نخستین مانور نظامی ترکمنستان، رقابت تسلیحاتی در حوزه خزر
۱۳۹۱ شهریور ۱۶, پنجشنبه
ترکمنستان روز چهارشنبه (۱۵ شهریور، ۵ اوت) برای نخستین بار در سواحل غربی خزر یک رزمایش دریایی برگزارکرد. بنا به گزارش تلویزیون دولتی این کشور، در این رزمایش که به نام "خزر ۲۰۱۲" برگزار شد، تجهیزات نظامی "تانک، کاتیوشاهای نسل جدید، توپخانه، ناوچه‌های موشک‌انداز، سامانه‌های موشکی، راداری، هواپییماهای نظامی، جنگندهها و چرخبال‌های مدرن"، بکارگرفته شدند.
این رزمایش در ۶۰ کیلومری شهر ترکمن‌باشی (کراسنوودسک سابق) بزرگترین شهر ساحلی این کشور انجام گرفت. در این نمایش قربانقلی بردی محمداف، رئیس‌جمهور ترکمنستان و سفرای کشورهای مختلف از جمله ایران حضور داشتند. سرهنگ فرشید دلفانی وابسته‌ی نظامی سفارت ایران در مصاحبه با خبرگزاری فارس در محل مانور گفته است: «مانور مشترک نیروهای هوایی، زمینی و دریایی ترکمنستان، با توجه به این‌که این اولین رزمایش دریایی ترکمنستان بود، سطح خوبی داشت.»
منابع رسمی اهداف این رزمایش را از جمله "مقابله با دشمن فرضی متجاوز به مرزهای دریایی، مقابله با حمله‌ی دشمن به پالایشگاه‌های این کشور و خنثی کردن حملات تروریستی" اعلام کردند.
افزایش توان نظامی ترکمنستان در خزر
آمان‌مراد بوگایف تحلیل گرمقیم شهرعشق‌آباد به دویچه وله می‌گوید، پس از فروپاشی شوری، روسیه جنگ‌افزارهای فرسوده‌ای تحویل ترکمنستان داد واین کشور مجبور شد قوای نظامی خود را مدرنیزه کند. پس از کشف منابع نفت و گازعظیم در خزر، ترکمنستان مصمم است تا سال ۲۰۱۵ مجهزترین پایگاه نظامی دریایی را در دریای خزر تاسیس کند.
این کارشناس مقیم عشق‌آباد ادامه می‌دهد: «ترکمنستان ظرف دو سال گذشته توانست قوای نظامی خود را در خزر تقویت کند. این‌کشور برای دفاع از منابع و چاه‌های نفتی خود در خزر نیاز به تقویت نظامی داشت. برای برگزاری رزمایش اخیر یک‌سال تمرین شده بود.»
بوگایف بر این باور هست که ادامه‌ی وضعیت کنونی و مشخص نشدن مالکیت چاه‌های نفت‌و گاز در خزر، این دریا را بیشتر نظامی می‌کند و تا مشخص شدن رژیم حقوقی همه جانبه در دریا و تعیین مرزهای آبی، مسابقهی تسلیحاتی در بین کشورهای همجوار ادامه خواهد یافت. وی همچنین به دویچه وله می‌گوید، جمهوری آذربایجان بر منابع و چاه‌های نفتی ترکمنستان ادعای مالکیت دارد و این مسئله ترکمنستان را بیشتر به سوی نظامی‌گری سوق داده است.
حدود دو ماه پیش شناورهای جنگی نیروهای مرزی جمهوری آذربایجان کشتی تحقیقاتی ترکمنستان را که مشغول انجام عملیات لرزه‌نگاری در میدان گازی سردار این کشور(در جمهوری آذربایجان به آن کپز می‌گویند) مجبور کرد، منطقه را ترک کند. رزمایش کنونی ترکمنستان با تشدید این اختلافات نیز همزمان شده است.
مسابقهی تسلیحاتی برای دفاع از چاه‌های نفت و گاز
بگنج گو‌دوغدیف، وزیر دفاع ترکمنستان خبر داده است که کشورش با تاسیس دانشکده نظامی- دریایی، تربیت نیروهای حرفهای نظامی دریایی را با جدیت آغاز کرده است.
این کشور تصمیم دارد با تاسیس سامانه دفاعی نظارت و کنترل راداری بر حوزه دریای خزر ایجاد کند. قربانقلی بردیمحمدوف رئیس جمهور ترکمنستان نیز اخیرا اعلام کرد که کشورش قصد دارد پیشرفته‌ترین کشتی‌ها و تسلیحات را برای نیروی دریایی خود خریداری کند. برخی از کارشناسان معتقدند که با توسعه زیر ساخت‌های نظامی این کشور توان نظامی آن در خزر افزایش چشمگیری داشته است.
روسیه قدرتمندترین کشور دریای خزر
جوشوا کوچر، تحلیل‌گر آمریکائی که درباره‌ی مسائل دریای خزر تحقیق می‌کند، در مقاله‌ای تحت عنوان "افزایش مسابقه تسلیحاتی در دریای خزر"
می‌نویسد :« پنج کشور ساحلی توان نظامی خود را گسترش داده‌اند. روسیه قوی‌ترین کشور ساحلی است که از نیروی دریایی توانمندی برخوردار است. این کشور نیروی دریایی شوری سابق را تصاحب کرد.»
روسیه تا سال ۲۰۲۰ برنامه‌ی توسعه نیروی دریایی خود را اجرا می‌کند. اما ۳ کشور دیگر ترکمنستان، آذربایجان و قزاقستان هم پس از استقلال قوای نظامی خود را در دریا تقویت کرده‌اند.
کارشناس آمریکایی اذعان می‌کند که ایران هم توان نظامی خود را در خزر نوسازی کرده است، زیرا در دوران جنگ سرد این کشور از توان نظامی ضعیفی برخوردار بود.
خرید کشتی های جنگی از اسرائیل
آقای کوچر می‌گوید، نظامی شدن دریای خزر با روند نظامی شدن و مسابقه تسلیحاتی در دیگر نقاط دنیا تفاوت دارد. وی با استناد به رسانه‌های روسیه ادعا می‌کند که پس از روسیه، ایران یا ترکمنستان از بیشترین توان نظامی در خزر برخوردارند و جمهوری آذربایجان به رغم صرف بیشتر بودجه نتوانسته توان نظامی خود را در دریا تقویت کند.
وی می‌گوید: «بیشترین هزینه جمهوری آذربایجان به دلیل مناقشه این کشور با ارمنستان صرف نیروی زمینی و هوائی این کشور شده است. اما بخشی از قرارداد یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلاری خرید تجهیزات نطامی آذربایجان از اسرائیل، کشتی‌های مدرن جنگی هست و باکو اکنون قصد ندارد از قافله عقب بماند.»
چرا کشورهای حوزه‌ی خزر توان نظامی خود را افزودند؟
جوشوا کوچرمی‌گوید، منابع و چاه‌های نفت و گاز دریای خزر عمدتا در ترکمنستان، آذربایجان و قزاقستان واقع شده‌اند و هر سه کشور تمایل شدیدی برای تقویت بنیه نظامی برای دفاع از منافع و ذخائر انرژی خود دارند.» کوچر نتیجه می‌گیرد، مسئله‌ی مهم در اینجا مشخص نشدن مرزهای آبی در جنوب دریا بین ترکمنستان، ایران و آذربایجان است. این سه کشور بر سر مالکیت چاه‌ها و منابع نفت و گاز سال‌ها است باهم اختلاف دارند.
بزگترین مانع به نظر این کارشناس عدم وجود یک توافقنامه بین این کشورها بر سر مالکیت چاه‌های نفت و گاز است و همین مسئله زمینه را برای تشدید اختلافات و نظامی‌گری در خزر فراهم کرده است.
به رغم مسابقهی تسلیحاتی شدید در خزر و بروز اختلاف بر سر مالکیت چاه‌های نفت و گاز بین ترکمنستان، آذربایجان و ایران، جوشوا کوچر پیش‌بینی می‌کند که این تنش‌ها قابلیت تبدیل شدن به درگیری نظامی بین کشورها را ندارد و کشورهای حاشیه خزر فعلا از نیروی دریایی توانمندی برخوردار نیستند که بتوانند جنگی را به راه بیاندازند.
از سوی دیگر شرکت‌های عمده نفتی دنیا نیز در خزر فعالیت می‌کنند و بروز تنش به سود این شرکت‌ها نیست. مانور کنونی ترکمنستان هم به نظر این کارشناس ارتباطی با اختلاف این کشور با آذربایجان ندارد.
پیام مانور دریایی به آذربایجان و ایران
فلگن هاور، کارشناس نظامی روس ولی در رد نظرات گفته‌های جوشوا کوچر تاکید می‌کند که به لحاظ قدرت نظامی پس از روسیه ایران در رتبه‌ی دوم قرار دارد. اما او بر این باور نیز هست که مانور دریایی ترکمنستان در خزر پیامی است به جمهوری آذربایجان و ایران که این کشور قصد دارد منافع خود را حتی با سلاح دفاع کند. فلگن هاور تاکید دارد که ترکمنستان به دلیل اختلافات مرزی با ایران و جمهوری آذربایجان این مانور را برگزار کرد.
این کارشناس نظامی روس همچنین در گفت‌وگو با دویچه وله خاطرنشان می‌کند که ایران و جمهوری آذربایجان در خزر کشتی زیر دریایی هم دارند و ایران قادرهست نیروی بیشتری در خزرمستقر کند. وی می‌افزاید: « درحال حاضر حدود ۲۰۰ کشتی جنگی در دریای خزر مستقر هستند. گرچه این کشتی‌ها بزرگ نیستند اما وجود آن‌ها نشان‌گر نظامی شدن بیشتر خزر است.»
کارشناسانی که با دویچه وله صحبت کردند، در این نظر وحدت دارند که مشخص نشدن رژیم حقوقی دریای خزر زمینه‌ساز تشدید مسابقهی تسلیحاتی در این منطقه بوده است. به عقیده آن‌ها تا زمانی‌که بین ایران، ترکمنستان و آذربایجان بر سر مرزهای آبی در بخش جنوبی خزر توافقی حاصل نشود، مسابقهی تسلیحاتی نیز به شدت ادامه پیدا خواهد کرد.