فشار اقتصادی تحریم‌ها بر زندگی مردم
۱۳۹۰ بهمن ۲۰, پنجشنبه
پنجشنبه ۲۰ بهمن ۱۳۹۰، نرخ دلار در بازار ایران به ۱۸۹۵ رسیده است و یورو ۲۵۳۰ تومان فروخته می‌شود. بازار ارزهای خارجی و سکه و طلا در بازار ایران در چندهفته‌ی اخیر، بعد از اعلام خبر تحریم خرید نفت ایران از سوی اتحادیه اروپا و برخی دیگر کشورها، به شدت بحرانی شده و نرخ ارز نوسان‌های دور از انتظاری را تجربه کرده است.
ایالات متحده‌ی آمریکا، کانادا، فرانسه و بریتانیا ، ابتدا بانک مرکزی ایران را تحریم و هرگونه مراوده با نهادهای مالی ایران را غیرقانونی اعلام کردند. این تحریم در واردات برخی مواد غذایی ضروری به ایران نیز مشکلاتی ایجاد کرده و خبرهای روز سه‌شنبه، ۱۸ بهمن ماه نشان می‌دهد که برنج‌های خریداری شده از هند به دلیل عدم پرداخت پول آن متوقف شده است.
در گام بعدی، اتحادیه اروپا، ایالات متحده‌ی آمریکا و متحدان آن‌ها خرید نفت از جمهوری اسلامی ایران را تحریم کرده و این‌بار شریان حیاتی اقتصاد ایران را نشانه رفته‌اند.
آمریکا، اتحادیه اروپا و متحدانشان بارها تاکید کرده‌اند که تحریم‌ها، "هوشمندانه" است و زندگی مردم عادی را با آسیب و مشکل روبرو نمی‌کند. این اظهارات شاید تا زمانی که شرکت‌ها و اشخاص دست‌اندرکار در برنامه‌ی اتمی ایران در لیست تحریم قرار می‌گرفتند، قابل قبول بود. این‌بار اما تحریم‌ها، نفت را نشانه گرفته است که مهم‌ترین منبع درآمد کشور است و توقف خرید آن بر زندگی میلیون‌ها ایرانی تاثیر مستقیم دارد.
قیمت‌هایی که ساعت به ساعت افزایش پیدا می‌کند
بلافاصله بعد از اعلام خبر تحریم نفت ایران و عدم تمدید قراردادهای نفتی از بعد از ژوئیه ۲۰۱۲، نرخ طلا و ارز خارجی ساعت به ساعت تغییر کرد و بانک‌ها، طلافروشی‌ها و صرافی‌ها با صف‌های طولانی مردم مواجه شدند که به دنبال فروش ارز و سکه‌های طلای خود یا خرید هرچه بیشتر ارز خارجی بودند. سایت «مثقال» که تحولات لحظه به لحظه‌ی قیمت ارز و طلا را گزارش می‌کند، فیلتر شد و فروشگاه‌های مواد غذایی ناگهان با هجوم مردم برای خرید آذوقه مواجه شدند.
اما فقط نرخ ارز خارجی و طلا نیست که با نوسان شدید هر روز تغییر می‌کند. این تغییرات به کالاهای مصرفی مردم هم سرایت کرده است. رضا، شهروند ۳۷ ساله‌ی تهرانی می‌گوید:« نرخ کالاها هر روز دارد تغییر می‌کند. همین دیروز سیگاری که من می‌کشم، ۱۵۰۰ تومان بود. امروز همان بسته سیگار را به به قیمت ۱۷۰۰ تومان خریدم.»
حدیث، شهروند تهرانی دیگری می‌گوید: «پاکت شیری که من هر روز می‌خریدم ۱۰۰۰ تومان بود. در عرض یک روز ۲۰۰ تومان به قیمتش افزوده شد. لبنیات به شدت گران شده است. قیمت حبوبات یک‌باره چندبرابر شده است. قیمت گوشت که دیگر سرسام‌آور است. ماه پیش یک کیلو گوشت را به قیمت ۲۰ هزار تومان می‌خریدیم، حالا همان یک کیلو گوشت را کمتر از ۲۵ هزار تومان در بازار نمی‌توانم پیدا کرد.»
پیشتر در خبرها آمده بود که برخی گله‌داران احشام خود را از مرزها بیرون برده و فروخته و پول را تبدیل به ارز کردند و همین اقدام باعث کمبود احشام در داخل شده و نرخ گوشت را افزایش داده است.
بعد از اینکه خبر تحریم نفت ایران اعلام شد، فروشگاه‌های زنجیره‌‌ای مواد غذایی شاهد هجوم مردمی بودند که در سبد خریدشان، حجم فراوانی از مواد غذایی فاسدنشدنی به چشم می‌خورد. حدیث می‌گوید: «حس وحشت مردم از قحطی و همزمانی‌اش با کمبود کالاهای وارداتی و کاهش عرضه و طبیعتا سو استفاده‌گری بعضی دلال‌های واسطه و واردکننده، باعث شده قیمت برخی اقلام ضروری خیلی زود بین ۲۰ تا ۲۵ درصد افزایش پیدا کند. من هر چندماه برای خرید کلی به فروشگاه شهروند می‌روم، این‌بار که برای خرید رفتم همه چیز به وضوح گران‌تر شده بود.»
برخی از شهروندان هراسان و نگران از آینده و احتمال وقوع قحطی، دست به انبار کردن مواد غذایی می‌زنند. پدرام می‌گوید:«اولین واکنش من بعد از شنیدن خبر تحریم، خوشحالی بود. خوشحال از اینکه شاید بالاخره این تحریمهای جدی باعث فروپاشی نظام و مشخص شدن تکلیف زندگی همه‌ی ما بشود. بعد تصمیم گرفتیم مقداری آذوقه فاسدنشدنی تهیه کنیم، اما خب متاسفانه چون چندماه است حقوق دریافت نکردیم، این کار هم میسر نشد.»
اعلام قیمت به دلار به جای ریال
نوسانات شدید بازار ارز، بخشی از بازار را با رکود مواجه کرده است. صراف‌ها از فروش ارز به مشتریان سرباز می‌زنند، بسیاری از مغازه‌های لوازم کامپیوتری و دیجیتال با اینکه در مغازه جنس لازم را دارند، از فروش به مشتری سرباز می‌زنند و منتظرند تا بعد از ثبات نسبی برای محصولان خود تعیین نرخ کنند.
نوسانات حتا به سراغ مشاغل و حرفه‌هایی که به شکل مستقیم با بازار ارز در ارتباط نیستند نیز تاثیر گذاشته است. حدیث، شهروند تهرانی می‌گوید:«موج تورم از همین حالا به وضوح به چشم می‌خورد. مغازه‌‌ی کیف و کفش چرم تولید داخل که در نزدیکی محل سکونت ماست، هر روز نرخ اجناس خود را با نرخ دلار می‌سنجد و تغییر می‌دهد.»
امیر، یکی دیگر از شهروندان تهرانی هم می‌گوید: «من این چند هفته درگیر برگزاری یک نمایشگاه بین‌المللی در تهران بودم. برای ساخت غرفه‌ها با گروه‌های طراح غرفه در تماس بودم. بعضی از آن‌ها رسما اعلام می‌کردند که قادر به قیمت دادن در لحظه نیستند. می‌گفتند تصمیم قطعی بگیرید فلان قدر مبلغ بیعانه بدهید، کم و زیادش را بعد از وصول جنس حساب می‌کنیم. قیمت آن اجناسی را که وارداتی هستند، به دلار اعلام می‌کردند.»
در پی تحریم‌ها قیمت برخی داروهای وارداتی به‌ویژه داروهای ویژه بیماران سرطانی، بیماران مبتلا به قند و دیابتی و داروهای بیماران مبتلا به ام اس افزایش قیمت شدیدی داشته است. بعضی اقلام وارداتی هم در بازار کمیاب شده است. آتنا، شهروند تهرانی می‌گوید: « مسواک‌های مارک "اورال بی" یا محصولات بهداشتی مارک "ژیلت" یا مارک شیرخشکی که من برای نوزاد چند ماهه‌ام می‌خرم کمیاب شده و برای خرید این محصولات باید به چندین مغازه و داروخانه سر بزنی و قیمت‌شان هم هر روز بالاتر می‌رود.»
نگرانی از آینده‌ی نامعلوم
تحریمهای بین‌المللی علیه ایران در شرایطی حیات اقتصادی و اجتماعی مردم ایران را زیر ضرب گرفته که بودجه‌ی سال ۱۳۹۱ کشور نیز بعد از تاخیری سه ماهه بالاخره به مجلس ارائه شده است. بودجه‌ای که گفته می‌شود مغشوش‌تر از بودجه‌ی سال‌های قبل دولت محمود احمدی‌نژاد نیز است و تاثیرات تحریمهای اقتصادی بین‌المللی در تنظیم آن رعایت نشده است.
در بودجه سال ۱۳۹۱ درآمدهای حاصل از طرح هدفمندی یارانه‌ها لحاظ نشده است و بودجه شرکت‌های دولتی افزایشی ۲۰ درصدی دارد. به نظر می‌رسد افزایش بودجه‌ی شرکت‌های دولتی که از درآمدهای نفتی استفاده می‌کنند، به منظور پنهان کردن کسری بودجه این نهادها است و دولت قصد دارد با افزایش بودجه‌ی آن‌ها این شرکت‌های وابسته به خود را سرپا نگهدارد. از سوی دیگر امسال بودجه نهادهای نظامی ایران ۱۲۷ درصد افزایش داشته است.
امیر، شهروند ساکن تهران، که نگران عملی‌شدن تحریم‌ها از تابستان آینده است، می‌گوید:«به‌نظرم سایه‌ی جنگی که بعد از کودتای انتخاباتی همیشه بالای سرم حس می‌کردم، پررنگ‌تر خواهد شد. نگران اثرات اجتماعی و روانی تورم روزافزون هم هستم که مطمئنا در ماه‌های آینده نمود بیشتری خواهد داشت. حجم بیکاری افزایش خواهد یافت. طبقه‌ی متوسط ضعیف‌تر و طبقه‌ی پایین، فقیرتر خواهد شد. مردم عصبی‌تر و خشمگین‌تر خواهند شد. آروزی پیشرفت و رویاهای جوانان هم کمرنگ و کمرنگ‌تر خواهد شد.»
برخی نمایندگان مجلس، از جمله احمد توکلی نماینده‌ی مردم تهران در مجلس شورای اسلامی با انتقاد از بودجه‌ی پیشنهادی دولت، تاکید کرده که بودجه سال ۹۱ در شکل فعلی نه تنها تاثیری بر اشتغال‌زایی نخواهد داشت، که بیکاری و تورم را افزایش هم خواهد داد.
حدیث، بزرگ‌ترین نگرانی خود بعد از تحریم نفت و بانک مرکزی ایران را، "حدف درآمد خود" عنوان می‌کند. او که در "طرح جامع مالیاتی" شاغل است می‌گوید:«ما عملا در کشور سیستم خصوصی به معنای واقعی آن نداریم. همه‌چیر در نهایت به دولت وصل است. وقتی دولت درآمد نداشته باشد، پولی هم ندارد که خرج کند. پروژه‌ها متوقف شده و خیلی از شرکت‌ها بدون دریافتی باقی خواهند ماند. وقتی دولت پول نداشته باشد، اشتغال در مشاغلی شبیه به شغل من، لوکس تلقی شده و به‌سرعت از لیست مشاغل ضروری خارج خواهد شد. من شخصا هیچ تصوری از ۶ ماه آینده زندگی‌ام ندارم.»
فعالان ضدجنگ و ضد تحریم انگشت به سوی کشورهای غربی می‌گیرند که با اعمال تحریمهای شدید، زندگی مردم عادی را با مشقت بسیار همراه می‌کنند. کشورهای غربی، حاکمیت جمهوری اسلامی در ایران را متهم می‌کنند که با جاه‌طلبی هسته‌ای خود و سرکوب منتقدان، زندگی بر مردم خود را تنگ کرده است. بخشی از اپوزیسیون ایرانی با دفاع از تحریم‌ها، تنها راه وادار کردن مقامات جمهوری اسلامی به مذاکره را اعمال فشارهای اقتصادی شدید و همه‌جانبه می‌دانند.
هر تحلیل و نگاهی که به مناقشه‌ی ایران و غرب و تصویب شدیدترین تحریمهای ۳۳ سال عمر جمهوری اسلامی داشته باشیم، تاثیر این تحریم‌ها بر زندگی شهروندان عادی روشن است. به قول امیر: «حاکمیت از یک طرف، غرب از سوی دیگر مشغول فشارآوردن بر گرده‌ی مردمی هستند که تنها چیزی که متوجه‌اش می‌شوند، احساس درد و رنج مضاعفی است این روزها دارند تحمل می‌کنند.»
فرناز سیفی
تحریریه: مصطفی ملکان