صنعت نفت ایران؛ پیر فرتوت صد ساله شد

صنعت نفت در صد سالگی یکی از بحرانی‌ترین شرایط خود را می‌گذراند. فرسودگی تاسیسات نفتی و کمبود سرمایه‌گذاری، تولید داخلی را با مشکل روبرو کرده، و ایران را واداشته هر سال میلیاردها دلار صرف واردات فرآورده‌های نفتی کند.

با فرارسیدن صدمین سالگرد آغاز استخراج نفت در ایران، بار دیگر نگاه‌ها متوجه‌ی مسجد سلیمان شد؛ شهری که با دست یافتن به نفت زاده شد و رونق گرفت، و با ته کشیدن چاه‌ها به احتضار افتاد و از یاد رفت. نخستین چاه خاورمیانه در این شهر به نفت رسیده، گرچه اهالی آن از سالیان پیش با نفت و گاز آشنا بوده‌اند و به روش‌های ابتدایی آن را استخراج می‌کردند. چشمه‌های جوشان قیر، گازهایی که از شکاف صخره‌ها متصاعد می‌شد و آتشکده‌ای که با گاز طبیعی شعله‌ور بود، همه نشانه‌ی وجود نفت و گاز فراوان در این منطقه محسوب می‌شد. نفتی که از اواخر دهه‌ی چهل آنقدر کم شد که استخراجش به صرفه نبود و گازی که همچنان فضای مناطقی از این شهر را متعفن کرده است.

استخراج نفت با سرعتی شگفت‌انگیز مسجد سلیمان را به شهری امروزی و ثروتمند بدل کرد و توقف آن نیز با همان سرعت بخش بزرگی از این منطقه را به صورت ویرانه‌های فراموش شده‌ای برجا گذاشت. تلاش دولت برای جایگزینی نفت با صنایع نظامی که چند سالی بار دیگر رونقی مختصر در این شهر به وجود آورد، مسجد سلیمان را در دوران جنگ با عراق به یکی از اهداف اصلی تبدیل کرد تا آنچه با برچیده شدن بساط شرکت ملی نفت هنوز رمق و حیاتی داشت قربانی بمب و خمپاره شود. بسیاری از مردم این شهر که زمانی به بهره‌مندی از نخستین تاسیسات آب لوله‌کشی و برق ایران افتخار می‌کردند و همچنان صاحب ذخایر بزرگ گاز هستند، امروز از داشتن آب تصفیه شده محرومند و برای گرم کردن اجاق‌های خود کپسول‌های گاز را از اینجا به آنجا می‌کشند.

مسجد سلیمان باردیگر در کانون توجه

این روزها، با فرارسیدن صدسالگی صنعت نفت، بار دیگر مسجد سلیمان به کانون توجه و اخبار مبدل شده است. توجهی که گاهی خود حکایت از محرومیت‌های این شهر می‌کند. روز گذشته وزیر نفت از پروژه‌هایی سخن گفت که برای عمران مسجد سلیمان تعریف شده و بعضا در حال اجراست. غلامحسین نوذری مژده می‌دهد که «شرکت ملی نفت ایران تصمیم دارد منزلهای مسکونی واقع در منطقه‌های آلوده به نفت و گاز مسجد سلیمان را جابجا کند.» او همچنین وعده داده است «به مناسبت يكصدمين سال فعاليت صنعت نفت در ايران ۲۰‬هزار انشعاب گاز رايگان به مردم شهرستان مسجدسليمان واگذار مي‌شود.» وزیر نفت این خبر را پس از افتتاح پالایشگاه گاز در مسجد سلیمان اعلام کرد. انتظار می‌رود این پالایشگاه و پروژه‌های دیگر چند هزار فرصت شغلی در این شهر، که بسیاری از ساکنانش به مناطق دیگر کوچ کرده‌اند، ایجاد کند.

مشکلات فراوان صنعت نفت

همزمان با برگزاری جشن‌های صد سالگی حفر نخستین چاه نفت، صنایع این حوزه با مشکلات فراوانی روبروست. دوران هشت ساله‌ی جنگ، و تحریم‌های غرب به دلیل امتناع جمهوری اسلامی از توقف غنی‌سازی اورانیوم، از جمله مسائلی است که جلوی پیشرفت متناسب با زمان و نیاز را سد کرده است. از سوی دیگر نیاز روزافزون به دلارهای نفتی، همه‌ی توجه را به استخراج هر چه بیشتر و فروش هرچه سریعتر نفت و گاز سوق داده است. با این همه مسئولان اخبار خوشایندی از وضعیت صنایع نفت و گاز منتشر می‌کنند. وزیر نفت از بی‌نیازی این صنایع به خارج ابراز خوشحالی می‌کند و مسئول دیگری ادعا می‌کند ایران تا سه سال دیگر در تولید بنزین خودکفا خواهد شد.

اظهارات خوشبینانه‌ی مسئولان در حالی بیان می‌شود که رئیس کمیسیون انرژی مجلس هفتم روز جمعه «فرسودگی تاسیسات نفتی و صیانت از مخازن نفت را دو چالش بزرگ صنعت نفت» عنوان کرده است. کمال دانشیار معتقد است «ما باید ۱۰ تا ۲۰ درصد از تولید نفت خودمان را کاهش دهیم تا فرصت لازم برای تعمیر و ترمیم چاه‌های نفت ایجاد شود.» تولید نفت ایران که پیش از انقلاب به شش میلیون بشکه در روز رسیده بود، اکنون کمتر از چهار و نیم میلیون بشکه در روز است. دانشیار می‌گوید «فرسودگی تاسیسات نفتی دومین مشکل صنعت نفت است که کم کم به مرز بحران هم نزدیک می شود.» در این میان بالارفتن شدید بهای نفت نیز چندان به سود ایران که خود وارد کننده‌ی بنزین و فرآوردهای نفتی است نبوده است. به گفته‌ی رئیس کمیسیون انرژی «در تیرماه امسال، بودجه واردات بنزین به دلیل افزایش قیمت نفت، تمام می‌شود و دولت باید در این مورد تدبیری بیاندیشد.»

بهزاد کشمیری‌پور