هنرمندان تئاتر ایران در "بهشت تئاتر اروپا"

براساس آمار موجود، هر سال ۱۱۰ هزار نمایشنامه در ۱۵۰ سالن نمایش دولتی و ۲۸۰ تئاتر خصوصی آلمان به روی صحنه می آید. آلمانی‌ها و خارجی‌تباران مقیم این کشور، هر سال ۳۵ میلیون بار به تئاتر می روند. در کنار تئاتر، هر سال ۷ هزار کنسرت و تعداد بی شماری باله نیز در سالن‌های آلمان اجرا می‌شود.

پاییز، پرجنب و جوش‌ترین فصل تئاتر آلمان است. در این جنب و جوش، کارگردان‌ها و بازیگران ایرانی نیز، هرچند هنوز کم شمار، اما نقشی دارند که قدم‌به‌قدم  پررنگ‌تر می‌شود.

از میان کارگردان‌هایی که در صحنه تئاتر آلمان به زبان آلمانی کار می‌کنند، علیرضا کوشک جلالی، محمد علی بهبودی، رضا جعفری و مهدی معین‌زاده پرکارترین‌ها هستند.

کارهای طنز علیرضا کوشک جلالی

در نخستین روزهای فصل تئاتر امسال، علیرضا کوشک جلالی نمایشنامه طنز و فلسفی "دربازکن" را در سالن نمایش "تیف روت" کلن بر صحنه برد. در این نمایش، دو مرد ناگزیرند زمان را در یک پناهگاه ضد اتمی سپری کنند. آن‌ها برای تغذیه تنها تعداد زیادی کنسرو دارند، اما در بازکنی برای بازکردن کنسروها در اختیارشان نیست. نیاز به فرار از تنهائی آن‌ها را به‌هم پیوند زده است. اما حتی در این شرایط اضطراری، باز هم آزمندی و قدرت‌طلبی است که بر رابطه آن‌ها حکومت می‌کند. نمایش، مثل اکثر کارهای کوشک جلالی مینی‌مالیستی و سرشار از طنزی گزنده است.

کوشک جلالی سال‌ها است که تنها به زبان آلمانی کار می‌کند. او، برخی از نمایشنامه‌ها را خود می‌نویسد. جلالی با تسلط به پیچ و خم‌های زبان آلمانی، به ویژه در عرصه طنز، شگفتی آفریده و آثارش، اغلب با استقبال گرم آلمانی‌ها روبرو می‌شود.

یکی از موفق‌ترین نمایشنامه‌های کوشک جلالی به زبان آلمانی " با کاروان سوخته" است. جانمایه این کار، ماجرای به آتش کشیدن خانه یک خانواده ترک در شهر زولینگن آلمان است که در آن پنج عضو خانواده سوختند. با کاروان سوخته، که تنها با یک بازیگر اجرا می‌شود،  تاکنون بیش از صدبار، با کارگردان‌ها و بازیگران مختلف در سالن‌های نمایش گوناگون آلمان برصحنه رفته است.

در یکی از درخشان‌ترین اجراهای "با کاروان سوخته"، نقش علی، تنها شخصیت عینی نمایش را محمدعلی بهبودی بازیگر توانمند تئاتر اوبرهاوزن آلمان به عهده داشته است.

تئاتر اوبرهاوزن و نقش بهبودی

بهبودی، خود تاکنون در تئاتر آلمان بیش از صد نقش و صدها اجرا داشته و در طراحی برنامه‌های تئاتر اوبرهاوزن، نقشی جایگزین نشدنی یافته است. او علاوه بر کارهای نمایشی، ماهانه یک برنامه گپ و گفت سیاسی را نیز همراه با موسیقی و با حضور شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی آلمانی و ایرانی اداره می‌کند که دوستداران زیادی یافته است. ۸ دسامبر امسال، بهار عربی در این برنامه بررسی می شود و پروفسور محسن مسرت استاد دانشگاه اسنابروک آلمان میهمان اصلی آن است.

در فصل تئاتر امسال، نمایش "ترس و نکبت در آلمان فدرال" در سالن تئاتر اوبرهاوزن بر صحنه است. این نمایش، با انتقاد گزنده از نابسامانی‌های موجود در جامعه صنعتی آلمان، بحث زیادی برانگیخته است. بهبودی در جایگاه مجری یک برنامه رادیویی یکی از نقش‌های محوری نمایش را به عهده دارد. نویسنده و کارگردان نمایش "دیرک لاوکه" در "ترس و نکبت آلمان فدرال" نشان می‌دهد که چگونه در جبهه‌های چپ و راست اندیشه‌های تمامیت خواه، زیر پوشش دفاع از آزادی و مخالفت با سرمایه‌داری جای گرفته‌اند.

بازیگر مداخله‌گر

محمد علی بهبودی، مثل اکثر نمایش‌های دیگری که با ایفای نفش او دیده شده، به بازیگری اکتفا نمی‌کند، بلکه در پرداخت نمایش، مداخله می‌کند. در صحنه‌ای از "ترس و نکبت آلمان فدرال"، او را می‌بینیم که  پای تخته سیاه ایستاده، ابتدا متنی را به زبان فارسی می‌نویسد و بعد راوی حرف‌های بنیادگرایان اسلامی می شود که در پایان به مالیخولیائی عصبی و ویرانگر می‌انجامد. همزمان با بنیادگرای اسلامی، یک شورشگر آنارشیست آلمانی را هم می‌بینیم که شعارهایش، در زبان چیز دیگری است، اما در محتوا تفاوت چندان زیادی با بنیادگرای اسلامی ندارد.

با توجه به همصدائی بسیاری از چپ‌ها و راست‌های یهودی ستیز آلمان با حرف‌های ضد اسرائیلی محمود احمدی نژاد، این صحنه، که با دخالت بهبودی در نمایش فرم گرفته است، معنائی عمیق پیدا می‌کند.

بهبودی، به ویژه در نمایشنامه‌های تک‌نقشی بسیار توانمند است. یکی از بهترین کارهایی که تنها با بازی او در تئاتر آلمان بر صحنه آمده، نمایش به یادماندنی "گزارش به آکادمی" است که اجراهای متعدد آن با استقبال گرم آلمانی‌ها روبرو شده است. موفقیت نمایش تنها مرهون بازی پرتحرک و تکان‌دهنده بهبودی است. در نمایش "آشیانه فاخته" نیز او یکی از بزرگترین نقش‌ها را به عهده داشت.

رضا جعفری و مینا خانی در "جشن"

رضا جعفری، از کارگردان‌های ایرانی دیگری است که پس از اجرای ۲۵ نمایشنامه فارسی زبان، از سال‌ها پیش به زبان آلمانی روی آورده و تاکنون ۱۱ نمایشنامه در حوزه این زبان کارگردانی کرده است. بر صحنه بردن نمایش‌های پرکار و پر نقش در سال‌های اخیر به ویژگی کار او تبدیل شده است. "پرتقال کوکی" و "جشن" دو نمونه از این کارهای بزرگ است.

نمایشنامه Das Fest (جشن)، هم اکنون در آخن آلمان بر صحنه است. این نمایش ۱۹ بازیگر دارد. یکی از نقش‌های مهم و اصلی را، مینا خانی ایفا می کند که پیش‌تر با اجرای رقص‌های تبیینی در همایش‌های اعتراضی شناخته شده بود و اکنون برای نخستین بار بر صحنه تئاتر می‌رود. او نقش روح معذب دختری را بازی می‌کند که در کودکی، همراه با برادر دوقلوی خود بارها از سوی پدر مورد سوء استفاده جنسی قرار گرفته و سرانجام دست به خودکشی زده است.

مینا خانی، در جا به جای نمایش، با حرکات موزون بر صحنه حضور می‌یابد و کمک می‌کند که برادر دوقلو در جشن شصتمین سالگرد تولد پدر، اسرار تجاوزهای دوران کودکی را برملا کند. خانی در این نمایش نماد روحی زخمی است که حتی پس از مرگ هم التیام نیافته است. بازیگر جوان ایرانی، این نقش را در سکوت سنگین حرکاتی تبیینی با مهارت و زیبایی ایفا می‌کند.

نمک پاشیدن بر زخم کلیسا در کلیسا!

نمایش جشن در یکی از مراکز فرهنگی وابسته به کلیسای کاتولیک برگزار می‌شود. کلیسای کاتولیک، در سال‌های اخیر به خاطر رسوایی تجاوزها و سوء استفاده‌های جنسی بی‌شمار، به سختی زیر ضرب رفته است. اما اسقف شهر آخن، در دومین اجرای نمایش حضور دارد. او، پس از اجرا، در تجلیل از کار رضا جعفری و گروهش، تاکید می‌کند که با توجه به سوء استفاده‌های جنسی در کلیسای کاتولیک، نمایش روی موضوعی انگشت گذاشته که هرگز نباید فراموش شود.

Das Fest  در سال های آغازین قرن و بیست و یکم به صورت فیلم با کارگردانی توماس وینتربرگ فیلمساز دانمارکی در سینماهای اروپا اکران شده است، اما رضا جعفری، در پرداختی کاملا متفاوت برای تئاتر، سبک و نگاه خاص خود را دارد. به عنوان نمونه، در فیلم، از لیندایی که خودکشی کرده تنها نامی در میان است. اما در نمایش جعفری، لیندا، با رقص مینا خانی حضوری زنده و حتی مسلط می یابد. کار جعفری، نقدهای ستایش‌آمیز روزنامه‌های محلی را به دنبال داشته است.

کارگردان ایرانی  برای کاوش در روح و روان قربانیان تجاوز، ظرف یک سال و نیم، با تعداد زیادی از این قربانیان مصاحبه کرده است. فشار ناشی از لمس رنج قربانیان، کارگردان ایرانی را در هفته‌های پیش از اجرا، برای شش هفته روانه بیمارستان کرد.

در کنار کارگردان‌ها و بازیگرانی که کار روی متن‌های فارسی را رها کرده و در تلاش محکم کردن جایگاه خود در تئاتر آلمان هستند، هنرمندانی هم در آلمان داریم که بیشتر به زبان فارسی کار می کنند، اما گهگاه نمایشنامه‌های خود را به زبان آلمانی یا دو زبانه نیز بر صحنه برده‌اند. نیلوفر بیضائی، فرهاد پایار و رامین یزدانی  چند نمونه‌اند.


فستیوال تئاتر کلن

فستیوال تئاتر ایرانی کلن، شاید سکوی پرتاب بسیاری از هنرمندان ایرانی  به تئاتر آلمان بوده باشد. کوشک جلالی، بهبودی و بسیاری دیگر از هنرمندان ایرانی نسل اول، پس از ترک میهن، ابتدا کارهای خود را به زبان فارسی در برنامه‌های این فستیوال ارائه داده‌اند و بعدها راه خود را به تئاتر آلمان گشوده‌اند.

هجدهمین فستیوال تئاتر ایرانی کلن، با مدیریت بهرخ حسین بابایی و مجید فلاح زاده، نیمه اول نوامبر امسال در کلن برگزار شد. در میان نمایشنامه‌های متعددی که در این فستیوال اجرا شد، نمایشنامه "دعوت" اثر غلامحسین ساعدی، با کارگردانی سودابه فرخ نیا و بازیگری خود او و خواهرش سوسن فرخ نیا، سلطان قلب‌ها بود. بازی این دو خواهر هنرمند که از حدود ۴۰ سال پیش ریشه‌هایی عمیق و پهناور در تئاتر ایرانی دوانده‌اند، با استقبال تماشاگران و تحسین آشنایان با هنر تئاتر روبرو شد.

هجدهمین فستیوال تئاتر ایرانی کلن، با اجرای نمایش سیاسی – کمدی "هیاهوی بسیار برای همه چیز" اثر داریو فو پایان یافت. داریو فو، خود معتقد است که اندیشه‌های سیاسی را، بیش از هرچیز به کمک تئاتر سرگرم کننده می‌توان به میان مردم برد. نسخه فارسی هیاهوی بسیار برای همه چیز را فرهاد مجدآبادی کارگردان قدیمی تئاتر ایران کارگردانی کرده بود. او، از عهده انجام رسالتی که داریو فو گفته است، بر آمد. اجرای او، پرتحرک و سرگرم کننده بود و در عین حال تماشاگر را وادار به اندیشیدن می‌کرد. پایانی مناسب برای فستیوالی که در سال‌های قبل همیشه با موسیقی پایان می‌یافت.

فستیوال تئاتر هایدلبرگ

هنرمندان و علاقمندان تئاتر ایرانی در آلمان، از ۵ سال پیش صاحب فستیوال تئاتر دیگری هم شده‌اند که هرسال با پشتیبانی اداره فرهنگ شهر هایدلبرگ در این شهر برگزار می‌شود. مدیریت این فستیوال را غلامرضا آل بویه به عهده دارد.

امسال، ۹ گروه تئاتری کارهای خود را در فستیوال هایدلبرگ اجرا خواهند کرد. این فستیوال از ۲۴ نوامبر آغاز شده و به مدت ۵ روز ادامه دارد.

جواد طالعی
تحریریه: بهمن مهرداد