قطر و تشدید رقابت‌‌ها در منطقه خلیج فارس
۱۳۹۶ خرداد ۱۵, دوشنبه
ماجرا از ۲۳ ماه مه شروع شد. وقتی که خبرگزاری رسمی قطر از قول شیخ تمیم بن حامد آل ثانی نوشت که ایران اهمیتی منطقه‌ای و اسلامی دارد و تشدید اختلافات با این کشور حکیمانه نیست. اما وزارت خارجه دوحه در بیانیه‌ای اعلام کرد که خبرگزاری "قنا" هک شده و سخنان منسوب به امیر این کشور جعلی هستند.
اظهارات دیگری نیز به امیر قطر نسبت داده شده بود. در خبری که مقامات دوحه آن را ساختگی خواندند از قول شیخ تمیم آمده بود: «کسی حق ندارد به خاطر طبقه‌بندی اخوان‌المسلمین در رده سازمان‌های تروریستی، این کشور را به تروریسم متهم سازد و نقش مقاومت حماس و حزب‌الله را انکار کند.»
یکی از منابع نشر این خبر، شبکه "العربیه"، رسانه نزدیک به عربستان سعودی بود که نوشت امیر قطر این سخنان را در مراسم فارغ التحصیلی هشتمین دوره آموزشی سربازان خدمت نظام وظیفه ملی بیان کرده اما سپس معلوم شد که شیخ تمیم اصلا در این محل سخنرانی نکرده است.
بیشتر بخوانید: دامنه قطع رابطه با قطر گسترده‌تر شد
تکذیب مصرانه خبر، نه تنها آتش مقامات عربستان و موتلفان ریاض را سرد نکرد بلکه به تدابیر شدیدتری در قبال دوحه انجامید: احضار دیپلمات‌های عربی از قطر، اخراج شهروندان قطر با مهلتی ۱۴ روزه، توقف سفرهای هوایی و آبی و بستن مرزها... به‌ویژه معلق کردن پروازهای خطوط هواپیمایی قطر که از بزرگترین خطوط پروازی در دنیاست، از نگاه ناظران اقداماتی بسیار دفعی تلقی شدند. بورس دوحه پس از این زنجیره تحولات، هشت درصد سقوط کرد.
مصر در همان روزهای نخست انتشار خبر، ۲۱ سایت اینترنتی متعلق به قطر از جمله پرتال شبکه خبری الجزیره را فیلتر کرد. هر چند خانواده سلطنتی قطر در بیانیه‌ای که در گاردین منتشر شد، خود را قربانی اخبار جعلی معرفی کردند، اما روزنامه "عکاظ دیلی" در جده با اشاره به تمجید تکذیب شده امیر قطر از ثبات‌آفرینی ایران نوشت: «قطر صفوف را در نوردید و در کنار دشمن قرار گرفت.»
بیشتر بخوانید: واکنش‌ها به قطع روابط دیپلماتیک چهار کشور عربی با قطر
مساحت قطر ۱۱هزار و ۴۳۷هزار کیلومتر مربع است و جمعیتش بیش از دو میلیون نفر نیست. این کشور کوچک اما با ۱۳۰هزار دلار، بالاترین درآمد سرانه سالانه دنیا را داراست؛ بزرگترین صادرکننده گاز مایع در دنیاست و پس از روسیه و ایران، سومین ذخایر گاز را دارد. خاندان آل ثانی، در شبکه تلویزیونی الجزیره و تاسیسات برگزاری جام جهانی فوتبال در سال ۲۰۲۲ نیز سرمایه‌گذاری کرده است.
بر اساس یک گزارش تحلیلی اشپیگل‌آنلاین، مواضع این خاندان اینجا و آنجا، با قدر قدرتی عربستان سعودی در تناقض بوده است. مثلا قطر حامی خیزش موسوم به "بهار عربی" در سال ۲۰۱۱، در شبکه الجزیره بود. از اخوان‌المسلمین به ویژه در زمان ریاست جمهوری محمد مرسی نیز پشتیبانی کرد؛ گروهی که در عربستان سعودی در رده گروه‌های تروریستی فهرست شده است.
قطر هم‌چنین یکی از متحدان سازمان فلسطینی حماس است؛ سازمانی که مورد حمایت ایران قرار دارد. خالد مشعل، رئیس سابق دفتر سیاسی حماس که به تازگی مقام خود را واگذار کرده، در دوحه ساکن است.
بشکه باروت
منطقه خلیج فارس مانند بشکه باروت است. ایران شیعی و عربستان سنی برای هژمونی سیاسی در این منطقه با هم دست و پنجه نرم می‌کنند و جنگ‌های نیابتی را پیش می‌برند. ریاض هم اینک ائتلاف نظامی در جنگ یمن علیه شورشیان حوثی را به پیش می‌برد که مورد حمایت ایران قرار دارند.
قطر همانند عربستان، متحد آمریکا در منطقه است. در پایگاه هوایی العدید، ۱۰هزار سرباز آمریکایی مستقرند. این پایگاه مقر فرماندهی نیروهای مسلح آمریکایی در منطقه است.
اگر اقتصاد قطر به خاطر انسدادهای اخیر آسیب ببیند، دامنه تاثیرات آن به اروپا نیز کشیده خواهد شد. صندوق ذخیره ارزی قطر واجد ۱۷درصد سهام فولکس واگن و شش درصد سهام دویچه بانک است.
نکته قابل توجه این است که کشمکش موجود بلافاصله پس از سفر ترامپ به ریاض، استقبال باشکوه سعودی‌ها از او و معامله ۱۱۰ میلیارد دلاری تسلیحات آمریکایی با عربستان بالا گرفت. ریاض بزرگترین برنده اولین سفر ترامپ به خاورمیانه معرفی شد. فواز جرجس، پروفسور مدرسه علوم اقتصادی لندن می‌گوید: «ترامپ تاج زعامت دنیای عرب و جهان اسلام را بر سر عربستان نهاد.»
بیشتر بخوانید: چهار کشور منطقه روابط دیپلماتیک با قطر را قطع کردند
اما موضع آمریکا در روند منزوی شدن قطر چیست؟ رکس تیلرسون، وزیر خارجه ایالات متحده معتقد است که قطع مناسبات دیپلماتیک کشورهای منطقه با قطر تاثیری در مبارزه مشترک با تروریسم نخواهد گذاشت و توصیه کرده که کشورهای خلیج فارس اختلاف نظراتشان را پشت میز مذاکره حل کنند.
بحران بر سر موضع‌گیری تکذیب شده امیر قطر در حالی بالا گرفته که پلیس فدرال آمریکا، پیگیری‌های کارشناسی در باره حمله هکری به خبرگزاری رسمی قطر را با دقت دنبال می‌کند.
محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران موضعی خویشتندارانه و مصلحانه اتخاذ کرده و طرفین را به پرهیز از تهدید و تحریم فراخوانده است. اما حمید ابوطالبی، رئیس دفتر رئیس جمهور ایران در نخستین واکنش به تصمیم کشورهای عربی در قطع رابطه با قطر در توئیتر نوشت: « شکاف و فروپاشی ائتلاف نخستین نتیجه رقص شمشیر در ریاض است؛ نمی‌توان یک جا با شمشیر رقصید و جای دیگر به معاشقه پرداخت. جای برادر بزرگ‌تر عوض شده است. عربستان، مصر، امارات و بحرین که در برابر کشوری کوچک به این میزان شکننده هستند، راهی جز دمکراسی در داخل و گفت‌وگو در منطقه ندارند؛ عصر قبیله پایان یافته است.»