مذاکرات صلح خاورمیانه در سالی که گذشت
۱۳۸۹ دی ۳, جمعه
سال ۲۰۱۰ در مذاکرات اسراییل و فلسطینی‌ها سالی سرشار از فراز و نشیب بود و سرانجام نیز با شکست در تمامی زمینه‌ها به پایان رسید.
در این سال هر چند جنگی رخ نداد، اما مذاکرات صلح نیز به نتیجه نرسید و در بخشی از سال تنش‌هایی نیز بین آمریکا و اسراییل ایجاد شد، تا جایی که حتی سفر برنامه‌ریزی شده بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسراییل به واشنگتن لغو شد.
در نخستین روزهای سال ۲۰۱۰ جورج میچل فرستاده ویژه رییس‌جمهور آمریکا برای پیگیری روند صلح، با طرحی دو مرحله‌ای و دو ساله عازم تل‌آویو شد. بر اساس این طرح قرار شد ظرف مدت نه ماه و تا ماه سپتامبر که مهلت توقف شهرک‌سازی توسط اسراییل پایان مییافت، ابتدا مرزهای کشور فلسطین مشخص شود و سپس طرفین وارد مذاکره مستقیم شوند تا یک سال بعد این مذاکرات منجر به تاسیس دولت مستقل فلسطینی در کنار اسراییل شود.
این طرح در قدم نخست خود شکست خورد، چرا که طرف فلسطینی پیش‌شرطی مطرح کرد که با مخالفت جدی اسراییل مواجه شد. محمود عباس رییس تشکیلات خودگردان فلسطینی در دیدار با میچل گفت، "توقف نهایی شهرک‌سازی" تنها شرط جدی فلسطینی‌ها برای شروع مذاکرات است. این در حالی بود که اسراییل خواستار مذاکره بدون پیش‌شرط و به شکل آزاد بود و با خواست عباس موافقت نکرد.
روز ۲۳ ژانویه و هنگامی که میچل بار دیگر به تل‌آویو بازگشته بود، نتانیاهو تیر خلاص را به مذاکراتی که هنوز چارچوب آن مشخص نشده بود، شلیک کرد. او در پاسخ به خواست عباس مبنی بر توقف شهرک‌سازی در کرانه باختری گفت، این منطقه بخشی جدایی‌ناپذیر از سرزمین اسراییل است.
دو ماه بعد (مارس ۲۰۱۰) آمریکا بار دیگر وارد عمل شده و پیشنهاد مذاکره غیرمستقیم با میانجیگری خود را ارائه کرد. واشنگتن به طرف فلسطینی قول داد در صورتی که وارد مذاکرات شود اما مذاکرات با شکست مواجه شود، آنگاه آمریکا دلایل شکست و طرف مقصر را به صراحت اعلام خواهد کرد.
آغاز مذاکرات غیرمستقیم
بدین ترتیب پس از موافقت طرف فلسطینی، مرحله مذاکرات غیرمستقیم صلح با میانجیگری آمریکا شروع شد. جورج میچل روز ششم مارس بار دیگر وارد منطقه شد تا دیدارهایی فشرده را انجام داده و نظر طرفین فلسطینی و اسراییلی را به یکدیگر منتقل کند.
تنها یک روز بعد از شروع مذاکرات غیرمستقیم و در دوم مارس، جو بایدن معاون رییس‌جمهور آمریکا به تل‌آویو و رام‌الله سفر کرد تا این مذاکرات را رسما آغاز کند، اما اظهارات بنیامین نتانیاهو در دیدار با بایدن سرآغاز شکافی عمیق میان اسراییل و آمریکا شده و بار دیگر سرنوشت مذاکرات را در پرده‌ای از ابهام فرو برد.
نتانیاهو در این دیدار اعلام کرد که اسراییل ساخت ۱۶۰۰ واحد مسکونی در سرزمین‌های فلسطینی را شروع خواهد کرد. وزارت خارجه آمریکا اعلام شروع شهرک‌سازی در جریان دیدار با جو بایدن را "توهین‌آمیز" تلقی کرده و هیلاری کلینتون اعلام شهرک‌سازی در این زمان خاص را نشانه‌ای بسیار منفی در روند صلح خواند.
کلینتون نزدیک به یک ساعت تلفنی با نتانیاهو گفت‌وگو کرد و سرانجام نخست‌وزیر اسراییل از انتخاب زمان اعلام شهرک‌سازی اعلام تاسف کرده و در صدد دلجویی از آمریکا برآمد، اما مهم‌تر این بود که اسراییل هیچ نکته‌ای در مورد شهرک‌سازی به عنوان مانع اصلی روند صلح بیان نکرد.
دوازدهم مارس گروه چهارجانبه متشکل از آمریکا، روسیه، اتحادیه اروپا و سازمان ملل در بیانیه‌ای بی‌سابقه از اسراییل به شدت انتقاد کرد و اعلام نمود که شهرک‌سازی را به رسمیت نمی‌شناسند و این رفتار اسراییل را سنگ‌اندازی در راه مذاکرات صلح می‌داند.
اواخر ماه مارس دبیرکل سازمان ملل متحد نیز وارد عمل شده و اعلام کرد که ساخت و ساز واحدهای مسکونی از طرف اسراییل با قوانین بین‌المللی در تعارض بوده و به رسمیت شناخته نمی‌شود.
نتانیاهو برای دلجویی از آمریکا به واشنگتن سفر کرده و مدت اقامت خود را نیز دو بار تمدید کرد، اما این سفر و مذاکرات صورت گرفته هیچ تاثیری نداشته و اختلافات میان طرفین به قوت خود باقی ماند.
همه چیز به مدت یک ماه متوقف شد تا بار دیگر در اواخر ماه آوریل، میچل به منطقه سفر کرده و مذاکرات فشرده خود را با مقام‌های اسراییلی و فلسطینی را آغاز کند. این بار اعلام شد که خوش‌بینی زیادی به موفقیت مذاکرات غیرمستقیم صلح وجود دارد و همراهی بیشتری از سوی طرفین مشاهده می‌شود. باراک اوباما نیز از محمود عباس دعوت کرد تا در ماه آوریل عازم کاخ سفید شود.
در این بین جنبش حماس که کنترل نوار غزه را در دست دارد، انتقادات بسیار تندی را متوجه جنبش فتح، سازمان آزادیبخش فلسطین و شخص محمود عباس کرد. حماس که از ابتدا با روند صلح و مذاکرات مخالفت کرده بود، محمود عباس را محکوم کرد که تن به مذاکراتی بی‌نتیجه داده و وجهه فلسطینیان را خدشه‌دار کرده است.
از دید حماس، اسراییل هیچ تمایلی به صلح نداشته و با اصرار خود به ادامه شهرک‌سازی این امر را به خوبی نشان داده و تنها هدفش از مذاکرات، کسب دستاوردی سیاسی برای دولت نتانیاهو است.
در نهایت و علی‌رغم مخالفت حماس، دیگر گروه‌های فلسطینی موافقت خود را با شروع مجدد مذاکرات اعلام کرده و سقفی چهار ماهه برای دستیابی به توافق اولیه تعیین کردند.
تنها دو هفته بعد و در اواسط ماه مه طرح‌های جدید اسراییل برای شهرک‌سازی بار دیگر چون گذشته روند صلح را به خطر انداخت. در حالی که نتانیاهو ابراز امیدواری کرده بود که مذاکرات از حالت غیرمستقیم به وضعیت مستقیم انتقال پیدا کند، تشکیل یک کمیته برای شهرک‌سازی در شرق بیت‌المقدس، روند مذاکرات را به نقطه صفر بازگرداند.
فلسطینی‌ها به هیچ وجه از پیش‌شرط خود مبنی بر توقف کامل شهرک‌سازی عقب‌نشینی نکرده و اسراییل نیز هرگز این موضوع را جدی تلقی نکرده و بر ادامه این روند اصرار داشت. وزیر کشور اسراییل پا را از این نیز فراتر گذاشته و به اختلاف میان آمریکا و اسراییل دامن زد.
وی ضمن اعلام طرح اسراییل برای خانه‌سازی در شرق بیت‌المقدس، که از دید فلسطینیان پایتخت دولت آتی آنها تلقی می‌شود، اعلام کرد که اسراییل ترسی از آمریکا نداشته و کاری که صلاح بداند را انجام خواهد داد.
ورود مستقیم اوباما به صحنه
باراک اوباما رییس‌جمهور آمریکا این بار به شکل مستقیم وارد روند مذاکرات شده و از نتانیاهو و عباس دعوت کرد تا به شکل جداگانه به واشنگتن سفر کنند. نتانیاهو در ماه جولای به واشنگتن رفت و برای نخستین بار اعلام کرد که دیگر حاضر به شرکت در مذاکرات غیرمستقیم نبوده و تنها بر سر یک میز و به شکل رو در رو با طرف فلسطینی مذاکره خواهد کرد.
بدین ترتیب تلاش های آمریکا برای راضی کردن طرف فلسطینی برای ورود به مذاکرات مستقیم آغاز شد. در این مرحله، اتحادیه اروپا نیز وارد میانجیگری شده و کاترین اشتون مسئول سیاست خارجی خود را در شانزدهم ژوئیه به خاورمیانه فرستاد تا نظر مثبت طرف فلسطینی به مذاکرات مستقیم را جلب کند.
محمود عباس اما به نوبه خود با ابراز این نگرانی که هدف اسراییل از مذاکرات مستقیم به درازا کشاندن این روند و تن ندادن به خواست‌های فلسطینیان است، با مذاکرات مستقیم مخالفت کرد.
موضوع جدیدی که در این مرحله مطرح شد، لزوم خاتمه دادن به محاصره نوار غزه توسط اسراییل بود. به نظر می‌رسید که هر اندازه اختلاف میان واشنگتن و تل‌آویو عمیق‌تر می‌شود، آمریکا از اهرم‌های فشار بیشتری علیه اسراییل استفاده می‌کند، به‌طوری که جامعه بین‌المللی ناگاه شروع به اعمال فشار بر اسراییل برای خاتمه دادن محاصره غزه و توقف نهایی شهرک‌سازی کرد.
کاترین اشتون در ۱۸ ژوئیه و در اقدامی چالش‌برانگیز در برابر اسراییل اعلام کرد که قصد دارد از نوار غزه بازدید کند، ولی از آنجا که سازمان حماس در لیست سازمان‌های تروریستی اتحادیه اروپا قرار دارد، از دیدار با مسئولین این سازمان خودداری خواهد کرد.
آغاز مذاکرات مستقیم، اما «از پیش شکست‌خورده»
در این بین رایزنی‌های فشرده جورج میچل و فشار جامعه جهانی سرانجام باعث شد تا طرف فلسطینی به شروع مذاکرات مستقیم تن داده تا این مذاکرات از دوم سپتامبر در واشنگتن آغاز شود.
در نخستین جلسه مذاکرات مستقیم، نتانیاهو و عباس توافق کردند تا هر دو هفته یک بار با یکدیگر ملاقات کنند و در مورد چارچوب توافقی که قرار است به دست آید مذاکره نمایند.
اوباما هدف از مذاکرات را دستیابی به صلح ظرف مدت ۱۲ ماه اعلام کرده و نتانیاهو این مذاکرات را بسیار دشوار خواند. نخست‌وزیر اسراییل با اشاره به اینکه «برای دستیابی به صلح به ناچار مقداری عقب‌نشینی لازم است»، این امید را ایجاد کرد که این بار مذاکرات به خوبی پیش رود.
دومین جلسه مذاکرات دو هفته بعد در شرم‌الشیخ مصر برگزار شد، اما این بار شرکت‌کنندگان بدون کم‌ترین اظهارنظری بلافاصله پس از جلسه مصر را ترک کردند و این جلسه آخرین باری بود که میز مذاکرات شاهد حضور طرفین درگیر بود.
زمان توقف شهرک‌سازی توسط اسراییل در ۲۷ سپتامبر خاتمه یافت و اسراییل با تمدید این توقف مخالفت کرد. گروه‌های تندرو اسراییلی نیز در همان شب شهرک‌سازی را به شکل نمادین شروع کردند. فلسطینی‌ها نیز به نوبه خود با برگزاری نشستی سراسری میان تمامی گروه‌های فلسطینی (به جز حماس) در دوم اکتبر اعلام کردند که بدون توقف شهرک‌سازی به هیچ وجه در مذاکرات شرکت نخواهند کرد و از سازمان ملل، آمریکا و کشورهای عربی خواستند تا موضع آنها را به رسمیت شناخته و به آنها کمک کنند.
در روزهای پایانی سال ۲۰۱۰ و پس از یک سال کشمکش، سرانجام آمریکا به فشار اسراییل تن داده و از مطرح کردن لزوم توقف شهرک‌سازی خودداری کرد تا بدین ترتیب آخرین امیدها برای احتمال از سرگیری روند صلح نیز قطع شود.
یک سال دیگر نیز گذشت و علی‌رغم اینکه این بار باراک اوباما رییس‌جمهور آمریکا تلاش خارق‌العاده‌ای برای پیشبرد روند صلح انجام داد، اما هیچ دستاوردی نداشته و در پایان سال به نظر می‌رسد که تحلیلگران اسراییلی و عرب نظر صحیح‌تری نسبت به سیاستمداران آمریکا داشتند.
بخش عمده‌ای از تحلیلگران با شروع زمزمه‌ها مبنی بر از سرگیری مذاکرات بر این باور بودند که دولت دست راستی اسراییل به نخست‌وزیری نتانیاهو و با وزیر خارجه‌ای مانند آویگدور لیبرمن، تمایلی به عقب‌نشینی از مواضع خود و دستیابی به صلح با طرف فلسطینی ندارد و این مذاکرات پیش از شروع شکست خورده است.
علی مهتدی
تحریریه: بابک بهمنش