاکره باید از هزاران مانع و رادع بگذرند."
نویسنده اضافه می‌کند: «تصور روحانی این بود که برای مذاکره با غرب گرفتن اذن رهبری کفایت می‌کند. روحانی از مذاکره برد –برد با جهان حرف زد اما در داخل خواسته و ناخواسته بر طبل برد – باخت کوبید.» نویسنده مقاله اعتماد با اشاره به تلاش نیروهای "قدرتمند داخلی" برای شکست برجام و "پنبه کردن رشته‌های ظریف هر جا که به دستشان رسید"، می‌نویسد: « الان هم اگر دوباره دولت همان راه را برود، شک نکنید که فرجامش به همین بن‌بست برجامی می‌رسد و عملا نه در خارج به پیروزی می‌رسد و نه در داخل مردم و نهادهای مقتدر را راضی می‌کند.»
نقاط قوت روحانی که درعمل ثابت نشد
میرفتاح می‌نویسد: «از همین امروز صداهای مخالف بالا رفته و منتقدان دولت شروع کرده‌اند به خط و نشان کشیدن. این خط و نشان‌ها گواهی می‌دهند که روحانی قبل از رسیدن به پای میز مذاکره با آمریکا باید دل رقبایش را نرم کند و هزینه داخلی مذاکره را پایین بیاورد.» این نویسنده با اشاره به تمرکز "بیش از حد بر برجام" و کم انرژی گذاشتن برای مذاکرات منطقه‌ای می‌نویسد: «دولت نه تنها در گفت‌وگوهای منطقه‌ای کم کاری کرد که در داخل نیز درشت‌گویی و طعنه و تمسخر و متلک‌پرانی و ضایع کردن رقیب را جایگزین گفت‌وگو کرد.»
نویسنده مقاله اعتماد به دو نقطه قوت روحانی اشاره می‌کند که باعث شد مردم او را انتخاب کنند: «اولا حقوقدان و گفت‌وگو کننده بود، ثانیا دعواهای جناحی را در کارنامه نداشت.» میرفتاح می‌افزاید: «اما در عمل هم خودش و هم اطرافیانش طوعا و کرها وارد دعواهای سیاسی – جناحی با رقبا شدند و درصدد تحقیر و تخفیف منتقدان برآمدند. طرف مقابل هم بیکار ننشسته. خصوصا حالا که دولت گیر و گرفتاری زیاد دارد.» نتیجه‌گیری نویسنده اعتماد این است که «هنوز دیر نشده، دولت می‌تواند مقدم بر برد – برد بین المللی، برای برد – برد داخلی برنامه بریزد. اگر نه دیر نخواهد بود که تجربه نه چندان شیرین برجام را مجددا از سر بگذرانیم.»
مذاکره در گرو توبه
روحانی البته امروز ۵ شهریور ماه در مراسمی در رابطه با آغاز عملیات اجرایی طرح اقدام ملی تولید و عرضه مسکن، خطاب به آمریکا و کشورهای غربی گفت: «اگر همه تحریم‌ها برداشته شود و در برابر ایران سر تعظیم فرود آورید آن وقت شرایط دیگری است.» روحانی هرگونه تحول در رفتار ایران با آمریکا را مشروط به "توبه" آمریکا دانسته است. وزیر امور خارجه ایران هم روز سه‌شنبه ۵ شهریور در واکنش به اظهارات مکرون رئیس جمهوری فرانسه مبنی بر آمادگی این کشور برای برگزاری ملاقات میان ترامپ و روحانی گفت: «در سفر بیارتز گفتم دیداری بین رئیس جمهوری ایران و ترامپ قابل‌تصور نیست.»
باید منتظر ماند و دید این‌بار "تدبیر" دولت برای بیرون کشیدن ایران از شرایط نامساعد اقتصادی و منطقه‌ای چیست؟ آیا برجام فرجامی که مورد نظر ایران است خواهد یافت؟