علت نوسانات دلار در بازار ارز ایران: تحریمها یا بانک مرکزی؟
۱۳۹۹ دی ۲۴, چهارشنبه
بازار ارز در ایران، بازاری پیچیده است. بازاری نیست که بتوان با ذکر یک عامل، نوسانات آن را توضیح داد. با وجود این واقعیت، حسن روحانی بارها و از جمله در جلسه هیات دولت در روز چهارشنبه ۲۴ دی (۱۳ ژانویه) بار دیگر انگشت اتهام خود را به سوی آمریکا نشانه رفته و مدعی شده که علت افزایش بهای ارز را باید در کاخ سفید جست.
روحانی در جلسه هیات دولت مدعی شده که هرگاه از دارایی‌های ایران در یکی از کشورها رفع انسداد شود، مشکل بهای ارز "یک شبه" حل خواهد شد. منظور حسن روحانی هفت میلیارد دلار از دارایی‌های ایران در کره جنوبی است.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
بانک مرکزی کره جنوبی، دسترسی ایران به این مبالغ را در ارتباط با تحریم‌های مالی و نفتی ایران از سوی آمریکا منع کرده است.
بسیاری از ناظران و به‌ویژه مقامات کره جنوبی مدعی شده‌اند که توقیف نفتکش این کشور در آب‌های خلیج فارس و بازداشت ۲۰ خدمه این نفتکش از سوی سپاه پاسداران به اتهام "تخلف زیست‌‌محیطی" عملا اقدامی برای تحت فشار قرار دادن دولت کره برای آزاد کردن این دارایی بوده است.
رویای دلار ۱۵ هزار تومانی
حسن روحانی در سخنرانی خود گفته است: «اگر منابع [دارایی بلوکه شده در کره جنوبی] در اختیار بانک مرکزی قرار بگیرد، فردا صبح قیمت دلار از ۲۵ به ۱۵ هزار تومان می‌رسد.»
نکته‌ای که در سخنرانی حسن روحانی توجه برخی از خبرنگاران حوزه اقتصادی در ایران را به خود مشغول کرده، ادعای او برای تعیین نرخ دلار بوده است.
در طرح لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ ایران، دولت بهای دلار را ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان تعیین کرده است. این موضوع به برخی از گمانه‌زنی‌ها در ایران دامن زد و از جمله اینکه آیا دولت تصمیم به افزایش نرخ رسمی بهای دلار برای واردات کالاهای اساسی را دارد؟
دلار ۴۲۰۰ تومانی که به "دلار جهانگیری" شهرت یافته برای واردات کالاهای اساسی پیش‌بینی شده است. اکنون، روحانی عنوان کرده که در سال آینده خورشیدی نیز دولت مبلغ هشت میلیارد دلار با نرخ "دلار جهانگیری" برای واردات کالاهای ضروری پیش‌بینی کرده است.
دولت و نرخ دلار
برخی از خبرنگاران حوزه اقتصاد در ایران بر این باورند که با توجه به نقش دولت در دادوستدهای ارزی و نفتی، عملا کنترل نرخ دلار در دست بانک مرکزی است.
به عنوان نمونه، خبرگزاری تسنیم در واکنش به اظهارات روحانی در هیات دولت از جمله چنین نوشته است:
«بسیاری معتقدند که دولت و بانک مرکزی به عنوان متولیان اصلی ارز و فروش نفت، تعیین کننده قیمت ارز در بازار آزاد هستند. یعنی آن‌ها هستند که می‌گویند امسال قیمت دلار در بازار چه نرخی باشد و یا سال بعد چه تصمیمی برای مدیریت بازار دارند.»
در همین رابطه، حسن روحانی ضمن تعیین نرخ دلار در بودجه سال آینده به میزان ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان، رسما از عبدالناصر همتی، رئیس بانک مرکزی، درخواست کرده است که بهای عرضه دلار از سوی این بانک باید به این نرخ نزدیک شود.
خبرنگار اقتصادی تسنیم در واکنش به این سخنان روحانی از جمله چنین نوشته است: «حالا رئيس جمهوری تصریح کرده که تصمیم ما این است که سال آینده قیمت دلار را پایین بیاوریم و متوازن کنیم و متعادل کنیم. این در حالی است که در موضوعات سیاسی هیچ اتفاقی نیفتاده، هیچ تحریمی برطرف نشده، بازگشت آمریکا به برجام هم که منوط به لغو همه تحریم‌هاست، در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.»
ادعاهای بدون پشتوانه
حسن روحانی در بخش دیگری از سخنان روز ۲۴ دی خود در هیات دولت گزارشی درباره تحولات اقتصادی ایران در سال جاری داده است.
او در این گزارش نیز بدون ارائه اسناد و شواهد مدعی شده که نرخ رشد اقتصادی ایران در شش ماهه نخست سال جاری مثبت بوده است. او تصویر مثبت از وضعیت اقتصادی ایران در نیمه دوم سال جاری را این چنین ارائه کرده است:
«در پایان شش‌ماهه دوم هم همه علائم به ما می‌گویند اقتصاد با نفت و اقتصاد بی نفت مثبت خواهد بود.» روحانی هیچ توضیحی نمی‌دهد که با توجه به تحریم‌های نفتی و کاهش شدید صادرات نفت، چگونه اقتصاد با نفت ایران رشد داشته است.
روحانی از ثبات در اقتصاد کشور سخن گفته و مدعی شده که «مردم افق روشن‌تری را در پیش چشم خود می‌بینند.» بر اساس آماری که روحانی ارائه کرده، صنعت ایران در شش ماهه نخست سال جاری شش و نیم درصد رشد داشته و مسکن‌سازی در نقاط شهری نیز رشدی بیش از چهار درصد داشته است.
آمار مربوط به تولید ناخالص مالی ایران در سال ۲۰۲۰ هنوز منتشر نشده است. بر اساس آمار رسمی منتشر شده از سوی مرکز آمار آلمان، میزان تولید ناخالص ملی ایران در سال ۲۰۱۹ (پیش از شروع شیوع کرونا) با کاهشی شش و نیم درصدی روبه‌رو بوده است.
نرخ رشد اقتصادی ایران در سایه تحریم‌های آمریکا از ماه مه سال ۲۰۱۸ و پس از گسترش تحریمها روندی نزولی داشته است. پیش بینی می‌شود که نرخ رشد اقتصادی ایران در سال گذشته میلادی نیز با احتساب تاثیرات کرونایی کاهش بیشتری نیز داشته باشد.
به کانال اینستاگرام دویچه وله فارسی بپیوندید
توضیح نوسانات مربوط به بهای دلار و سایر ارزهای خارجی در بازار ایران تنها با ملاحظه تحریمها و تحولات سیاسی در آمریکا نمی‌تواند جامع و مانع باشد. اما در عین حال نیز نمی‌توان تاثیر تحریمها در افزایش بهای ارز را نادیده گرفت. افزون بر آن، فساد مالی و رانت‌خواری نیز در بازار ارز ایران موثر هستند.
بازار ارز در ایران را نمی‌توان بدون ارتباط با تحولات در بازار طلا، بازار خودرو و بازار مسکن در نظر گرفت.
سیاست خارجی جمهوری اسلامی و سوءمدیریت ناظر بر سیاست‌های مالی و پولی بانک مرکزی نیز در نوسانات بها و ارزش در بازارهای یادشده و از جمله در نرخ برابری دلار با ریال موثرند.