صدو پنجاهمین سالگرد ترجمه اشعار خیام<br> نمایشگاه رباعیات خیام در لندن

زیر درختان کهن، در کنار صخره‌های سخت، عالمی با قبای ابریشمی لاجوردی بر تن گذر می‌کند. پیر بر لب جوی آب تاملی کرده و به افق نظری می‌افکند. در دوردست، پشت شاخ و برگ درختان کاج خیمه‌ای برافراشته شده ‌است. ماه شب چهاردهم با رنگ لاجوردی در افق می‌درخشد. در جلوی خیمه، پنهان در لابلای درختان، گویی طشتی طلای میان زمین و آسمان معلق است.

این تصویر تعبیری عارفانه از اشعار حکیم عمر خیام است که در چاپ جدید دیوان رباعیات خیام به مناسبت صدوپنجاهمین سالگرد ترجمه و انتشار این اثر در انگلیس به چشم می‌خورد. هنرمند جوان انگلیسی نیروت پوتاپی پات (Niroot Puttapipat) این چاپ جدید را با تصاویری الهام گرفته شده از رباعیات عمر خیام مصور و تزئین کرده‌است.

صدوپنجاهمین سالگرد ترجمه و انتشار رباعیات

به یادبود صدوپنجاهمین سالگرد ترجمه و انتشار رباعیات حکیم عمر خیام توسط ادوارد فیتز جرالد (Edward FitzGerald) روز ۱۴ دسامبرامسال نمایشگاهی در کتابخانه بریتانیا (The British Library) کار خود را آغاز می‌کند. در نمایشگاه "رباعیات عمر خیام" در جنب نسخه‌های قدیمی دیوان خیام چاپ جدید رباعیات با تصاویر نیروت پوتاپی پات نیز به نمایش گذاشته شده‌است.

در نمایشگاه لندن در مجموع ۴۸ آثار دیدنی مانند جلدهای جواهرسازی شده دیوان خیام، یادبودهایی از "کلوب رباعیات" در انگلیس و نامه‌های ادوارد فیتزجرالد به جرج بارو (George Borrow) در باب رباعیات خیام نشان داده می‌شود.

رباعیات خیام یکی از مشهورترین دیوان اشعار در جهان

ادوارد فیتزجرالد (۱۸۰۹ میلادی - ۱۸۸۳ میلادی) در ماه دسامبر سال ۱۸۵۹ میلادی برای نخستین بار رباعیات خیام را به زبان انگلیسی ترجمه کرده و تحت عنوان "رباعی" منتشر کرد. او در ترجمه خود رباعیات خیام را تفسیر کرده و برداشت‌های شخصی خود را نیز بازمی‌تاباند. با وجود این ترجمه‌های وی سهم بسزائی در شناساندن عمر خیام به جهانیان داشته است.

رباعیات خیام پس از انتشار محبوبیت فراوانی در انگلیس کسب کرده واکنون یکی از مشهورترین آثار کلاسیک در جهان به حساب می‌آید. از آن زمان تا کنون رباعیات خیام به ۸۵ زبان گوناگون ترجمه شده‌است. امروزه حدود ۲۰۰۰ ترجمه مختلف از رباعیات در جهان موجود است و تعداد بیشماری از نسخه‌های قبلی چندین بار تجدیدچاپ شده‌اند.

شهرت اسطوره‌ای نسخه "عمر اعظم"

در حال حاضر ۱۳۰ نسخه خطی مصور از مجموعه‌ی رباعیات خیام در کتابخانه‌های مختلف جهان مانند "کتابخانه بریتانیا" نگهداری می‌شود.

شاید بتوان گفت که جالب‌ترین نسخه رباعیات خیام کتابی است که تحت عنوان "عمر اعظم" (The Great Omar) شهرتی اسطوره‌ای دارد. به گفته اورسلا زیمز- ویلیامز (Ursula Sims-Williams)، مدیر اجرائی نمایشگاه "رباعیات خیام" در لندن، نقل سرگذشت کتاب "عمر اعظم" خود به تنهایی قفسه کتابی را پر خواهد کرد.

نسخه اصلی "عمر اعظم" را صحافی به نام فرانسیس ستکلایف (Francis Sutcliffe) پس از دو سال تلاش، در سال ۱۹۱۲ میلادی به اتمام رساند. بدنبال بحران اقتصادی در انگلیس یک آمریکائی این کتاب نفیس را با قیمت ارزان خریداری کرده و در هنگام بازگشت به آمریکا با کشتی تایتانیک همراه برد. این نسخه همراه با کشتی تایتانیک در اقیانوس غرق شد.

نابودی دوباره کتاب "عمر اعظم" در بمباران

استانلی بری (Stanly Bray)، برادرزاده و وارث صحاف انگلیسی، بین سال‌های ۱۹۳۲ تا ۱۹۳۹ میلادی با استفاده از طرح‌های نسخه اصلی کتاب "عمر اعظم" را بازسازی می‌کند. در حین جنگ جهانی دوم، در بمباران سال ۱۹۴۱ میلادی، با وجودیکه "عمر اعظم" در گاوصندوقی نگهداری می‌شده، نسخه دوم آن نیز سوخته و از بین می‌رود.

پس از انفجار گاوصندوق در بمباران، استانلی بری در سال ۱۹۸۵ میلادی با استفاده از جواهرات و دیگر بقایای کتاب "عمر اعظم" ، نسخه سوم را بازسازی می‌کند. "عمر اعظم" یکی از گرانبهاترین و با ارزش‌ترین کتاب‌های جهان به شمار می‌آید.

در ساخت این کتاب هزار قطعه جواهر، پنجاه هزار سنگ‌ رنگارنگ و پنجاه متر مربع ورقه طلا بکار رفته‌است. روی جلد این نسخه قرقاول و در پشت جلد عودی از چوب ماهوگانی تصویر شده‌است. در داخل جلد درخت زندگی که ماری به ‌آن پیچیده دیده می‌شود و در صفحه مقابل جمجمه انسان تولد ونیستی را بازگو می‌کنند. همسر و ورثه استانلی بری سال گذشته کتاب "عمر اعظم" را به "کتابخانه بریتانیا" هدیه کرد.

شیفتگی یک نویسنده انگلیسی از رباعیات خیام

نمایشگاه "رباعیات عمر خیام" داستان آشنائی و شیفتگی یک نویسنده انگلیسی قرن نوزدهم با اشعار یک دانشمند و شاعر ایرانی قرن یازدهم را بازگو کرده و آشنائی جهانیان با حکیم عمر خیام و رباعیات او را در مرکز توجه قرار می‌دهد.

نمایشگاه "رباعیات عمر خیام" تا ۲۱ فوریه سال ۲۰۱۰ میلادی در "کتابخانه بریتانیا" برپا خواهد بود. در کنار آن برنامه‌های گوناگونی مانند کنسرت موسیقی اصیل ایرانی و شب شعرخوانی به یادبود صدوپنجاهمین سالگرد انتشار رباعیات خیام در انگلیس و همچنین بزرگداشت دویستمین سالگرد تولد ادوارد فیتزجرالد در لندن برگزار می‌‌شود.

نویسنده: الهه آزاد

تحریریه: شهرام احدی