قرقیزستان ِ فقیر با معادن طلای فراوان

قرقیزستان در فوریه ۱۹۲۶ جمهوری خودمختار شد و ده سال بعد در سال ۱۹۳۶ تبدیل به جمهوری متحد شوروی سوسیالیستی گشت و مردم این کشور طی دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ از ز ندگی چادرنشینی به شهرنشینی روی آوردند. این کشور پنج میلیون نفری، که هفتاد درصد آن را مسلمانان ِ به طور عمده سنی تشکیل می‌دهد، یکی از فقیرترین جمهوری‌های سابق شوروی به حساب می‌آید، این در حالی ست که بر طبق آمارهای رسمی، میزان باسوادان آن حدود ۹۸ درصد است. در قرقیزستان، اگرچه مثل کشور همسایه، قزاقستان، نفتی وجود ندارد، اما این کشور صاحب یکی از بزرگ‌ترین معادن طلای ِ جهان است و همین موضوع سبب شده تا سرمایه گذاران ِ فراوانی، به سوی این کشور روان شوند. و برنامه ی گفتار این هفته ی ما به استخراج طلا در این کشور فقیر می‌پردازد. عباس كوشك جلالى، تهيه كننده اين برنامه است.

معدن طلای کوتمور، در ۶۰ کیلومتری مرز چین، در میان کوه‌ها واقع شده است. کوتمور یکی از ده معدن بزرگ طلای دنیا محسوب می‌شود و برای رسیدن به آن باید از بیشکک، پایتخت قرقیزستان، شش ساعته، ۳۵۰ کیلومتر راه پیمود و از دو مسیر کوهستانی گذشت. مسیری که در گذشته جاده ابریشم نام داشته و کاروان‌ها از آن عبور می‌کردند.

۴۰ معدن طلا

امروزه در جاده کوتمور به بیشکک معمولا کامیون‌های سنگین در حرکت‌اند، کامیون‌هایی که از جمله سنگ طلا را از معدن به پائین کوهستان حمل می‌کنند. اگرچه معدن کوتمور تنها معدن طلای قرقیزستان نیست، اما این معدن در کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. لئونید اُسِل‌یدکو، رئیس بخش زمین شناسی ِ آژانس دولتی معادن در قرقیزستان در این مورد می‌گوید: «ما حدود ۴۰ معدن طلا داریم که می‌توانند از نظر اقتصادی پراهمیت محسوب شوند. میزان طلای این معادن را حدود ۳۵۲ تن برآورد می‌کنند. ما همه ی سنگ‌های طلای این معادن را صادر می‌کنیم. این در حالی ست که حدود ۹۰ درصد طلای به دست آمده در قرقیزستان از معدن کوتمور است.»

با توضیح‌هایِ لئونید اُسِل‌یدکو، به نظر می‌رسد که قرقیزستان بسیار ثروتمند باشد. این در حالی ست که مردم در این کشور در فقر به سر می‌برند و قروض دولتی به اندازه ی درآمد ناخالص ملی کشور است. به همین جهت است که مقامات قرقیزستان علاقمنداند تا توجه سرمایه داران خارجی را جلب کنند تا از این راه، ارز خارجی به کشور راه یابد و مشکلات اقتصادی ِ این کشور فقیر کاهش یابد. در همین راستا بود که استخراج از معدن بزرگ طلای کوتمور به یک شرکت کانادایی واگذار شد.

معادن طلای قرقیزستان را فیزیکدان‌های اتحاد شوروی سابق در سال ۱۹۷۸ کشف کردند، اما تا سال‌ها به نظر می‌رسید که مخارج استخراج و کار روی سنگ طلا، آن قدر گران باشد که به زحمت استخراجش نیارزد. اما پس از تلاشی اتحاد شوروی در دهه ۹۰ میلادی، این شرایط تغییر کرد. در سال ۱۹۹۲ طبق قانونی، مالکیت دولتی بر معادن ِ کشور از میان رفت و راه برای سرمایه گذاری خارجی باز گشت. شرکت کانادایی ِ کامه‌کو (Cameco) در ماه‌های پایانی سال ۱۹۹۶ شروع به استخراج طلا از معدن کومتور کرد و امروز سالانه حدود ۲۰ تن سنگ ِ طلا از این معدن استخراج می‌کند. اما استخراج طلا در شرایط جوی بسیار سختی انجام می‌گیرد. دمای هشت درجه زیر ِ صفر و برفی که حتا در تابستان هم آب نمی‌شود، کار را برای ۱۵۰۰ کارگر ِ این معدن بسیار دشوار می‌سازد.

کارگران معدن، راننده‌ها ، مکانیک‌ها و متخصصان انفجار، در چهار گروه و در دو شیفت ۱۲ ساعته کار می‌کنند. آنها بعد از هر دو هفته کار در معدن، دو هفته به استراحت می‌پردازند. اما اگرچه شرایط کار معدن بسیار شاق و خسته کننده است، بسیاری از شهروندان قرقیزستان آرزو می‌کنند که در این معدن به کار گماشته شوند، زیرا در آنجا حقوق ثابتی برابر ۲۰۰ دلار در ماه به کارگران داده می‌شود و این در حالی ست که حقوق حداقل در این کشور حدود ۴۰ دلار در ماه است. به علت تقاضای زیاد برای کار، داوطلبان باید آزمون‌های گوناگونی را برای استخدام در این معدن بگذرانند. البته این را نیز باید خاطر نشان کرد که مهم ترین شرط قبولی، سلامتی کامل است و دانستن زبان انگلیسی.

کار مداوم با گاز خطرناک سیانید

اما طلا در سنگ معدن نهفته است و باید ناخالصی آنرا جدا ساخت و برای جداسازی ناخالصی طلا، از مواد شیمیایی و مسموم کننده‌ای استفاده می‌کنند که بخش اصلی آن را گاز خطرناک سیانید تشکیل می‌دهد، همان گازی که در حلبچه استفاده شد و هزاران نفر انسان بی گناه را کشت. مسئولان معدن بر این نظرند که این ماده اگرچه شیمیایی و مسموم کننده است، اما بر انسان و طبیعت تاثیری منفی نمی‌گذارد و استفاده از آن برای جداسازی راحت طلا از ناخالصی‌هایش بسیار ضروری ست. رُدین استیوپارِک، رئیس بخش زیست محیطی ِ معدن کومتور با تاکید بر این نکته می‌گوید: «ما شرایط ویژه‌ای را برای همه‌ی کسانی تعیین کردیم که در ارتباط مستقیم با سیانید هستند. آنان باید لباس و ماسک مخصوص استفاده کنند. ما از طریق کامپیوتر به طور مداوم، میزان سیانید را در هوای معدن اندازه‌گیری می‌کنیم و این میزان همواره در حد استاندارد‌های جهانی است.»

در ماه مه سال ۱۹۸۸ در نزدیکی معدن، در منطقه ی بارسکون، کامیونی با محموله‌ی ۲۰ تن سیانید در اثر تصادف واژگون شد و سیانیدهای موجود در رودخانه ای ریخت که اهالی منطقه از آب آن استفاده می‌کردند. گرچه مسئولان و دولت قرقیزستان به سرعت عمل کرده و جلوی هر گونه انتقال خبر در مورد این حادثه را گرفتند، اما مردم منطقه تاثیر منفی این حادثه را تا امروز در زندگی شان احساس می‌کنند. خانم تولِکان اسماعیل‌وا، رئیس سازمان غیردولتی "شهروندان علیه فساد" در مورد آن حادثه می‌گوید: «همه مضطرب بودند. دولت هر کاری که از دستش بر می‌اومد کرد تا مردم هر چه کمتر از حادثه ای که رخ داده بود، اطلاع پیدا کنند. مامورا طوری رفتار می‌کردن که انگار هیچ اتفاقی نیفتاده. اونا به این سوال جوابی نمی‌دادن که اگه هیچ اتفاقی نیفتاده، پس چرا اهالی منطقه رو به اون طرف دریاچه کوچ می‌دن؟ البته اونجا هم به مردم توضیحی ندادن و بعد از دو هفته به مردم گفتن که دوباره به خونه‌هاشون برگردن. بعد از بازگشت هم به مردم نه دارویی دادن، نه اونا رو از نظر سلامتی زیر نظر گرفتن. زن‌های باردار مجبور بودن تا بچه‌هاشون رو کورتاژ کنن، چون می‌ترسیدن که بچه‌های معلول به دنیا بیارن.»

از طرفی بسیاری از مسئولان دولتی بر این نظرند که قرارداد با شرکت کانادایی بسیار پر صرفه است و ۴۰ درصد صادرات این کشور از این راه تامین می‌شود و به همین جهت باید این قرارداد همچنان پابرجا باقی بماند و از طرف دیگر مخالفان خواستار اختیارات بیشتر دولت در کار استخراج طلا و حتا دولتی کردن دوباره ی مالکیت این معادن هستند. این در حالی ست که در قرقیزستان تبلیغ برای طلا همه جا به چشم می‌خورد و فروشگاه‌های طلافروشی همه جا دیده می‌شوند، اما پشت هیچ طلایی نوشته نشده: ساخت قرقیزستان.

عباس کوشک جلالی