نوبت روحانی برای آشنایی با توانایی دیپلماتیک نخست‌وزیر هند
۱۳۹۶ بهمن ۲۶, پنجشنبه
حسن روحانی روز پنجشنبه (۱۵ فوریه) برای دیداری سه روزه وارد هند شد. رئیس جمهور ایران می‌کوشد در هند قراردادی چند میلیارد دلاری را در زمینه انرژی و زیرساخت پیش ببرد که شامل ساخت و تکمیل بندر استراتژیک چابهار هم می‌شود.
طبق بیانیه رسمی مطبوعاتی دولت جمهوری اسلامی، روحانی نخست به حیدرآباد سفر کرد تا با چند تن از علمای اسلامی ملاقات کند. او همچنین از چند مرکز علمی و فرهنگی بازدید خواهد کرد.
قرار است روحانی روز شنبه وارد دهلی نو شود. در آنجا از او استقبال رسمی به عمل خواهد آمد. او با نخست‌وزیر و نمایندگان اقتصاد هند گفت‌وگو خواهد کرد.
به نوشته خبرگزاری رویترز، ایران امیدوار است که هند میلیاردها دلار برای توسعه صنعتی و ساخت کارخانجات پتروشیمی و راه آهن در ایران در کنار ساخت و تکمیل بندر چابهار سرمایه‌گذاری کند.
در ایران نگرانی‌هایی وجود دارد نسبت به اینکه آمریکا تلاش خواهد کرد تا بار دیگر تحریم‌هایی را مقرر کند و توافق اتمی سال ۲۰۱۶ با ایران را به رسمیت نشناسد. این موضوع باعث فشار بر سرمایه‌گذاران و برنامه‌ریزان هند می‌شود که مایل نیستند سرمایه‌های خود را به خاطر علائق ایران به خطر بیندازند.
هند یکی از اصلی‌ترین خریداران نفت ایران هم هست. در اثنای تحریم مالی و نفتی ایران از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶ واردات نفت از ایران به هند بسیار کاهش یافت، اما متوقف نشد.
بر اساس گزارش انستیتوی پژوهش‌ها و تحلیل‌های دفاعی در دهلی نو، صادرات نفت خام ایران به هند از ۱۳ درصد در سال‌های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰ به ۵ درصد در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ کاهش یافت.
"تایمز اقتصادی" هند می‌نویسد که در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷، پس از رفع تحریم‌ها، واردات نفت از ایران به هند به رکورد نیم میلیون بشکه نفت در روز رسید.
همچنین نارندرا دامورداس مودی، نخست‌وزیر هند، در سال ۲۰۱۶ به تهران رفت و با قرارداد سرمایه‌گذاری ۵۰۰ میلیون دلاری هند در بندر چابهار ایران موافقت کرد. انتظار می‌رود که روحانی و مودی پس از دیدار با یکدیگر پیمان‌نامه‌ای را امضا کنند که بر اساس آن نخستین مرحله فعالیت‌های هند در بندر چابهار آغاز خواهد شد.
دیپلماسی منحصر بفرد نخست وزیر هند
دیدار مودی با روحانی در روز شنبه پس از انجام چند دیدار اخیر او صورت می‌گیرد که توانایی نخست وزیر هند در دیپلماسی را به نمایش گذاشته است.
مودی هفته گذشته از ابوظبی، دوبی، مسقط و رام‌الله دیدار کرد. در ماه ژانویه بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائيل، دیدار شش روزه‌ی از هند داشت.
بیشتر بخوانید: سفر شش روزه نتانیاهو به هند آغاز شد
آخرین تلاش‌های دیپلماتیک مودی نشان می‌دهد که او چگونه می‌تواند از موقعیت بی‌طرف هند در فضای ژئوپلیتیک پرتنش خاورمیانه بهره جوید تا دستیابی تجار هند به بهترین درآمدها را از طریق سرمایه‌گذاری‌هایشان تضمین کند.
مایکل کوگلمان، تحلیلگر مسائل آسیای جنوبی، در مقاله‌ای که چندی پیش در هفته‌نامه هندی "Open" منتشر شد، نوشته بود که "دیپلماسی مودی فراتر از علاقه او به تجمل است".
کوگلمان نوشته بود: «وقتی او مشغول دیپلماسی بین‌المللی می‌شود، کسب و کار را در نظر دارد. کارها را به انجام می‌رساند و معامله‌ها را انجام می‌دهد؛ معاملاتی که به روشی عالی علائق ملی کلیدی را در نظر می‌گیرند.»
مودی در سفرش به امارات متحده عربی قراردادی را برای سهیم شدن هند در یک میدان نفتی در ابوظبی امضا کرد. در عمان پیمان‌نامه‌ای دفاعی را امضا کرد که به نیروی دریایی هند اجازه دسترسی به بندر "دقم" برای استفاده‌های نظامی را می‌دهد.
تور خاورمیانه‌ای مودی همچنین نشان داد که او توانایی ایجاد تعادل دیپلماتیک را دارد. پس از دیدارهای خوش‌بینانه او با نتانیاهو در چند هفته پیش، مودی موفق شد به عنوان اولین نخست وزیر هند از کرانه باختری رود اردن دیدن کند. او در آنجا تاج گلی را بر سر آرامگاه یاسر عرفات، رهبر فقید فلسطینیان، گذاشت و از او در مصاحبه با رسانه‌های اسرائيلی به عنوان "یکی از رهبران بزرگ عصر حاضر" یاد کرد.
مودی همچنین شش قرارداد با مقامات فلسطینی امضا کرد که به آنها وعده ۵۰ میلیون دلار کمک برای بنای یک بیمارستان و سرمایه‌گذاری در بخش آموزشی و خدمات عمومی را می‌داد.
مودی پیش از دیدار با رئيس تشکیلات خودمختار فلسطین گفت: «من بار دیگر به پرزیدنت محمود عباس اطمینان دادم که هند به وعده خود برای پاسداری از علائق مردم فلسطین عمل می‌کند.[...] روابط تاریخی هند و فلسطین از آزمون زمان سربلند بیرون آمده است. ما همواره از علائق فلسطینی‌ها حمایت کرده‌ایم و این موضوع در صدر سیاست خارجی ماست.»
برخی از ناظران معتقدند که دیدار مودی با فلسطینی‌ها تلاشی بود برای ایجاد تعادل با نظر به رابطه اقتصادی و نظامی‌ای که هند با اسرائيل دارد. هند سالهاست که از ایجاد حکومت فلسطین حمایت می‌کند و این حمایت را از سال ۱۹۸۸ به طور رسمی اعلام کرده است.
کمک متقابل ایران و هند
ایران و هند نیز به طور سنتی از روابط خوبی با یکدیگر برخوردار بوده‌اند. اگرچه هند گاه زیر فشار علائق آمریکا بوده، اما کوشیده تا روابط خوب خود با ایران را حفظ کند. طبق آخرین گزارش کنگره آمریکا، هند در رابطه با تلاش‌های چندجانبه برای استفاده از تحریم‌ها علیه ایران "به طور عمومی همکاری کرده است".
با این حال، هند توانست بخشی از روابط اقتصادی‌اش با ایران را در دوره تحریم‌ها حفظ کند. در نتیجه این کشور از ایرانی‌ها فاصله نگرفت و به محض رفع تحریم‌ها در سال ۲۰۱۶ بار دیگر سرمایه‌گذاری‌های دوجانبه به سرعت انجام گرفتند.
اما رابطه تجاری حساس و واقع‌بینانه میان هند و ایران هنوز هم با ضعف‌هایی روبروست. یک نمونه اخیر کشمکشی است که بر سر میدان گازی "فرزاد ب" در خلیج فارس وجود داشت. این میدان گازی برای مدتها مورد توجه شرکت دولتی هندی گاز و نفت OVL بود. نزدیک بود که ایران و هند قراردادی برای توسعه این میدان با یکدیگر امضا کنند.
اما پس از اینکه معلوم شد که این پیمان انجام نمی‌گیرد و قرار است شرکت انرژی روس‌ها این پروژه را انجام دهد، هند با کاهش واردات نفت از ایران به جمهوری اسلامی پاسخ داد.
در آستانه دیدار روحانی با مودی، رسانه‌های هند گزارش دادند که هنوز امیدی برای موفقیت این پروژه وجود دارد و اینکه شرکت گاز OVL پیشنهاد سرمایه‌گذاری‌ای بالغ بر ۶ میلیارد و دویست میلیون دلار برای توسعه میدان کرده است.
اما هند در پی بستن قرارداد بزرگتری با ایران است که بر اساس آن میدان‌های گاز و بازارهای تولیدات آسیای مرکزی را می‌گشاید و منبع مهمی از انرژی و درآمد را به اقتصاد در حال رشد هند می‌افزاید.
بیشتر بخوانید: احداث خط لوله انتقال گاز ایران به هند با کمک روسیه
رقیب قدیم هند، پاکستان، راه‌های حمل و نقل هند در منطقه را بسته است. هند در پی گسترش روابطش از طریق ایران است و بدین ترتیب می‌خواهد پاکستان را دور بزند و راهش را به آسیای مرکزی بگشاید. چنین راه بالقوه‌ای برای هند از طریق بندر چابهار در جنوب ایران گشوده می‌شود که در ۱۷۰۰ کیلومتری بندر بمبئی قرار دارد.
در برابر همکاری با هند، ایران در صدد جذب سرمایه‌ای چندین میلیون دلاری است. خبرگزاری رویترز می‌نویسد که نخستین مرحله ساخت و تکمیل بندر چابهار برای هند به معنای سرمایه‌گذاری ۸۵ میلیون دلاری برای مدت ده سال است.
بیشتر بخوانید: تبدیل چابهار از یک بندر کوچک ماهیگیری به بندری استراتژیک
مدیریت در موارد کشمکش میان علائق
روابط نزدیک هند با اسرائیل خللی به عقد قراردادهای سرمایه‌گذاری این کشور در بخش انرژی و زیرساختی با ایران وارد نیاورده است. این سرمایه‌گذاری‌ها از اهمیت بزرگی برخوردارند.
اسمروتی پاتانایک، پژوهشگر انستیتوی پژوهش‌ها و تحلیل‌های دفاعی در هند، به دویچه وله می‌گوید: «یک اصل استراتژیک وجود دارد که برای روابط ایران و هند تعیین‌کننده است و ربطی به روابط هند و اسرائيل ندارد. ایران متوجه این امر هست.»
کوگلمان، تحلیلگر مسائل آسیای جنوبی، در Open می‌نویسد: «به طور کلی رویه آرام و هوشمند مودی در دیپلماسی هیچگاه تحت تاثیر مشکلات قرار نگرفته است. شاید روزهای بی‌طرفی گذشته باشد، اما هند هنوز هم می‌کوشد فراسوی جدایی‌هایی که در روابط بین‌المللی وجود دارد، عمل کند.»
هنوز هم برخی از ناظران سیاسی به گمانه‌زنی‌هایی مشغول هستند و می‌گویند که فشارهای بین‌المللی ممکن است به سیاست بی‌طرفی مودی پایان دهد و روابط هند با ایران را پیچیده کند. اما اگر بتوان گذشته را دلیلی دانست بر آنچه در آینده می‌تواند اتفاق بیفتد، پس می‌توان حدس زد که مودی راهی را خواهد یافت تا از طریق آن هر دو طرف را خشنود سازد و چیزی هم با خود برای کشورش به ارمغان ببرد.