هشتاد سالگی "دیکتاتور بزرگ" در عکس‌هایی گویا

"دیکتاتور بزرگ" زمانی به نمایش درآمد که هیتلر در اوج قدرت بود و همه جهان را به وحشت انداخته بود. آمریکا هنوز در ورود به جنگ تردید داشت. چاپلین نشان داد که او جنایتکاری پلید و بی‌رحم است و پیش از آن که تمام جهان را نابود کند، باید با او جنگید. این مهمترین فیلم سیاسی تاریخ سینما در عزم مردم آمریکا به جنگ با هیتلر مؤثر بود.

نکته گرهی فیلم شباهت قیافه چاپلین با هیتلر است، اما این تنها نکته مشترک میان منفورترین دیکتاتور و محبوب‌ترین هنرمند نیست: چارلی در ۱۶ آوریل ۱۸۸۹ در لندن به دنیا آمد و هیتلر تنها ۴ روز بعد در براوناو (اتریش). هردو با فقر بزرگ شدند. مجله "اسپکتاتور" در سال ۱۹۳۹ به مناسبت پنجاه سالگی دو مرد نامدار نوشت: این دو نفر به شدت به هم شبیه هستند، اما یکی خود را در اختیار خیر قرار داد و دیگری در اختیار شر.

با این که چاپلین مضمون فیلم خود را کاملا مخفی نگه داشته بود، اما او نامدارترین کمدین دنیا بود و همه می‌دانستند که قصد دارد آدولف هیتلر را ریشخند کند. چاپلین از سال ۱۹۳۸ ایده "دیکتاتور بزرگ" را در سر می‌پروراند اما در هالیوود اراده‌ای برای تولید آن وجود نداشت. او پس از شکست مذاکراتش با "یونایتد آرتیستز" بر آن شد که برای آزادی کامل در خلق و بیان، فیلم را خود تهیه کند.

"دیکتاتور بزرگ" نامی دوپهلو برای داستانی ساده و خنده‌دار است: یک آرایشگر یهودی به خاطر قیافه ظاهری با مقتدرترین دیکتاتور زمان، عوضی دستگیر می‌شود. نام فیلم از این نظر دوپهلو است که نشان می‌دهد، شخصی که خود را "دیکتاتور بزرگ" می‌خواند کسی نیست جز انسانی کوچک و حقیر که جز فریبکاری و کینه‌توزی هنری ندارد.

در پایان سال ۱۹۳۸ چاپلین از تولید "دیکتاتور بزرگ" نومید شده بود. دولت امریکا که هنوز به دنبال درگیری مستقیم با آلمان نازی نبود، به تولید چنین فیلمی علاقه نداشت. اما فرانکلین روزولت، رئیس جمهور مترقی وقت، از فیلم طرفداری کرد. گفته‌اند روزولت که خود از دوستداران هنر چارلی بود به او پیغام داد که فیلم "دیکتاتور بزرگ" را حتما تولید کند و چاپلین قوت قلب گرفت.

عوامل آلمان نازی از طریق جاسوسان خود در هالیوود می‌دانستند که چاپلین می‌خواهد تابلویی مضحکه‌آمیز از رهبر آنها ارائه کند. آنها از چاپلین چیز مثبتی انتظار نداشتند: او در سراسر جهان با گرایش به چپ لیبرال و باورهای دموکراتیک شناخته می‌شد. نازی‌ها از همه سو علیه او به تکاپو افتادند تا فیلم ساخته نشود. آنها پیشتر هم موفق شده بودند از تولید چندین فیلم ضدنازی جلوگیری کنند.

آدنوید هینکل (آدولف هیتلر) رهبر "تومانیا" و بنزینو ناپالونی (بنیتو موسولینی) رهبر "باکتریا" دو رهبری هستند که قصد دارند دنیا را میان خود تقسیم کنند. هر دو احمق و مسخره هستند و فقط با فریب دادن ملت‌های خود به قدرت رسیده‌اند. فیلم حقارت و زبونی دو رهبر "کبیر" را زیر پوشش خشونت و ددمنشی آنها به خوبی نشان داده و در همان حال تصاویر مؤثری از مصیبت‌ها و مقاومت‌های مردم زیر ستم ارائه داده است.

نازی‌ها از چاپلین متنفر بودند و به "تبار یهودی" او دشنام می‌دادند. پیروان هیتلر پس از کسب قدرت در آلمان ۱۹۳۳ نمایش تمام کارهای چاپلین را ممنوع کردند. امروز همه می‌دانند که چاپلین هیچ نسبتی با یهودیان نداشت و تنها از روی نوع‌دوستی از حقوق آنها دفاع می‌کرد.

در میان فیلم‌های بی‌شماری که رهبران "مقتدر" را ریشخند و قدرت آنها را هجو کرده‌اند، تنها فیلم‌های اندکی این درایت و تیزهوشی را داشته‌اند که "اقتدار" قلابی و "ابتذال" عمیق شخصیت دیکتاتورها را به نمایش بگذارند. برنارد شاو، نمایشنامه‌نویس شهیر ایرلندی چاپلین را "تنها نابغه واقعی عالم سینما" خوانده است.

در پس تمام کارهای چارلی چاپلین رویکرد انسانی و پیام اجتماعی نهفته است. درونمایه‌ی تمام کارهای او با فضیلت‌های اخلاقی عجین شده است: مهربانی، همبستگی با محرومان، یاری به ضعیفان، امید به پیروزی خیر بر شر. نکته مهم و ظریف این است که او هرگز شعار نمی‌دهد، بلکه پیام را به شکلی ظریف و نامحسوس در زیربافت اثر پنهان می‌کند.

در سپتامبر ۱۹۳۹ تنها یک هفته پس از آغاز جنگ و در زمانی که هنوز ۹۵ درصد امریکایی‌ها با دخالت کشورشان در جنگ مخالف بودند، فیلمبرداری "دیکتاتوری بزرگ" شروع شد. تولید فیلم در ۱۵ اکتبر تمام شد و در ۱۶ نوامبر ۱۹۴۰ در نیویورک به روی اکران رفت و با استقبالی پرشور روبرو شد. فیلم موفقیت بزرگی کسب کرد، اما برخی از کشورهای دیکتاتوری، مانند ایتالیای موسولینی و اسپانیای ژنرال فرانکو، نمایش آن را ممنوع کردند.