مناسبات اقتصادی ایران با کشورهای منطقه و تأثیر احتمالی ناآرامی‌ها
۱۳۸۹ خرداد ۷, جمعه
پس از سرکوب‌های داخل، فعالیت‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در عرصه‌ی اقتصادی بیشتر شد. قدرت‌گیری بیشتر سپاه در عرصه‌ی اقتصادی، همزمان بود با انزوای بیشترو فشار اقتصادی به ایران.
عدم ثبات سیاسی واقتصادی، آینده ناروشن وضعیت ایران سبب کاهش سرمایهگذاری خارجی شده است. سرمایهگذاری داخلی نیز کاهش یافته و تا زمانی که چشم‌انداز آرامش و ثبات پدید نیامده، چیزی در این امر تغییر نمی‌کند.
برخی کارشناسان به این هم اشاره می‌کنند، شانس جمهوری اسلامی درفروش گاز به اروپا و حتی به برخی از کشورهای همسایه مثل پاکستان و هندوستان نیز بدترشده است.
"دلایل سیاسی عمده است، نه اقتصادی"
به نظر هومن پیمانی، پژوهشگر ارشد موسسه‌ی مطالعات انرژی دانشگاه ملی سنگاپور، سرمایهگذاری خارجی در ظرف ۱۰ سال گذشته در صنایع نفت و گاز ایران متمرکز بود. کشورهایی چون هند، چین، ژاپن و کره‌ی جنوبی صرف نظر از نظام موجود، علاقه دارند ارتباط خود را با ایران که دومین ذخایر گاز جهان را دارد، حفظ کنند.
به نظر پیمانی ارتباطی بین سرکوب‌های داخل و یا جنبش سبز با این مسئله وجود نداشته است. وی در این رابطه همچنین اشاره می‌کند: «آنچه که تا به امروز مانع پیشرفت مناسبات ایران با برخی از کشورهای منطقه از جمله آذربایجان و یا کشورهای جنوب خلیج فارس بود، مسائل عمده‌ی سیاسی است، نه اقتصادی.»
به باور دکترهومن پیمانی، کلاً جنبش سبز در مناسبات اقتصادی ایران با کشورهای منطقه تأثیری نداشته است. او این باور را این گونه مستدل می‌کند: «جنبش‌های مردمی زمانی می‌توانند تأثیر داشته باشند که امکان تغییر و دگرگونی‌های اساسی در نظام سیاسی کشور به وجود آورند و از آنجایی که جنبش سبز در چند ماهه‌ی اخیر، حداقل فعالیت علنی به نحو گسترده‌ای نداشته، دغدغه‌ی کشورهای منطقه به عنوان جایگزین رژیم حاکم به حساب نمی‌آید. بنابراین کشورهای دیگر تغییری در مناسبات خود با ایران ندادند.»
کشورهای منطقه در اولویت سیاست احمدی نژاد
با روی کارآمدن احمدی نژاد کشورهای همسایه و منطقه در اولویت سیاست خارجی ایران قرار گرفتند. عضویت در پیمان‌های منطقه‌ای مثل "سازمان همکاری‌های اقتصادی شانگهای" جزوی از این سیاست بود.
حتی در انتخابات ریاست جمهوری ایران نیز کروبی و موسوی از ضعف‌های دیپلماسی خارجی در"منتفی بودن" عضویت ایران در سازمان شانگهای انتقاد کرده بودند.
احمدی نژاد بلافاصله پس از انتخابات ریاست جمهوری در اجلاسیه سران این سازمان در روسیه شرکت کرد. اما عضویت ایران در سازمان اقتصادی شانگهای مسکوت ماند. برخی از کارشناسان منطقه می‌گویند با روی کار آمدن دوباره‌ی احمدی نژاد شانس عضویت ایران در این سازمان حتی بدتر شده است.
دکترآرتیوم اولونیان، تاریخدان مقیم مسکو و کارشناس منطقه آسیای مرکزی مسئله عدم عضویت ایران در سازمان شانگهای را با سیاست‌های محمود احمدی نژاد در ارتباط می‌داند. وی به دویچه‌وله می‌گوید: «یکی از دلایل اصلی عدم عضویت ایران سیاست‌های احمدی نژاد است، زیرا سازمان شانگهای در آیین‌نامه خود اعلام کرده که علیه هیچ کشوری سیاست خصمانه‌ای اتخاذ نکرده و نخواهد کرد.»
فشارهای اقتصادی به ایران پس از ناآرامی‌ها بیشتر شد
دکتر والتر پوش ،(Walter Posch) کارشناس مسائل ایران در شورای روابط خارجی آلمان، می‌گوید فشارهای اقتصادی به ایران در یک سال اخبر بیشتر شده است. وی به دویچه وله می‌گوید: «در داخل سرکوب‌ها نتیجه‌ای نداد، زیرا رژیم موفق نشد اصلاح طلبان و حتی رفسنجانی و طرفدارانش را از صحنه‌ی سیاسی کشور خارج کند. حتی سیاستمدارانی چون علی لاریجانی هم از افراطی‌گری دوری می‌کنند.»
به نظر والتر پوش کنارگذاری ایران از پروژه‌های کلان اقتصادی منطقه ویا فشارهای اقتصادی به ایران بیشتر در نتیجه‌ی فشار آمریکا بوده است، نه بخاطر ناآرامی‌ها.
بدترین زمان برای سرمایه گذاری در ایران
به نظر والتر پوش، کارشناس مسائل ایران در شورای روابط خارجی آلمان، غربی‌ها می‌خواهند که در ایران آرامش حاکم باشد، تا بتوانند سرمایه گذاری کنند. سیاست‌های احمدی نژاد برای غربی‌ها زمینه‌ی سرمایهگذاری را بوجود نمی‌آورد. قوانین و شرایط سرمایهگذاری شفاف در حکومت احمدی نژاد وجود ندارد.
والتر پوش که درباره‌ی مسائل ایران تحقیق می‌کند در ادامه صحبت‌هایش خاطرنشان می‌کند: « فشارهای اقتصادی به ایران در ظرف یک سال بیشتر شده ولی این فشارها مستقیما تحت تاثیرجنبش سبز نبوده است. برای برخی از سرمایه‌گذاران غربی حتی ناآرامی‌های ایران مهم نبود ولی اینها مجبور بودند با منصوبین احمدی نژاد کار کنند که بلد نبودند کارکنند.» این کارشناس نتیجه می‌گیرد که از نظرغربی‌ها اکنون بدترین زمان برای سرمایهگذاری در ایران است.
ایران به کجا می‌رود؟
مناسبات سیاسی و اقتصادی ایران با کشورهای منطقه با وضعیت داخل کشورارتباط خواهد داشت. حال این وضعیت چگونه خواهد بود؟
به این سئوال ما والتر پوش ازموسسه‌ی شورای روابط خارجی آلمان چنین پاسخ می‌دهد: «جناح‌هایی در حکومت هستند که قضیه را می‌خواهند به زور حل کنند، ولی آنچه افراطی‌ها می‌خواستند تا به حال عملی نشده است. حال باید دید که آقای موسوی و آقای کروبی توانائی دارند به گروه‌ها و جناح‌های مختلف را که در چارچوب جنبش سبز جمع شده‌اند، وحدت دهند و آنها را به یک حرکت قوی‌تر تبدیل کنند.»
این کارشناس در ادامه صحبت‌هایش پیش بینی می‌کند، هم سرکوب‌های داخل کشور و هم احتمال دستگیری کروبی و موسوی برای حکومت خطرناک خواهند بود. این کارشناس آلمانی در پایان گفتگوی خود با دویچه وله می‌گوید، حکومت ایران فعلا نمی‌داند، چکار کند.
نتیجه‌گیری کلی
به نظر می‌رسد که وجود ناآرامی تا حدی تأثیر روانی به جا گذاشته و رغبت برای سرمایهگذاری را کاهش داده است. اما در اصل سیاست‌های سیاسی و اقتصادی خود نیروی حاکم در جهت‌گیری کلی آن و در مناسبات بین‌المللی آن است که باعث افت عمومی اقتصاد ایران و کاهش نفوذ آن در منطقه شده است. در یک سال گذشته، فشار اقتصادی آمریکا بر ایران شدت گرفته و این عامل نقش اصلی را در اختلال در رشد اقتصادی و روابط اقتصادی ایران داشته است.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: رضا نیکجو