شیرین نشاط : قدرت تخیل ما تهدیدی برای دولت است

"اشپیگل آنلاین" در یک گفت‌وگوی مفصل با شیرین نشاط ، نظرات او در باره‌ی جعفر پناهی، فیلمسازی در ایران، "جنبش سبز" و سانسور را جویا شده است.

نیمی از گفت‌وگوی ناتاشا رائیس، مصاحبه‌گر اشپیگل، و شیرین نشاط در باره‌ی جعفر پناهی، دستگیری و آزادی اوست. شیرین نشاط پناهی را "یک قهرمان واقعی" می‌نامد و از "ایستادگی" او در برابر جمهوری اسلامی تقدیر می‌کند. کارگردان فیلم "زنان بدون مردان" آنقدر خود را به پناهی نزدیک می‌داند که از زبان او حرف می‌زند. در پاسخ به پرسش ناتاشا رائیس، که آیا شهرت پناهی باعث آزادی او شده‌، می‌گوید: «به طور حتم. به همین دلیل هم اگر او می‌توانست، می‌گفت که از دیگر زندانیان پشتیبانی کنید نه از من. آنها هم مثل من بی‌گناه هستند».

یکی از هنرمندانی که در خارج از کشور برای رهایی پناهی تلاش‌های زیادی کرد، شیرین نشاط بود. او مبتکر بیانیه‌ای است که بیش از ۴۰ سینماگر معروف، از جمله رابرت ردفورد، مارتین اسکورسیزی و مایکل مور آن را امضاء کردند. آنها در این بیانیه خواستار آزادی بی‌قید و شرط پناهی شده بودند.

«جمهوری اسلامی از هنر می‌ترسد؟»

ناتاشا رائیس از شیرین نشاط می‌پرسد که آیا فیلم می‌تواند تهدیدی برای جمهوری اسلامی باشد و آیا اصولا دلیلی وجود دارد که دولت ایران از هنر بترسد؟ نشاط در پاسخ، به نقش فیلمساز در دو جامعه‌ی ایران و آمریکا می‌پردازد. او می‌گوید، در آمریکا آزادی بیان وجود دارد، اما فیلمسازانی که حرف تازه‌ای برای گفتن دارند، به‌سختی می‌توانند خود را مطرح کنند. او علت این امر را تماشاچی آمریکایی می‌داند که به نوعی از واقعیات گریزان است و بیشتر به فیلم‌های پرخرج سرگرم‌کننده رو می‌آورد.

نشاط سپس به تماشاچی ایرانی می‌پردازد که از فیلمساز می‌خواهد، در مقابل معضلات موضع بگیرد، فریاد بزند. به گفته‌ی او، تماشاچی ایرانی به دلیل حضور سنگین سانسور، قادر است که ناگفته‌ها را «در میان سطور بخواند. به همین دلیل ما می‌توانیم فیلم‌های استعاری، آبستره یا شاعرانه بسازیم.»

شیرین نشاط به این نتیجه می‌رسد که فیلمسازان ایرانی نفوذ زیادی در جامعه دارند، اما به همان نسبت هم دچار دردسر می‌شوند: «کار فیلمسازان داخل کشور سانسور می‌شود، خودشان را مورد اذیت و آزار قرار می‌دهند و آنها را دستگیر می‌کنند. ما هم که در تبعید به‌سر می‌بریم».

او در ادامه می‌افزاید: «دولت فعلی قدرت تخیل ما را تهدیدی برای خودش می‌داند، زیرا ما نمی‌توانیم از نظر اخلاقی و هنری، خودمان را از واقعیت زندگی خودمان جدا کنیم. در سایر نقاط جهان هنرمندان حداقل امکان انتخاب دارند.»

در انتظار خبر

مصاحبه‌گر اشپیگل از شیرین نشاط می‌پرسد که چرا او هر چند ثانیه یک بار به تلفن همراهش نگاه می‌کند. آیا او انتظار پیامی از جانب پناهی را دارد؟ نشاط در پاسخ می‌گوید که منتظر خبر است، خبری در باره‌ی زندانیان سیاسی، خبرهایی که از طریق ایمیل یا فیس‌بوک پخش می‌شوند. او می‌گوید که نگران است، نگران مادرش، نگران دوستانش، نگران کشورش.

نشاط در ادامه تاکید می‌کند که امروز برای هنرمند ایرانی، اصل "هنر برای هنر" بی‌معناست. او می‌پرسد: «چگونه می‌توان به این اصل پایبند بود؟ با بستن چشم هنر بر روی واقعیات؟»

کارگردان "زنان بدون مردان" می‌گوید که تا یک سال پیش از اظهار نظر مستقیم سیاسی پرهیز می‌کرده، اما اتفاقات تابستان ۲۰۰۹ او را دگرگون کرده‌اند: «این جوانان برای چیزی مبارزه می‌کنند که من به آن اعتقاد دارم: جنبشی عاری از خشونت که تشنه‌ی دموکراسی‌ست. آیا چیزی ورای این، چیزی پرارزش‌تر از این وجود دارد؟ این انسا‌ن‌ها در خیابان‌های تهران جانشان را به‌خطر می‌اندازند، و آن‌وقت من اینجا به فکر نامم باشم؟ به این فکر باشم که به عنوان هنرمند نباید تابوشکنی کنم و خودم را در صف فعالان سیاسی قرار دهم؟ (...) آیا این برای مردم دلسردکننده نیست که من در آپارتمان‌ام در نیویورک بنشینم و سکوت کنم، در حالی که آنها در برابر اسلحه می‌ایستند؟»

آینده‌ی "جنبش سبز"

شیرین نشاط در پاسخ به این پرسش که آینده‌ی "جنبش سبز" را چگونه می‌بیند، می‌گوید که باید منتظر هفته‌های آینده بود، زیرا نخستین سالگرد جنبش اعتراضی مردم، آنها را به آن حال و هوای یک سال پیش برمی‌گرداند.

او معتقد است که دستگیری جعفر پناهی و اعدام پنج زندانی سیاسی در ماه مه، انگیزه‌ای شد برای اعتراضات بیشتر. نشاط از برنامه‌ریزی اعتراضات در شهرهای گوناگون ایران خبر می‌دهد و اینکه در خارج شمار زیادی از ایرانیان در پی تدارک حرکت‌های اعتراضی هستند. او از شجاع آذری نام می‌برد که در حال تهیه‌ی فیلمی به همین مناسبت است.

"زنان بدون مردان" و تکرار تاریخ

فیلم "زنان بدون مردان" شیرین نشاط که بر اساس رمان شهرنوش پارسی‌پور ساخته شده، گوشه‌ای از تلاش بی‌فرجام ایرانیان برای رسیدن به دموکراسی را نشان می‌دهد. نشاط در این فیلم که در بسیاری از کشورهای جهان به پرده رفته − یا در آینده‌ی نزدیک می‌رود − زنان و مردانی را به‌تصویر می‌کشد که علیه شاه و برای پشتیبانی از دولت ملی مصدق به خیابان‌ها می‌ریزند.

ناتاشا رائیس ضمن اشاره به اینکه تهیه‌ی فیلم ۶ سال طول کشیده، می‌پرسد: آیا داستان فیلم با اتفاقاتی که در تابستان گذشته در ایران افتاد، تازگی پیدا کرده؟ شیرین نشاط می‌گوید: «ما در تابستان گذشته در فاز پایانی فیلم بودیم. (...) اصلا باورم نمی‌شد. تشابهی که میان ۱۳۳۲ و ۱۳۵۸ می‌دیدم، برایم تکان‌دهنده بود (...) شاید این جریان اتفاقی نیست، بلکه گواهی است بر این فرضیه که تاریخ تکرار می‌شود».

FP/BB