متوسط قیمت نفت برنت در سال ۲۰۲۰ که شیوع کرونا باعث افت ۱۰ درصدی مصرف جهانی نفت شده بود، حدود ۴۲ دلار بود، اما پارسال روند صعودی گرفت و میانگین قیمت حدود ۷۲ دلار شد. ژانویه امسال این رقم نسبت به دسامبر پارسال ۱۲ دلار افزایش یافت و به ۸۷ دلار رسید و اکنون به حدود ۹۵ دلار اوج گرفته است.
اوج‌گیری قیمت نفت بر رشد جهانی اقتصاد و ترمیم زیان‌های ناشی از شهربندان‌ها و قرنطینه‌ها در دوره کرونا سایه انداخته و به همین خاطر، کشورهای مصرف‌کننده نفت، خصوصا آمریکا، خواستار افزایش تولید نفت اوپک برای فرونشاندن قیمت‌های جهانی نفت هستند.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
در این میان گزارش‌هایی از اوج‌گیری قیمت نفت در بازارهای جهانی به خاطر بحران اوکراین و حمله احتمالی روسیه به این کشور نیز منتشر شده که به دو دلیل چندان موجه به نظر نمی‌رسد؛ اول اینکه حمله احتمالی روسیه به اوکراین تولید نفت روسیه را کاهش نخواهد داد و دوم اینکه اوکراین کشور تولیدکننده نفت نیست که اخلال در تولید آن باعث اوج‌گیری قیمت نفت شود. وانگهی، شتاب در رشد قیمت نفت به هفته‌ها پیش از آغاز بحران اوکراین برمی‌گردد که علت آن، کاهش چشمگیر ذخایر استراتژیک نفت جهان است.
چرا اوپک دست به عصا راه می‌رود؟
اوپک و کشورهای هم‌پیمان به رهبری روسیه با افت قیمت نفت برنت به زیر ۲۰ دلار در ماه مه ۲۰۲۰، تصمیم به کاهش نزدیک به ۱۰ میلیون بشکه‌ای تولید نفت گرفتند تا قیمت نفت را افزایش دهند.
اما در فاصله ماه مه تا عملیاتی شدن توافق کاهش تولید نفت این مجموعه، بیش از ۶۵۰ میلیون بشکه نفت مازاد در جهان تولید و بعنوان ذخایر استراتژیک انبار شد.
آمارهای اداره اطلاعات انرژی آمریکا نشان می‌دهد، با افت چشمگیر تولید نفت اوپک و کشورهای هم‌پیمان، از نیمه چهارم سال ۲۰۲۰، تقاضا بر عرضه جهانی نفت پیشی گرفته و تا سه ماهه سوم ۲۰۲۱، توازن بازار نفت با تزریق روزانه ۱.۸ میلیون بشکه از ذخایر استراتژیک برقرار شده است.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
بدین ترتیب، نه تنها نفت مازاد تولید شده در سال ۲۰۲۰ جذب بازار شده، بلکه ذخایر استراتژیک نفت جهان در ژانویه امسال به کمترین میزان از سال ۲۰۱۴ رسیده و میزان تزریق نفت از ذخایر استراتژیک جهان به بازارها طی چهار ماه گذشته نصف شده است.
طبیعتا، اوپک و کشورهای هم‌پیمان به رهبری روسیه می‌دانند که چند ماهی است نفت مازاد تولید شده در دوران قرنطینه‌های سخت کرونا در سال ۲۰۲۰ نه تنها جذب بازار شده، بلکه هم اکنون روزانه ۹۰۰ هزار بشکه از ذخایر نفت جهان برای ایجاد توازن به بازار تزریق می‌شود و وقت آن است که تولید خود را افزایش دهند.
با این حال، آمارهای جدید اوپک نشان می‌دهد پارسال که نیاز جهانی به نفت تولیدی این سازمان روزانه ۲۷.۹ میلیون بشکه بوده، اعضای اوپک به طور متوسط ۲۶.۳ میلیون بشکه تولید نفت انجام داده‌اند و در ژانویه امسال که طبق توافق، اعضای متعهد اوپک (منهای لیبی، ایران و ونزوئلا) بایستی روزانه ۲۵۰ هزار بشکه به تولید خود اضافه می‌کردند، تنها ۱۲۱ هزار بشکه رشد تولید نفت داشته‌اند.
علت این است که هم برآورد اوپک و هم سازمان اطلاعات انرژی آمریکا نشان می‌دهد که در سه‌ماهه دوم سال جاری میلادی (حدود ۱.۵ ماه دیگر) دوباره تولید جهانی نفت بر تقاضا پیشی خواهد گرفت و سهم کشورهای غیراوپک در افزایش تولید نفت جهانی بیش از سه برابر اعضای اوپک خواهد بود.
اوپک پیش‌بینی کرده است که نیاز به نفت این سازمان در سال جاری میلادی تنها حدود یک میلیون بشکه در روز افزایش داشته باشد.
به همین خاطر اداره اطلاعات انرژی آمریکا در گزارشی که هفته جاری منتشر کرد، پیش‌بینی کرده است قیمت نفت برنت در سه ماهه دوم سال ۲۰۲۲ دوباره به ۸۷ دلار کاهش یابد و در سه ماهه پایانی سال به ۷۵ دلار افت کند و در سال آینده به ۶۸ دلار برسد.
عجله اوپک برای افزایش تولید می‌تواند در ماه‌های آینده باعث اوج‌گیری دوباره تولید نفت مازاد در بازارهای جهانی و سقوط قیمت نفت شود.
آینده تاریک گاز
از آنچه گفته شد، تقریبا چشم‌انداز روشنی از وضعیت بازار نفت جهان وجود دارد، اما آنچه در هاله‌ای از ابهام است و می‌تواند امنیت انرژی جهان را در معرض بحران قرار دهد، احتمال اختلال بازار گاز است. روسیه تا چند سال پیش نیمی از گاز صادراتی به اروپا را از طریق خاک اوکراین انجام می‌داد. اما در دو سال گذشته هم خط انتقال گاز «ترک استریم» از ترکیه به اروپا را راه‌اندازی کرده و هم خط لوله «نورد استریم ۲» را که مستقیما از طریق دریای بالتیک به آلمان وصل می‌شود، تکمیل کرده است. ظرفیت این دو خط لوله به همراه افزایش چشمگیر ظرفیت صادرات گاز مایع روسیه باعث شده است که نقش حیاتی اوکراین در انتقال گاز روسیه به اروپا از بین برود.
صادرات گاز روسیه به اروپا در سال گذشته به ۱۶۸ میلیارد متر مکعب رسید، در حالی که این رقم در سال ۲۰۱۹ حدود ۱۹۱ میلیارد متر مکعب بود. همچنین ترانزیت گاز روسیه به اروپا از طریق اوکراین کمتر از نصف شده و به ۴۰ میلیارد متر مکعب در سال گذشته رسیده است.
روسیه با کاهش فروش گاز به اروپا و نصف کردن انتقال گاز از اوکراین باعث شد در زمستان امسال قیمت گاز در بازارهای اروپایی به حدود ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ دلار برای هر هزار متر مکعب برسد که سه برابر سال ۲۰۱۹ است و شهروندان اروپایی مجبور به پرداخت بهای سنگین قبض‌های گاز و برق شدند.
در واقع به نظر می‌رسد روسیه با کاهش صادرات گاز به اروپا پیامی غیرمستقیم درباره وابستگی انرژی اروپا به روسیه، همچنین لزوم اجرایی شدن هر چه زودتر خط لوله «نورد استریم ۲» که با خطر تحریم آمریکا مواجه است، می‌دهد.
در طرف مقابل، روسیه هفته گذشته قراردادی ۲۵ ساله با چین امضا کرد که بر اساس آن سالانه ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز اضافی راهی چین خواهد کرد. روسیه قبلا هم قرارداد فروش سالانه ۳۸ میلیارد متر مکعب گاز به چین داشت که از سال ۲۰۱۹ آغاز شد و به تدریج افزایش می‌یابد.
آمریکا و برخی کشورهای اروپایی طی هفته‌های گذشته مذاکرات گسترده‌ای با دیگر تولیدکننده‌های گاز جهان، از جمله قطر و آذربایجان آغاز کرده‌اند تا جلو بحران احتمالی گاز در بازارهای اروپایی را بگیرند؛ اما مشکل این جاست که قطر سالانه کمتر از ۱۱۰ میلیارد متر مکعب صادرات گاز دارد که تنها یک سوم آن راهی اروپا می‌شود و قراردادهای بلندمدت دیگر با کشورهای آسیایی دارد که امکان افزایش چشمگیر صادرات گاز به اروپا را نمی‌دهد.
همچنین اگر همه گاز صادراتی قطر نیز راهی اروپا شود، باز هم نمی‌تواند جایگزین کافی برای گاز روسیه باشد.
آذربایجان نیز پارسال برای اولین بار صادرات گاز به اروپا را آغاز کرد و متعهد است که در سال جاری تنها ۱۱ میلیارد متر مکعب تحویل اروپا دهد.
ایران بعنوان دومین دارنده ذخایر گاز و سومین تولیدکننده بزرگ گاز جهان بعد از آمریکا و روسیه نیز خود با کسری شدید گاز مواجه است و هر ساله، میزان کسری گاز کشور افزایش می‌یابد.