"توافق اتمی میتواند به بهبود وضعیت حقوق بشر منجر شود"
۱۳۹۴ مرداد ۷, چهارشنبه
کمتر از دوهفته پس از حصول توافق اتمی ایران با شش قدرت جهان یا به عبارتی با دنیای غرب، سازمان عفو بین‌الملل در بیانیه‌ای اعلام کرد متهمی به نام سالار شادی‌زادی که در ۱۵ سالگی مرتکب قتل شده، روز شنبه اول اوت (۱۰ مرداد) اعدام خواهد شد.
این سازمان چند روز پیش‌تر نیز در آخرین گزارش خود درباره اعدام ، افزایش شمار اعدام‌ها در ایران در شش ماهه اول سال جاری میلادی را "بهت‌آور" خواند. بر اساس این گزارش در شش ماه گذشته ۶۹۴ تن در ایران به دار آویخته شده‌اند.
اما این تنها سازمان عفو بین‌الملل نیست که نگران وضعیت حقوق بشر در ایران پس از توافق اتمی غرب با این کشور است. آیت‌الله بیات زنجانی از مراجع قم نیز در پیام تبریکش به مناسب حصول توافق اتمی به دولت روحانی هشدار داد که مراقب باشد فضای توافق هسته‌ای به سخت‌گیری در داخل ایران منجر نشود.
او در پیامش نوشت: «حاکمیت باید همان‌گونه که به دنبال باز کردن درهای آشتی با کشورهای جهان است با عوامل تهدید آشتی با اهالی سیاست و فرهنگ در ایران نیز برخورد قاطعی کند».
بیات زنجانی عنوان کرده که در صورتی که یک حکومت با تمام اقشار فکری و عقیدتی درون مرزهای خود آشتی کرده باشد، مذاکره و آشتی‌اش با دنیا شکننده و بی‌دوام نخواهد بود.
این نگرانی، نگرانی این روزهای بسیاری از فعالان مدنی و سیاسی نیز هست؛ اینکه نکند وضعیت حقوق بشر در داخل ایران قربانی توافق اتمی شود، نکند منافع تجاری و اقتصادی غرب بر جان و آزادی انسان‌ها در ایران پیشی بگیرد و صدها "نکند"های دیگر.
شیرین عبادی، دارنده جایزه صلح نوبل نیز چنین نگرانی‌ای دارد، اما با امید. او معتقد است حصول توافق اتمی میتواند به بهبود وضعیت حقوق بشر در ایران منجر شود اما با شرایطی و در توضیح این شرایط به دویچه‌وله می‌گوید: «من معتقدم که این توافق میتواند حساسیت غرب را نسبت به حقوق بشر بیشتر کرده و راه را برای مذاکره درباره حقوق بشر بازتر کند، مشروط بر اینکه وظیفه اطلاعرسانی در زمینه نقض حقوق بشر بیشتر از قبل انجام شود و این وظیفهای است برعهده مدافعان حقوق بشر در داخل و در خارج از ایران.»
خانم عبادی براین نظر است که انزوای سیاسی کشورها شرایط را برای قربانیان نقض حقوق بشر در داخل این کشورها بدتر می‌کند چرا که این انزوای سیاسی مانع تبادل اطلاعات، رصد کردن وضعیت حقوق بشر و گفت‌وگوست. نمونه بارز این نوع کشورها کره شمالی است که به گفته خانم عبادی وضعیت حقوق بشر در آنجا حتی از ایران هم "تاسف‌بارتر" است.
بیشتر بخوانید: آزادی و کاهش محکومیت شماری از زندانیان سیاسی ایران
به عقیده شیرین عبادی، توافق اتمی، پیش از هرچیز ایران را از انزوای سیاسی خارج می‌کند و این خروج از انزوا راه را برای تعامل با جمهوری اسلامی بر سر حقوق بشر بازتر خواهد کرد.
او از سوی دیگر می‌گوید رفع تحریم‌ها باعث بهبود وضعیت اقتصادی مردم در داخل ایران شده و موجب می‌شود مردم با فراغت بیشتری به مسائلی چون آزادی بیان و وضعیت زندانیان سیاسی بپردازند. همینطور غرب در پی رفع تحریم‌ها به دنبال منافع اقتصادی خود در ایران است و همین بستری است برای اطلاعرسانی نقض حقوق بشر در ایران.
به گفته عبادی: «این وظیفه ماست که افکارعمومی غرب را درباره وضعیت مردم ایران مطلع کنیم تا زمانی که مردم غرب برای انتخابات پای صندوق رای میروند، متوجه باشند به سیاستمدارانی رای بدهند که معتقد به حقوق بشر هستند. وقتی که مردم دنیا از آنچه در ایران میگذرد بیاطلاع باشند، طبیعتا به حکومتهایشان فشار نمیآورند که با دولت ایران وارد مذاکره شده و پیشنهاد بهبود وضعیت حقوق بشر را در قبال قراردادهای تجاری بدهد. بنابراین وظیفه ما بهعنوان مدافعان حقوق بشر سنگینتر از سابق خواهد شد.»
برای دولتهای غربی قرارداد تجاری مهم‌تر است یا حقوق بشر؟
اما آیا دولتهای غربی منافع اقتصادی خود را قربانی وضعیت حقوق بشر در ایران خواهند کرد؟ پاسخ عبادی باز هم یک "آری مشروط" است: «دولتهای غربی مانند هر دولت دیگری فقط به فکر منافع ملی خودشان هستند. اما در عین حال به فکر رای گرفتن از مردم هم هستند. وقتی که ما بتوانیم وجدان عمومی جامعه غرب را حساس بکنیم که مثلا در ایران اعدام خیابانی داریم، در ایران اعدام افراد کمتر از ۱۸ سال داریم، در ایران تعدادی از وکلای و نویسندگان ما در زندان هستند، آن وقت میتوانیم از طریق جامعه مدنی آلمان با دولت آلمان وارد مذاکره شویم.»
بیشتر بخوانید: نرگس محمدی: مانند مادر موسی فرزندانم را از شر ظالم به رود نیل سپردم
شیرین عبادی تاکید می‌کند که غرب تا پیش از توافق اتمی با ایران تنها نگران امنیت خودش بود. برای مردم غرب نیز مهم‌ترین موضوع این بود که ایران به بمب اتم دست پیدا نکند تا امنیت آنها تهدید نشود.
به گفته خانم عبادی در طول سال‌های گذشته، اطلاعرسانی درباره نقض حقوق بشر در ایران همواره زیر سایه برنامه اتمی جمهوری اسلامی قرار می‌گرفت و از مرکز توجهات دور می‌شد ولی حالا این سد برداشته شده است.
حالا زمان آن است که به گفته شیرین عبادی، غرب پس از رفع نگرانی درباره امنیت خودش، به فکر امنیت مردم ایران باشد و این وظیفه فعالان حقوق بشر داخل و بیشتر خارج از ایران است که از طریق افکار عمومی غرب این خواسته را بر دولتهای غربی تحمیل کنند.
احتمالا در گزارش‌هایی که سال آینده از وضعیت حقوق بشر در ایران از سوی سازمان‌های بین‌المللی منتشر می‌شود می‌توان دید که آیا فعالان مدنی و سیاسی ایرانی موفق شده‌اند برتری حقوق بشر بر منافع اقتصادی را به غرب تحمیل کنند یا خیر.