لباس زنانه، دکمه و انقلاب فرانسه

در بسیاری از فرهنگ‌ها دکمه در آغاز کاربردی نداشت و بیشتر یک نماد بر روی لباس مردان بود. این نمادها وضعیت طبقاتی و صنفی مردان را روشن می‌کردند. تولید این نمادها بر روی دکمه توسط هنرمندان و صنعت‌گران صورت می‌گرفت و هرچه جایگاه "مرد" بالاتر، لباس‌هایش هم گران‌قیمت‌تر بود و به همان صورت جنس و کار صورت گرفته بر روی دکمه نیز تاثیر داشت.

تا پیش از انقلاب فرانسه دوختن دکمه بر روی لباس زنان ممنوع بود و تازه در پایان قرن هجدهم بود که دکمه به عنوان عنصری "رادیکال" بر روی لباس زنان راه یافت.

با خروج دکمه از حیطه "نمادها" و ورود آن به حیطه مد بانوان در واقع یک رنساس در تولید دکمه صورت گرفت و دکمه‌هایی از جنس شیشه، سرامیک و برنز، شاخ حیوانات، چرم و چوب تولید شدند که تولید آن‌ها مستلزم همکاری بیشتر بین هنرمندان و صنعت‌گران بود.

علیرغم خروج دکمه از حیطه "نمادها" این عنصر بیشتر جنبه تزئینی داشت و فاقد "کاربرد" در پوشیدن لباس بود.

با انقلاب صنعتی و افزایش تولیدات مانوفاکتور و سپس کارخانه‌ای و تولید انبوه وجه هنری دکمه ناپدید شد. گرچه در عصر تولید انبوه "وجه هنری" دکمه ناپدید شد، اما این عنصر در لباس دارای کاربردی برای بستن پیراهن، کت، دامن و پالتو شد و تا سال‌ها بی‌رقیب ماند.

در اوائل قرن بیستم، توجه طراحان مد بار دیگر به "وجه هنری" دکمه جلب شد. طراحانی چون السا شیاپارلی (عکس) از هنرمندان دعوت کردند تا دکمه‌هایی هنری بیافرینند. یکی از بهترین نمونه‌های این همکاری بین او و آلبرتو جیاکومتی، نقاش و مجسمه‌ساز دیده می‌شود. دکمه‌ای برنزی که در موزه هنرهای دکوراتیو فرانسه نگهداری می‌شود. این دکمه شاهدی از تلفیق هنر، طراحی و مد در قرن بیستم است.

بعد از جنگ جهانی دوم طراحانی چون دیور، ایو سان لوران و شانل با حفظ "وجه کاربردی" دکمه در طرح‌های خود در آن جایی یافتند برای نوشتن و حک نام خود. کریستین دیور زمانی گفته بود که "دکمه کمک می‌کند تا به لباس معنی واقعی آن داده شود".

اما چرا دکمه بر روی لباس مردان در سمت راست قرار دارد. مردان در گذشته شمشیر خود را در سمت چپ می‌بسته‌اند. دکمه‌ها در گذشته از دکمه‌های امروز قدری بزرگ‌تر بودند و این خطر وجود داشت که هنگام کشیدن شمشیر از نیام بخشی از آستین در این دکمه‌ها گیر کند و در شرایط بحرانی می‌توانست گیرکردن آستین در دکمه به قیمت جان تمام شود.

با قرارگرفتن دکمه بر روی لباس زنان و کاربردی شدن آن برای بستن لباس، دیگر رشته‌های نخی در پشت لباس که باید توسط فرد دیگری کشیده و بسته می‌شدند، منسوخ شدند.

اما چرا دکمه روی لباس زنان در سمت چپ قرار دارد. در گذشته خدمه، لباس زنان اشراف را بر تنشان می‌پوشاندند و به همین خاطر خیاطانی که لباس زنان اشراف را می‌دوختند، این دکمه‌ها را در سمت چپ قرار می‌دادند تا بستن آن‌ها برای خدمه راحت‌تر باشد. این "رسم" تا امروز هم در دوخت لباس‌های زنانه رعایت می‌شود.

علیرغم جهانی شدن، جالب اینکه به لحاظ تاریخی نصب دکمه زنان و مردان در سمت چپ و راست فقط در فرهنگ‌های اروپایی دیده می‌شود و مثلا در ژاپن چنین سابقه تاریخی وجود ندارد.

با آمدن زیپ و ولکرو (بست‌قلابدار) رقبای جدی برای دکمه پیدا شدند که بخصوص در لباس‌های راحت و اسپرت بصورت گسترده کاربرد پیدا کردند و استفاده از دکمه در بخش‌های وسیعی از منسوجات معنی خود را از دست داد.

گرچه زیپ و ولکرو (بست قلابدار) در بخش منسوجات راحت و اسپرت کاربرد خود را پیدا کردند، اما دکمه همچنان در لباس‌های رسمی، گران‌قیمت و کارهای طراحان مطرح مد جایگاه ویژه خود را حفظ کرده است.