صدور گاز دریای خزر به اروپا

پس از ۱۶ سال قطع روابط ترکمنستان و جمهوری آذربایجان، رئیس جمهوری ترکمنستان برای انجام سفری رسمی عازم آذربایجان شد و سفارت ترکمنستان در باکو را افتتاح کرد. عادی شدن روابط دو کشور بنابه گفته برخی کارشناسان سبب خواهد شد که مشکلات مرز آبی دو کشور حل گردد و برای صدور گاز دریای خزر به اروپا راه جدیدی گشایش یابد.

ملاقات رهبران آذربایجان و ترکمنستان به دنبال دیدار سیاستمداران اروپائی و آمریکائی از ترکمنستان انجام گرفته است. طرح صدور گاز انرژی خزر از طرف آمریکا و اتحادیه اروپا نیز پشتیبانی می شود. رویترز در گزارشی دیدار رهبران ترکمنستان و آذربایجان را موجب افزایش امیدواری اروپایی ها برای دستیابی به مسیر جدید ترانزیت انرژی بدون عبور از روسیه ارزیابی کرده است.

عادی شدن روابط پس از ۱۶ سال

به گفته منابع خبری جمهوری آذربایجان، دولت این کشور به دستور الهام علی اف رئیس جمهور مبلغ ۴۵ میلیون دلار بدهی بابت واردات گاز از ترکمنستان در دهه ۱۹۹۰ میلادی را به این کشور پرداخت کرد.

کارشناسان حل و فصل برخی مشکلات مهم دوجانبه و منطقه ای، از جمله تعیین رژیم حقوقی دریای خزر را با سفر رئیس جمهور ترکمنستان به جمهوری آذربایجان مرتبط می دانند. رسانه‌های گروهی دو کشور در زمینه اختلافات دوجانبه در خصوص تعیین رژیم حقوقی دریای خزر و مالکیت بر منابع سوخت آن مطالب زیادی چاپ نکرده اند، ولی کارشناسان از آغاز مرحله جدید روابط دو کشور صحبت می کنند.

به عقیده عاشیرقلی بایری، تحلیل گر مسائل سیاسی مقیم عشق آباد، ملاقات رهبران دو کشور نتیجه داده و آذربایجان بدهی های گازی خود را به ترکمنستان پرداخت کرده است: "اختلافات شدید ترکمنستان و آذربایجان بر سر تصاحب چاههای نفتی وجود دارد که هر دو کشور علاقمندند آن را حل و فصل کنند و دیدار رهبران دو کشور اولین گام ضروری است جهت تعیین رژیم حقوقی دریای خزر بین جمهوری آذربایجان و ترکمنستان. جمهوری آذربایجان در استخراج نفت از دریا حتی در زمان شوروی هم تجربه های زیادی کسب کرده و به ترکمنستان در این زمینه کمک کرده است. در حال حاضر هم آذربایجان می تواند با رفع اختلافات خود در استخراج انرژی ترکمنستان و فروش آن به اروپا کمک کند.

طرح "ترانس خزر"

با وجود، تفاوت دیدگاههای جمهوری آذربایجان و ترکمنستان درباره تقسیم دریای خزر و اختلاف شدید بر سر مالکیت چند حوزه نفتی، به نظر می‌رسد دولت آذربایجان می‌کوشد تا مقامات دولت جدید ترکمنستان را برای حمایت از طرح "ترانس خزر" راضی کند. قرار است بوسیله اجرای این طرح گاز ترکمنستان از طریق دریای خزر به اروپا صادر گردد. این طرح یکی از مسیرهایی است که یک دهه پیش از سوی غرب بویژه آمریکا برای جلوگیری از استفاده ترکمنستان از خاک ایران و روسیه برای صدور گاز مطرح شد.

این طرح که احداث خط لوله گاز از بستر دریای خزر تا جمهوری آذربایجان و ترکیه را در نظر داشت بدلایل اقتصادی و نیز مسایل مربوط به رژیم حقوقی خزر در همان‌سال‌های اول مطرح شدن با شکست مواجه شد و زمینه اجرایی نیافت.

دولت های غربی اکنون تلاش دارند که اجرای این پروژه بار دیگر بررسی شود. در این زمینه دولت آذربایجان فعالیت شدیدی را آغاز کرده است. آراز عظیموف، معاون وزیر امور خارجه آذربایجان به کشورهای اتحادیه اروپا توصیه کرده است که در راستای هدف تامین امنیت در زمینه انرژی، اتحادیه اروپا باید به خرید گاز از ترکمنستان بدون حضور روسیه پرداخته و برای ترانزیت آن نیز از خط لوله انتقال گاز دریای خزر استفاده کند.

به گفته این مقام دولت آذربایجان، این اقدام امنیت انرژی کشورهای اروپایی را تامین و وابستگی آنها به روسیه را کاهش خواهد داد.

بنظر آذر حسرت یک تحلیل گر سیاسی مقیم باکو، صدور گاز خزر از طریق آذربایجان می تواند به عصر انحصار روسیه بر گاز ترکمنستان پایان دهد: "در آینده ای نزدیک ما شاهد نتایج مثبت و مفید این دیدار خواهیم بود و بویژه این ملاقات به نفع دولت های غربی است که قصد دارند از انحصار نفت و گاز روسیه خارج شوند."

اتحادیه اروپا ماه آوریل سال جاری اعلام کرد که انعقاد قرارداد گازی با ترکمنستان بخشی از برنامه تامین انرژی اروپا از کشورهای بیشتری است.

اما مسئله مهم تر انتقال گاز ترکمنستان است که چه از طریق احداث خط لوله با عبور از دریای خزر و چه از طریق عبور از آذربایجان می تواند هزینه های زیادی به دنبال داشته باشد که دولت های غربی تابحال در این زمینه برنامه مشخصی ارائه و یا پیشنهاد نکرده اند.