ناشران ایرانی در حاشیه‌ی نمایشگاه کتاب فرانکفورت
۱۳۸۷ مهر ۲۳, سه‌شنبه
هر سال با فرارسیدن نمایشگاه کتاب فرانکفورت، بحث در مورد حضور ایرانیان در این نمایشگاه نیز بالا می‌گیرد. در سه دهه‌ی گذشته ناشران ایرانی به دلایل مختلف یا امکان شرکت در نمایشگاه فرانکفورت را نداشته‌اند و یا حضورشان در این رویداد فرهنگی کم‌رنگ بوده است. مسئولان دولتی اگر مانعی ایجاد نکنند حمایت چندانی نیز از ناشران مستقل نمی‌کنند. از سوی دیگر صنعت نشر در ایران در وضعیتی نیست که چیز زیادی برای عرضه به بازارهای جهانی داشته باشد. به این ترتیب ناشران ایرانی امسال نیز فقط در حاشیه‌ی نمایشگاه فرانکفورت حضور دارند.
برخلاف نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که محور اصلی آن فروش مستقیم است، یکی از مسائل مهم در فرانکفورت، معرفی کتاب به ناشران و تولید‌کنندکان و داد و ستد امتیاز نشر می‌باشد. ایران به پیمان جهانی کپی‌رایت نپیوسته و ناشران برای ترجمه و انتشار کتاب‌های خارجی نیازی به کسب اجازه از مولف و ناشر نمی‌بینند. در سال‌های اخیر چند ناشر غیردولتی تلاش می‌کنند این قانون را رعایت کنند و اجازه نشر کتاب‌های خارجی به زبان فارسی را به دست آورند. با این همه برخی از همین کتاب‌ها به وسیله‌ی ناشران دیگر بدون اجازه منتشر می‌شوند و هیچ قانونی مانع آنها نیست. به این ترتیب حضور ناشران ایرانی در فرانکفورت در چارچوب منطق برگزاری این نمایشگاه توجیه زیادی ندارد.
محدودیت‌ها و انگیزه‌های غیرفرهنگی
سیاستگذاران فرهنگی جمهوری اسلامی که در سال‌های اخیر نقش اصلی را در انتخاب کتاب‌ها و سازماندهی غرفه‌های ایران بر عهده دارند، از سویی زمینه‌ی حضور ناشران مستقل را محدود می‌کنند، از سوی دیگر تلاش دارند از این نمایشگاه به عنوان یک امکان تبلیغاتی و سیاسی بهره ببرند. در حالی که اتحادیه‌ی ناشران و کتابفروشان مهمترین موسسه‌های مستقل نشر را نمایندگی می‌کند، این تشکل در انتخاب ناشران و کتاب‌ها هیچ نقشی بر عهده ندارد.
سال گذشته نهادی با نام «اتحادیه شرکت تعاونی‌های ناشران» نمایندگی انتشاراتی‌های ایرانی را در فرانکفورت بر عهده داشت و امسال موسسه‌ی نمایشگاه‌های فرهنگی به عنوان نماینده‌ی نمایشگاه کتاب تهران در فرانکفورت حضور دارد. این نهاد که سیاست‌هایش در دو سال گذشته اعتراض بسیاری از ناشران مستقل را به همراه داشت برای شصتمین نمایشگاه فرانکفورت چند برنامه تدارک دیده است. احسان‌الله حجتي، مدير عامل مؤسسه، بیست و دوم مهرماه به خبرگزاری فارس می‌گوید معرفی «دستاوردهاي ايران در زمينه نفت و گاز» و نشستی درباره‌ی خلیج فارس از جمله برنامه‌های امسال است. یک چهارم از هزار کتابی که در بخش بزرگسالان در نمایشگاه عرضه می‌شود به حوزه‌ی دین، و از جمله چاپ‌های نفیس قرآن تعلق دارند. تعداد دیگری از این کتاب‌ها آثار کلاسیک ادبی با مینیاتور و تذهیب و کتاب‌های مصور در مورد ایران هستند. در سال‌های گذشته تنها بخشی که تا حدودی با موفقیت به عرضه‌ی حرفه‌ای کتاب به بازارهای جهانی اقدام کرده بخش کتاب‌های کودکان و نوجوانان بوده است.
«حضور بی‌برنامه در نمایشگاه»
مدیر انتشارات شباویز، ناشر برگزیده‌ی کتاب کودک در بیست و یکمین نمایشگاه کتاب تهران، که در بسیاری از نمایشگاه‌های خارجی شرکت داشته معتقد است حضور ایران در این نمایشگاه‌ها بی‌برنامه بوده و «تاکنون هيچ موفقيتي همراه نداشته است.» فریده خلعتبری با اشاره به فرستادن نمایندگانی از سوی وزارت ارشاد به نمایشگاه‌های بین‌المللی، بیست و چهارم شهریور به خبرگزاری کتاب ایران می‌گوید «آنها براي بازديد مي‌آيند، که البته به گسترش ديد و دانش‌شان كمك مي‌كند اما براي معرفي نشر ايران اقدامي صورت نمي‌گيرد.»
در سه سال گذشته برخی از کتاب‌هایی که در نمایشگاه فرانکفورت عرضه شد، از جمله کتاب‌هایی در مورد اسرائیل، دردسرهایی به وجود آورد که سال پیش به تفتیش غرفه‌ی تعاونی ناشران از سوی پلیس انجامید. از سوی دیگر نهادهای دولتی بخش اعظم امکانات و توجه خود را صرف معرفی و عرضه‌ی کتاب‌هایی می‌کنند که اگر متعلق به ناشران دولتی نباشند تعارضی نیز با فرهنگ رسمی ندارند. حاصل این سیاست‌ها دوری هرچه بیشتر ناشران مستقل از نمایشگاه فرانکفورت است. به اعتقاد برخی از این ناشران حتا اگر موانع دولتی وجود نمی‌داشت، سفر به فرانکفورت با هزینه‌ی شخصی بیشتر به تفننی پرخرج و کم‌فایده می‌ماند.