علت سقوط شدید قیمت نفت چیست؟

از تابستان گذشته تاکنون قیمت نفت در بازارهای جهانی تقریبا به نصف کاهش یافته است. اواسط ژوئن ۲۰۱۴ قیمت هر بشکه نفت ۱۱۰ دلار بود، اکنون حدود ۶۰ دلار است. در اغلب ارزیابی‌ها، این سقوط به رقابت دو تولیدکننده بزرگ نفت، عربستان سعودی و ایالات متحده آمریکا نسبت داده می‌شود.

اما واقعیت امر چیزی بیش از "جنگ قیمت" میان دو کشور تولیدکننده بزرگ نفت است.

"اشپیگل آنلاین" در گزارشی تحلیلی در این باره نوشته است، واقعیت آن است که ایالات متحده آمریکا به مدد فن‌آوری بحث‌انگیز "فراکینگ" (استخراج نفت و گاز از درون سنگ‌های زیرزمینی) نفت بی‌سابقه‌ای را استخراج می‌کند. میزان استخراج نفت آمریکا از سال ۲۰۰۸ تاکنون به دو برابر رسیده و از این طریق سهم خود در تولید جهانی نفت را ۱۰ درصد افزایش داده ‌است. بازار جهانی نفت با چنین حجمی از استخراج، به‌طور قابل توجهی اشباع شده است.

با این‌حال تنها دو کشور آمریکا و عربستان مسبب اشباع بازار و عرضه بیش از تقاضا و در نتیجه سقوط قیمت نفت نیستند. شورشیان لیبی، سیاست‌های اقتصادی نیجریه، ضعف شاخص‌های اقتصاد جهانی و خلا قدرت در کارتل نفتی اوپک نیز در سقوط قیمت نفت نقش دارند.

نگاهی به شش ماه نوسان بازار نفت

در اوایل ماه مه ۲۰۱۴ تحلیل‌گران بازار نفت از افزایش تقاضای آن به میزان ۱ میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه در روز خبر دادند. با این افزایش مجموع تقاضای جهان برای نفت حدود ۹۳ میلیون بشکه برآورد شد. متوسط قیمت نفت در آن زمان ۱۰۶ دلار بود.

تا ماه ژوئن ۲۰۱۴ تقاضا برای نفت به تدریج افزایش یافت، اما تولید و عرضه نفت نیز بیشتر شد تا جایی که عرضه بر تقاضا پیشی گرفت. با این‌حال قیمت نفت بالای صد دلار باقی ماند.

در اواخر ماه ژوئن ۲۰۱۴ دولت آمریکا برای نخستین‌بار پس از ۴۰ سال مجوز صدور نفت به خارج را صادر کرد. دلیل این امر افزایش بی‌سابقه استخراج نفت در آمریکا با استفاده از فن‌آوری فراکینگ بود. این کشور در سال ۲۰۰۸ روزانه تنها ۴ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه نفت تولید می‌کرد. این میزان در حال حاضر تقریبا به ۹ میلیون بشکه رسیده است. کارشناسان نفت برآورد می‌کنند که عرضه مازاد نفت همچنان ادامه خواهد یافت.

در ماه ژوئيه ۲۰۱۴ انقلابیون لیبی پس از یک سال کاهش در تولید نفت، دوباره تولید نفت از دو مرکز "راس لانوف" و "السدر" را افزایش دادند. این نفت از طریق مدیترانه به‌طور مستقیم به اروپا انتقال می‌یافت. هم‌زمان نفت نیجریه که تاکنون بازار تقاضای اروپا را پوشش می‌داد، به سوی چین تغییر مسیر داد.

اوایل سپتامبر ۲۰۱۴ شاخص‌های اقتصاد جهانی به‌طرز قابل‌توجهی پایین آمد. آژانس بین‌المللی انرژی از کندی "رشد تقاضا" برای نفت سخن به میان آورد. در این ماه قیمت نفت هنوز کمی بالای ۱۰۰ دلار بود.

اواخر سپتامبر ۲۰۱۴ کشورهای عرب تولیدکننده نفت درصدد برآمدند که از معامله درازمدت نیجریه با خریداران نفت در آسیا جلوگیری کنند. در نتیجه عربستان سعودی، ایران و کویت تصمیم گرفتند که بهای نفت خود را یک دلار نسبت به قیمت رسمی آن کاهش دهند. قیمت جهانی نفت در این روزها به ۹۵ دلار در هر بشکه کاهش ‌یافت.

در ماه اکتبر ۲۰۱۴ آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی خود برای رشد تقاضای نفت در جهان را به نصف کاهش ‌داد. قیمت نفت در این مقطع به حدود ۸۴ دلار رسید.

در ماه نوامبر ۲۰۱۴ کشورهای تولیدکننده نفت اوپک ‌توانستند بر سر کاهش عرضه نفت برای کنترل قیمت آن به توافق برسند. کشورهای عرب عضو اوپک ترجیح می‌دهند قیمت نفت و درآمدهای آنها کاهش یابد تا مشتریان آسیایی آنها به چنگ دیگر کشورها - نیجریه - نیافتد. قیمت نفت در اواسط این ماه (نوامبر) به حدود ۷۰ دلار ‌رسید و در ماه دسامبر ۲۰۱۴ در برابر حیرت همگان رقم ۶۰ دلار را ثبت کرد.

پیامد کاهش قیمت نفت

اشپیگل آنلاین در ادامه گزارش تحلیلی خود می‌نویسد، کاهش تقریبا ۵۰ درصدی قیمت نفت، یک جریان عظیم بازتوزیع ثروت در سراسر جهان را به راه انداخت. با قیمت ۱۱۰ دلار برای هر بشکه، کل ارزش تولید جهانی نفت ۶/ ۳ تریلیون دلار (۳۶۰۰ میلیارد دلار) می‌شود. با قیمت نفت ۶۰ دلاری این ارزش به ۲ تریلیون (۲ هزار میلیارد) کاهش می‌یابد. این امر به معنای آن است که کشورهای مصرف‌کننده نفت رقم هنگفتی بالغ بر ۱۶۰۰ میلیارد دلار صرفه‌جویی می‌کنند و درست به همین میزان نیز کشورهای صادرکننده نفت از دست می‌دهند.

بحث بر سر "یک بازی با حاصل‌جمع صفر" نیست. بنابر ارزیابی صندوق بین‌المللی پول، اگر قیمت نفت ۱۰ درصد کاهش یابد، اقتصاد جهان به میزان ۲ /۰ (دو دهم) درصد رشد خواهد کرد. علت این امر آن است که حجم عظیمی از پول از حساب تولیدکنندگان نفت به جیب مصرف‌کنندگان در سراسر جهان سرازیر می‌شود.

با این‌حال اثرات مثبت کاهش قیمت نفت برای اقتصاد جهانی می‌تواند به سرعت به عامل منفی بدل شود. زیرا اگر قیمت نفت برای مدت طولانی پایین بماند اقتصاد کشورهایی که به تولید و صادرات نفت وابسته‌اند در معرض خطر فروپاشی قرار خواهد گرفت.

آینده چه خواهد شد؟

طبق برآورد اکثر کارشناسان، قیمت نفت به این زودی‌ها دوباره افزایش نخواهد یافت زیرا مازاد عرضه در بازار جهان بسیار زیاد است. در میان‌مدت اما تقاضای جهانی به دلیل رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه افزایش خواهد یافت. بنابر برآورد کارشناسان، تا سال ۲۰۳۰ نیاز جهان به نفت تا ۱۰۳ میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت.

علاوه براین ممکن است سقف تولید نفت نیز سقوط کند. بنابر ارزیابی موسسه آمریکایی "گلدمن ساکس"، با قیمت زیر ۷۰ دلار برای هر بشکه نفت، حدود ۹۳۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نفتی در آمریکای شمالی به خطر خواهد افتاد. بنابراین اکثر کارشناسان احتمال می‌دهند که عرضه نفت در سال ۲۰۱۵ کاهش یافته و به میزان تقاضا نزدیک خواهد شد.

برخی تحلیل‌گران بر این نظرند که چنین اتفاقی ممکن است اواسط سال ۲۰۱۵ رخ دهد؛ حتی اگر علی النعیمی، وزیر نفت عربستان سعودی مخالف آن باشد. او اخیرا گفته بود که زمان نفت بشکه ۱۰۰ دلار دیگر گذشته است.