نشست سران بریکس؛ در راه تبدیل به مجمعی برای تقابل با غرب؟
۱۴۰۲ مرداد ۳۱, سه‌شنبه
با پایان نشست بریکس در ژوهانسبورگ در روزهای آینده، اتحادیه کشورهای در آستانه صنعتی می‌تواند ترکیب دیگری داشته باشد. در نشست سه روزه بریکس که از امروز سه‌شنبه ۲۲ اوت (۳۱ مرداد) آغاز می‌شود، سران پنج کشور عضو آن می‌خواهند بیش از هر چیز در مورد توسعه این اتحاد تصمیم بگیرند. پیش از این ۲۳ کشور خود را برای پیوستن به این اتحاد اعلام کرده‌اند. این فهرست نشان می‌دهد که بریکس با پذیرش آنها در چه مسیری حرکت می‌کند، زیرا نامزدها شامل ایران، کوبا، بلاروس و ونزوئلا هم می‌شود.
این دولت‌های نامزد عضویت بیزاری خود را از " هژمونی" آمریکا و کشورهایی که آنها را دست‌نشاندگان غربی آن می‌دانند، پنهان نمی‌کنند و مایلند که این اتحاد هر چه بیشتر به عنوان "سنگری در برابر سلطه غرب" برآمد کند.
بیشتر بخوانید: عضویت ایران در "بریکس"؛ موضوع تماس تلفنی رئیسی و پوتین
زانه دانگور، معاون وزیر خارجه آفریقای جنوبی هشدار داد که گسترش بریکس می‌تواند مانند دوران جنگ سرد منجر به تقسیم فزاینده جهان شود: «اگر ما سیاست مناطق نفوذ را جا بیندازیم، آنگاه توسعه و صلح باید بهای آن را بپردازند.» او افزود، بحران اوکراین نشان داد که گسترش یک اتحاد تا چه اندازه می‌تواند خطرناک باشد.
گروه بریکس در سال ۲۰۰۹ با چهار عضو برزیل، روسیه، هند و چین تأسیس شد و یک سال بعد آفریقای جنوبی به عنوان چرخ پنجم واگن به آن پیوست. در آن زمان یک بانکدار غربی به نام لرد جیم اونیل، اقتصاددان ارشد گلدمن ساکس، ایده چنین اتحادی را مطرح کرده بود.
نقطه مقابل گروه هفت کشور صنعتی
کشورهای بریکس حتی پیش از توسعه آن ۴۲ درصد از جمعیت جهان (حدود ۳.۲میلیارد نفر) و ۲۷درصد از درآمد سرانه جهانی را تشکیل می‌دادند. اونیل در ابتدا بریکس را به عنوان یک اتحاد اقتصادی در نظر داشت، زیرا در دهه اول هزاره جدید، چهار کشور بنیانگذار رشد اقتصادی سریعی داشتند. هیچ یک از این کشورها در گروه هفت کشور توسعه‌یافته صنعتی (جی۷) حضور نداشتند و اونیل احساسی جز تحقیر برای این گروه نداشت. او معتقد بود که رویکرد متکبرانه گروه هفت برای زنده نگاه داشتن جهان مطابق خواست و منافع خود "خجالت آور" است. از سوی دیگر، نفوذ گروه جی ۷ به دلیل رکود طولانی مدت در ژاپن و ایتالیا نیز به طور پیوسته در حال کاهش است، در حالی که کشورهای بریکس در حال سبقت از آنها هستند.
بیشتر بخوانید: وزیر خارجه هند در نشست بریکس: نظم جهانی در حال تحول است
وضعیتی که اونیل توصیف می‌کند، دست‌کم تا دهه دوم این قرن صدق می‌کرد. اما بعدتر روسیه و برزیل و به دنبال آن آفریقای جنوبی سقوط کردند. تنها چین و هند به عنوان نیروی محرکه رشد و توسعه باقی ماندند. اما دشمنی متقابل این دو کشور نیز تنها به مناطق مرزی مشترک برنمی‌گردد. زمانی که ژائیر بولسونارو، پوپولیست راستگرا در برزیل به قدرت رسید و پوتین با توجه به موتور لنگان اقتصادی روسیه لحن ناسیونالیستی بیشتری به خود گرفت، تنها چیزی که به عنوان کمترین مخرج مشترک کشورهای بریکس باقی ماند، تضاد آنها با گروه هفت کشور صنعتی غربی بود.
هند و آمریکا
در پی آن گروه بریکس به طور فزاینده‌ای سیاسی شد. آنها درخواست و صدای خود را برای نمایندگی متناسب‌تر مناطق جنوب جهانی در نهادهای بین‌المللی مانند شورای امنیت سازمان ملل، صندوق بین‌المللی پول یا سازمان تجارت جهانی بلند و بلندتر کردند. امروز خانم نگوزی اوکونجو-ایویلا نیجریه‌ای ریاست سازمان تجارت جهانی را بر عهده دارد؛ و بریکس اکنون بانک توسعه خود با عنوان "بانک توسعه نوین" را دارد.
با تشدید جنگ قدرت میان آمریکا و چین، لحن‌ها شدیدتر شد؛ و هنگامی که روسیه جنگ تهاجمی خود را علیه اوکراین به راه انداخت، ادعای بی‌طرفی و معصومیت سیاسی این اتحاد اقتصادی شکست خورد. جنگ روسیه علیه اوکراین سه عضو باقیمانده را در تنگنا قرار داد: برزیل خود را نقطه مقابل غرب نمی‌بیند و با گسترش بریکس بزرگ‌ترین مشکل را دارد.
بیشتر بخوانید: درخواست رسمی ایران برای پیوستن به گروه بریکس
آفریقای جنوبی در معرض این خطر قرار دارد که میان مواضع متناقض مبارزان آزادیبخش کهنه‌کار طرفدار روسیه در کنگره ملی آفریقای حاکم و جامعه تجاری این کشور که طرفدار غرب است گرفتار شود.
هند هم از زمان سفر نخست‌وزیر نارندرا مودی به واشنگتن در ماه ژوئن سال جاری، با فشار گسترده از سوی آمریکا روبرو است. سیریل رامافوزا، رئیس جمهور آفریقای جنوبی و میزبان اجلاس بریکس با تلاش بسیار باید مودی را متقاعد کرد که در این اجلاس شرکت کند؛ هم‌چنان که پوتین باید متقاعد می‌شد که به دلیل حکم بازداشت دیوان بین‌المللی کیفری در لاهه، از حضور شخصی در این نشست اجتناب ورزد.
دست‌کم آنجا که نوبت به شرایط ملموس برای عضویت نامزدها می‌رسد، هند به عنوان پرجمعیت‌ترین دموکراسی جهان، خود را در رقابت با چین می‌بیند و معتقد است که سازوکاری برای عضویت تعیین نشود. با این حال موضوع توسعه بریکس از میز مذاکرات پنج کشور خارج نشده است.