مهاجرت بی‌بازگشت نخبگان از ایران و "بی‌خیالی" مسئولان
۱۴۰۲ آبان ۲۲, دوشنبه
رسانه‌های ایران تاکنون گزارش‌های متعددی درباره مهاجرت نیروی نخبه این کشور و افزایش مداوم آن در سال‌های اخیر منتشر کرده‌اند. بنا بر آمار مهاجرت ایرانی‌ها در دو سال اخیر نسبت به ۳۰ سال قبل، دو برابر شده است. گروه مهاجران از متخصصان و نخبگان فراتر رفته و کارگران ماهر و دانش‌آموزان را نیز در بر گرفته است. این روند می‌تواند پیامدهای اقتصادی جدی داشته باشد.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
روزنامه هم‌میهن در گزارشی که روز دوشنبه ۲۲ آبان منتشر کرد، نوشت که جمعیت ایرانیان مهاجر در دنیا در مجموع دو میلیون و ۶۲ هزار نفر برآورد شده است.
نهادهای مختلف جمهوری اسلامی اما آمارهای متفاوت و بالاتری از شمار ایرانیان مهاجرت‌کرده به دست می‌دهند. برای مثال، دبیرخانه شورای عالی امور ایرانیان خارج از کشورِ، وابسته به وزارت امور خارجه، سال ۱۴۰۰ اعلام کرده بود که در کل چهار میلیون و ۳۷ هزار و ۲۵۸ ایرانی در خارج از کشور هستند.
بنا بر گزارش هم‌میهن بیشترین کشوری که در سال ۱۴۰۱ ایرانیان را در خود جای داده، امارات متحده عربی است.
بیشتر بخوانید:ایران؛ شهروندانی که می‌روند، مهاجرانی که می‌آیند
بر أساس داده‌های آمار سالنامه مهاجرتی ایران در ۲۰۱۸ شمار ایرانیان مهاجر در امارات به ۴۵۴ هزار نفر رسیده است. ۳۹۸ هزار ایرانی (۹۲۹۵ نفر از آنها دانشجو) ساکن آمریکا بوده‌اند، ۲۱۳ هزار نفر (از آنها ۷۸۵۴ دانشجو) مقیم کانادا، ۲۰۳ هزار نفر (۹۳۱۹ نفر از آنها دانشجو) ساکن آلمان، ۱۵۵ هزار نفر (۸۸۷۶ از آنها دانشجو) ساکن ترکیه و در رده‌های بعدی بریتانیا با ۸۳ هزار، سوئد با ۸۱ هزار، استرالیا با ۷۸ هزار، اسرائیل با ۵۱ هزار و کویت با ۴۶ هزار تبعه ایرانی قرار دارند.
بیشتر بخوانید:جمهوری اسلامی، فرار مغزها و انکار واقعیات
شهروندان ایرانی وطن خود را اغلب به مقصد کشورهایی ترک کرده‌اند که در آنها امکان آموزش، پیشرفت و زندگی آسوده‌تری در انتظارشان باشد. در سال ۲۰۱۰ جمعیت دانشجویان مهاجر ایرانی در خارج از کشور ۴۴۵۲۳ نفر برآورد شده که در سال ۲۰۲۰ به ۶۶۷۰۱ نفر رسیده است. از این تعداد تنها ۲۰۰۳ نفر پس از تمام شدن تحصیلات‌شان به ایران بازگشته‌اند.
تصمیم به بازگشت کمرنگتر شده است
هم‌مهین با استناد به آمار سالنامه مهاجرتی ایران در سال ۱۴۰۱ نوشته است که "تصمیم به بازگشت در میان مهاجران ایرانی بسیار کمرنگتر از گذشته شده است. به نظر میرسد این موضوع به شرایط سال‌های مختلف بستگی داشته باشد."
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
بر اساس آخرین پیمایش در سال ۱۴۰۱ انجام شده، تصمیم عدم بازگشت قطعی به ۶۲درصد رسیده و در مقابل تصمیم بازگشت قطعی تنها به ۱۴درصد مهاجران محدود بوده است. ۲۴ درصد نیز تصمیم مشخصی نداشته‌اند.
بیشتر بخوانید:فرار مغزها به آلمان؛ ایران و ترکیه در رأس
گزارش می‌گوید نگاهی به آمار سال۹۶ یعنی در سال پس از امضای توافق هسته‌ای نشان می‌دهد که تصمیم عدم بازگشت قطعی ۱۰درصد و تصمیم به بازگشت قطعی ۴۲درصد بوده است.
بررسی‌های انجام‌شده در سال ۱۴۰۱نشان می‌دهد که حدود ۴۴ درصد دانشجویان و فارغ‌التحصیلان در ایران "میل بسیار زیادی به مهاجرت دارند". این تمایل در میان پزشکان و پرستاران نیز نسبتاً بالا است.
معاون علمی رئیسی: خطری ندارد
فعالین کسب‌وکار بخش مهم دیگری هستند که تمایل به مهاجرت دارند؛ ۴۲درصد کارآفرینان و مدیران ارشد و همچنین ۴۸درصد از مدیران میانی.
تمایل به مهاجرت در میان کارکنان کسب‌وکارها حدود ۵۰درصد است. تعداد کسانی که علاقه‌ای به مهاجرت ندارند، در میان فعالان کسب‌وکار، دانشجویان و بخش سلامت "بسیار کمتر" و تمایل "زیاد و بسیار زیاد" به مهاجرت نیز در این بخش‌ها بالا است.
چنین آماری مایه نگرانی کارشناسان است. آنها می‌گویند این روند آسیب‌های غیرقابل جبرانی در همه عرصه‌های اقتصادی، بهداشتی، آموزش و توسعه به ایران می‌زند.
در سطح دولتی اما این نگرانی فاقد موضوعیت است. روح‌الله دهقانی فیروزآبادی، معاون علمی ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران در گفت‌وگو با روزنامه دانشگاه شریف می‌گوید: «آمار مجموعه‌ها، افراد و شرکت‌های مهاجرت کننده در حال حاضر اصلاً خطرناک نیست». او این طور استدلال می‌کند: «مثلاً اگر تا سال‌های قبل ۱۰۰ نفر می رفتند، حالا ۲۰۰ نفر شده است؛ چند نفر متخصص داریم؟ مثلا دو هزار تا».
بیشتر بخوانید:آغاز حرکت قطار مهاجرت نخبگان ایرانی از ایستگاه مدرسه
نکته مهم این که مقام‌های جمهوری اسلامی خود به علل مهاجرت اذعان می‌کنند. وب‌سایت "انتخاب" به نقل از دهقانی فیروزآبادی نوشته است که دلایل افزایش مهاجرت از جمله "وقایع سیاسی" سال گذشته و "امکانات خوبی" است که سایر کشورها در اختیار متخصصان ایرانی قرار می‌دهند.
معاون علمی رئیسی در عین حال تاکید کرده که "نباید بی خیال باشیم. باید اتفاقاً مراقب باشیم که این شیب زیاد نشود و روند آن کاهشی شود تا در آینده با مشکل جدی مواجه نشویم." او پیش‌بینی کرده که آمار مهاجرت "کاهش خواهد یافت و نشانه‌هایش هم ظاهر شده است"، اما نگفته در حالی که وضع اقتصادی و سیاسی ایران رو به وخامت است، این "نشانه"ها کی و کجا خود را بروز داده‌اند.