واژه‌های رایج در بحث‌های مربوط به پناهجویی و مهاجرت در آلمان

مهاجر (Migrant) 
اصولا به کسی می‌گویند که از جایی به جای دیگر کوچ کند، چه داخل کشور و چه بیرون از مرزهای آن. "مهاجر" یا "کوچنده" معمولا کسی است که میهن خود را به دلخواه ترک می‌کند، بی‌آنکه لزوما جانش در خطر بوده باشد. مهاجران برای نمونه کسانی هستند که به امید زندگی بهتر و با برنامه‌ریزی برای آینده‌شان از وطن رخت برمی‌بندند. 

آواره (Flüchtling)
معنای لفظی این واژه "فراری" است، اما در اصطلاح حقوقی به کسی گفته می‌شود که با او طبق مقررات کنوانسیون ژنو مربوط به به وضعیت پناهندگان رفتار شود. بر پایه کنوانسیون ژنو  Flüchtling کسی است که به خاطر نژاد، کیش، ملیت یا باور سیاسی یا تعلق به یک طیف اجتماعی، مجبور به گریز از کشور خود و "آواره" شده باشد. اصطلاح "اقلیم‌گریز" که در سال‌های اخیر مطرح شده و به کسانی اطلاق می‌شود که به خاطر تغییرات جوی و کمبود فراورده‌های کشاورزی قادر به گذران زندگی در زیستگاه‌های خود نیستند، هنوز در کنوانسیون ژنو ذکر نشده است.

پناهجو (Asylbewerber) 
به کسانی اطلاق می‌شود که درخواست پناهندگی کرده‌اند، ولی نهادهای مسئول هنوز به درخواستشان پاسخ نداده‌اند. تصمیم درباره اینکه آیا طبق درخواست یادشده، متقاضی به عنوان پناهنده یا مهاجر پذیرفته می‌شود، از سوی اداره فدرال آلمان در امور مهاجرت و پناهندگی (BAMF) گرفته می‌شود. متقاضیان تا زمان این تصمیم‌گیری مجازند در اقامتگاه‌های پناهجویان بمانند، ولی اجازه کار ندارند. 

مسکن‌گزین (Zuwanderer)
اصولا به کسی گفته می‌شود که به آلمان بیاید، صرف نظر از این که به چه هدف و برای چه مدتی آمده باشد. مسکن‌گزینان به دلایل شغلی، تحصیلی یا پناهجویی و جز اینها به آلمان می‌آیند. اگر ورود و اقامت شخص از آغاز مشخص و مجاز باشد، همانگونه که در وبگاه دولت آلمان آمده، در زبان اداری او را به عنوان مهاجر Einwanderer می‌شناسند.

اگرچه مفهوم‌های مسکن‌گزین و مهاجر را اغلب به عنوان واژه‌های مترادف به کار می‌برند، اما این درست نیست، به ویژه که هم اکنون بحث بر سر آن است که آیا آلمان کشوری است مهاجرپذیر یا تنها کشوری که مسکن‌گزینی باید در آن به قانون و قاعده انجام پذیرد. 

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

 

پناهنده (Asylberechtigeter)
در قانون اساسی آلمان می‌خوانیم: «کسانی که تحت پیگرد سیاسی باشند، از حق پناهندگی برخوردارند.» کسی "تحت پیگرد سیاسی" شمرده می‌شود که حکومت‌ کشوری که در آن زندگی می‌کند به خاطر باور و نظر سیاسی‌اش چنان او را از شرکت فعال در کنش‌های اجتماعی محروم کند که به کرامت انسانی‌‌اش لطمه جدی وارد آید. به این ترتیب شرایط اضطراری مانند فقر اقتصادی به خودی خود صلاحیت دریافت حق پناهندگی را ثابت نمی‌کند.

پس از فروپاشی بلوک شرق و بالا گرفتن موج مهاجرت از کشور یوگسلاوی پیشین در آغاز دهه ۱۹۹۰ به سوی غرب اروپا، حق اساسی برخورداری از پناهندگی در آلمان محدود شد. پس از این محدودیت، طبق قانون تنها کسانی از حق پناهندگی سیاسی برخوردارند که از یک "کشور یا حکومت امن" نیامده باشند. 

کشور یا حکومت امن (Sicherer Herkunftsstaat)
کشور یا حکومتی است که مردم خود را تحت پیگرد سیاسی قرار نمی‌دهد و از مجازات‌های غیرانسانی و تحقیرآمیز پرهیز می‌کند. با این حال نمی‌توان شهروندان کشورهای امن را به آسانی از کشور آلمان اخراج کرد، بلکه باید به هر پناهجویی امکان حقوقی داده شود تا خطر تهدید، تحقیر و آزار سیاسی در کشورش نسبت به خود را ثابت کند.

معمولا درخواست پناهندگی شهروندان کشورهای امن رد می‌شود، مگر اینکه موارد خاصی مطرح شده باشد. در همین رابطه به ویژه در رابطه با اخراج شهروندان افغانستان در سال جاری (۲۰۱۷) بحث و جدل‌های بسیاری در رسانه‌ها و افکار عمومی آلمان درگرفت. 

بسته قانون پناهندگی ۲ (Asylpaket 2)
بوسیله این بسته قانونی از سال ۲۰۱۶ روند تصمیم‌گیری در مورد درخواست‌های پناهجویان شتاب گرفت. قرار شد، ظرف یک هفته در مورد هر درخواستی تصمیم‌ گرفته شود و در صورت رد درخواست، پناهجو ظرف سه هفته از همان اردوگاه محل اقامتش از آلمان اخراج شود. اعضای کابینه ائتلافی دولت متشکل از حزب‌های دموکرات مسیحی و سوسیال‌دموکرات مدت‌ها درباره این بسته قانونی با هم به بحث نشستند.

یکی از نکته‌های مهم این بسته قانونی این است که خانواده‌های "پناه‌‌داده‌شدگان محفوظ" تا دوسال نمی‌توانند از بستگان درجه یک  خود برای اقامت در آلمان دعوت کنند. "پناه‌داده‌شدگان محفوظ" کسانی هستند که از پیش‌شرط‌های حق پناهندگی طبق کنوانسیون ژنو مربوط به وضعیت پناهندگان برخوردار نیستند، ولی خطر جدی آزار سیاسی در کشورشان آنها را تهدید می‌کند. این افراد مجاز به آوردن خانواده خود به آلمان نیستند، ولی خودشان اخراج نمی‌شوند و می‌توانند در آلمان بمانند. 

در صورت رد درخواست پناهندگی یک پناهجو چه رخ می‌دهد؟ 

در صورت رد چنین درخواستی و در صورتی که متقاضی به عنوان "آواره" به رسمیت شناخته نشود، باید آلمان را ترک کند. خطر اخراج اجباری او را تهدید می‌کند. البته او می‌تواند به طور قانونی به چنین تصمیمی اعتراض کند. تا مرحله اخراج اجباری یا در صورتی که خروج فرد از آلمان مربوط به دلایلی ممکن نباشد، "اقامت تحملی" Duldung به او تعلق می‌گیرد. دلیل‌های چنین اقامتی از جمله می‌توانند بیماری، نبود مدارک لازم یا شرایط ویژه وطن شخص مربوط باشند که به موجب آنها فرد نتواند بازگردانده شود. در ضمن کودکانی که بدون همراه بزرگتر از کشور خود فرار و مهاجرت کرده‌اند نیز اخراج نمی‌شوند. 

پناهجوی سهمیه‌ای (Kontingentflüchtling)
در ماده ۲۳ "قانون امور اقامت خارجیان در آلمان" آمده است که به همه "آوارگانی" که از چنگ حکومت خاصی گریخته یا به گروه اجتماعی ویژه‌ای تعلق داشته باشند، اجازه اقامت داده می‌شود. به این ترتیب پناهجویان سهمیه‌ای به خاطر مسائل ویژه حکومتی خود به طور استثنایی از حق اقامت در آلمان برخوردار می‌شوند. این عده نیاز به پیمودن روند پناهجویی و تصمیم‌گیری درباره پناهندگی را ندارند و از سوی دیگر خودشان در آغاز کار، مجاز به انتخاب آزادانه محل اقامتشان در آلمان نیستند و طبق مقررات موسوم به "تصمیم‌های کونیگشتاین" در ایالت‌های مختلف آلمان تقسیم می‌شوند.

پیش‌شرط برخورداری از حق چنین اقامتی یا مسائل حقوقی بین‌المللی و حقوق بشری است یا "حفظ مصلحت‌های سیاسی آلمان" و تصمیم، اعطا و اجرای این حق با دولت مرکزی یا نهادهای محلی کشور است. متقاضیان حق اقامت از این دست، می‌توانند به نهاد نظارت بر امور مهاجران سازمان ملل UNHCR یا کنسولگری‌های آلمان در کشورهای گوناگون رجوع و در صورت پذیرش، مستقیما حق اقامت و کار در آلمان را دریافت کنند. 

مقررات دوبلین (Dubliner Verfahren)
بررسی درخواست‌های پناهجویانی که در آلمان حضور دارند لزوما به عهده خود این کشور نیست. طبق مقرراتی که سران اتحادیه اروپا در دوبلین، پایتخت ایرلند، تصویب کردند، تصمیم درباره درخواست پناهندگی باید در کشوری گرفته شود که نخستین محل ورود پناهجو بوده است. در صورتی که آن کشور معلوم و جزو کشورهای امن شمرده شود، درخواست‌کننده بدون بررسی تقاضایش، به نخستین کشوری که وارد شده بوده، بازگردانده می‌شود و می‌تواند در آنجا درخواست پناهندگی کند.

از سال ۲۰۱۵ به خصوص از هنگامی که صدها هزار مهاجر و پناهجو در کشور یونان منتظر ادامه سفر به کشورهای مطلوبشان هستند، از مقررات دوبلین به ویژه "دوبلین ۲" که در سال ۲۰۰۳ تصویب شده، به شدت انتقاد شده است. منتقدان می‌گویند که بسیاری از عضوهای اتحادیه اروپا به بهانه "مقررات دوبلین ۲" از پذیرش پناهجویان بازمانده در یونان شانه خالی می‌کنند.