نگرانی‌های اعراب از قدرت گرفتن احتمالی ایران در منطقه
۱۳۹۲ آذر ۱۹, سه‌شنبه
قدمت دوستی آمریکا و عربستان سعودی به بیش از نیم قرن می‌رسد، اما در هفته‌های اخیر روند اوضاع به گونه‌ای بوده که پرسشی را طرح کرده است: آیا دوستی این دو متحد قدیمی همچنان ادامه پیدا خواهد کرد؟
این پرسش بیش از هر چیز ذهن اعضای شورای همکاری خلیج فارس را به خود مشغول کرده است. آن‌ها در نشستی که تا روز چهارشنبه (۱۱ دسامبر/۲۰ آذر) در کویت برپاست، به این موضوع می‌پردازند. نزدیکی آمریکا و کشورهای غربی به ایران در پی امضای توافق هسته‌ای در ژنو یکی از عمده مسائلی است که در این نشست بررسی می‌شود.
ترکی بن فیصل السعود، یکی از اعضای خاندان سلطنتی عربستان و رئیس پیشین سازمان اطلاعات این کشور روز دوشنبه (۹ دسامبر) سخنانی را ابراز کرد که به خوبی نشان می‌داد امضای توافق‌نامه ژنو و پی‌امدهای احتمالی آن از نظر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس تا چه اندازه نگرا‌ن‌کننده بوده است.
او در گفت‌وگو با روزنامه "القدس" اظهار داشت، اعضای شورای همکاری خلیج فارس دیگر نباید تنها با یکدیگر همکاری داشته باشند، بلکه باید یک "اتحاد" را تشکیل دهند.
نزار مدنی، معاون وزیر امورخارجه عربستان سعودی، نیز در اظهاراتی مشابه در جریان نشست گفت‌‌وگوی امنیتی منامه در بحرین اذعان داشت: «کشورهای خلیج [فارس] نبایستی همچنان برای تأمین امنیت خود به یکدیگر وابسته باشند. آن‌ها باید خودشان در مورد آینده‌شان تصمیم بگیرند.»
نگرانی اعراب از تصمیمات آمریکا
کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس شامل عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر، عمان، بحرین و کویت بیش از هر چیز نگران دو تصمیم دولت آمریکا هستند: نخست چشم‌پوشی از حمله نظامی علیه رژیم سوریه در واکنش به استفاده از گازهای شیمیایی از سوی بشار اسد و دیگر متوقف کردن کشمکش بر سر برنامه‌های اتمی با ایران دست کم به مدت ۶ ماه.
راغده درغام، تحلیل‌گر سیاسی لبنانی−آمریکایی در تفسیری برای روزنامه عرب زبان "الحیات" چاپ لندن می‌نویسد، نزدیکی کشورهای غربی و آمریکا به ایران می‌تواند تغییرات اساسی را در منطقه خاورمیانه به همراه آورد. به نوشته او "در چارچوب مناسبات جدید آمریکا و روسیه، می‌توان گفت که نزدیکی اخیر ایران به غرب توازن قدرت را برهم زده است."
با این همه واشنگتن تلاش می‌کند تا متحدانش را متقاعد کند که این کشور در پی گسترده کردن دایره متحدانش است و ایجاد تغییر اساسی در این ترکیب را دنبال نمی‌کند. اما به نوشته راغده درغام کشورهای عربی این اقدام آمریکا را جور دیگری برداشت می‌کنند: «در افکار عمومی اعراب این‌گونه برداشت می‌شود که نفت جهان عرب و نیز مسئله اسرائیل دیگر تنها موضوعات کانونی آمریکا و هم‌پیمانانش و منافع آن‌ها در خاورمیانه نیست.»
ایران قدرت جدید در منطقه؟
عمر الحسن، مدیر "مرکز پژوهش‌های استراتژیک خلیج"، در گفت‌وگو با دویچه‌وله از توافق‌نامه هسته‌ای غرب با ایران به دلیل کاهش خطر حمله نظامی اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران استقبال می‌کند. او اضافه می‌کند که کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس حق ایران را برای استفاده صلح‌آمیز و نه نظامی از انرژی هسته‌ای به رسمیت می‌شناسند، اما مشکل در اینجاست که در گفت‌وگوها با ایران کشورهای عربی دخالت داده نمی‌‌‌شوند.
عمر الحسن می‌گوید: «پیش و در حین مذاکرات با ایران هیچ‌کس با اعضای شورای همکاری خلیج[فارس] گفت‌وگو نکرد، اما این کشورها بسیار مایلند تا بدانند در حال حاضر چه خبر است.»
بدبینی این کشورها البته دلیل دیگری نیز دارد: آن‌ها نگران آنند که ایران از توافق سود جسته تا به این ترتیب رابطه جدیدی را با غرب بسازد و از این راه نفوذش در منطقه را بالا ببرد. عمر الحسن می‌افزاید: «ایران تلاش می‌کند تا به یک قدرت منطقه‌ای تبدیل شود، برای همین کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس] بایستی آمادگی این را پیدا کنند که به وزنه‌ای در برابر ایران بدل شوند. سوریه، حزب‌الله، ایران و عراق می‌توانند اتحاد محکمی را در منطقه تشکیل دهند.»
اتحاد تازه در مبارزه با القاعده
راغده درغام، تحلیل‌گر سیاسی و روزنامه‌نگار ساکن آمریکا، بر این باور است که ایران بیش از همه به یک دلیل برای آمریکا و متحدان غربی‌اش اهمیت پیدا کرده است: «رئیس‌جمهور آمریکا در حال حاضر متحد بالقوه ایران و روسیه در مبارزه با تروریسم از سوی سنی‌مذهب‌هاست. با این نگاه اوباما سیاست دولت جرج دبلیو بوش را پیش می‌برد؛ سیاستی که می‌خواهد ایران را نیز شریک مبارزه با القاعده و دیگر گروه‌های مشابه کند. تنها با در نظر گرفتن این نکته که اوباما در این راه با چین و روسیه مذاکره و توافق می‌کند.»
چنانچه این اتحاد پا بگیرد، عربستان سعودی و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس با این تهدید روبرو هستند که بخشی از وزن سیاسی تاکنونی‌شان را از دست بدهند. عمر الحسن در پاسخ به این پرسش که آیا نزدیکی میان ایران و آمریکا فرصتی برای بهبود روابط پرتنش اعراب و ایران فراهم نمی‌کند، می‌گوید: «کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس] در اصل هیچ اعتمادی به رژیم ایران ندارند.»
به گفته وی هر چند حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران از قصد خود برای ایجاد رابطه مبنی بر اعتماد با کشورهای عضو این شورا خبر داده، اما محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه این کشور، در سفر اخیر خود به شماری از کشورهای عربی "هیچ پیشنهادی در راستای چگونگی بهبود رابطه سخت" ایران و اعراب ارائه نکرده است.
کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس] از آنجایی که پاسخی برای این پرسش‌های خود نیافته‌اند، نسبت به رویکرد ایران همچنین بدبین هستند. عمر الحسن می‌گوید: «رئیس‌جمهور ایران یک نفر دیگر است، اما استراتژی این کشور همان است که بوده، فقط تاکتیک عوض شده است.»