شعله‌کشیدن نفرت بین شیعیان و سنی‌ها در خاورمیانه
۱۳۹۲ تیر ۳, دوشنبه
وقتی صحبت از تنش بین دو مذهب شیعه و سنی به میان میآید، دیگر پیدا کردن کلیشه‌ها، کاریکاتورها و تعصب تمام‌عیاری که به این موضوع مرتبط باشد دشوار نیست.
کم نیستند سنی‌هایی که شیعه را مزور، سلطه‌جو و تباه‌کننده‌ی اسلام می‌نامند و شیعیانی که پیروان تسنن را افراطی و سرکوب‌گر می‌دانند.
با وجود این که درگیری بین سنی و شیعه تازگی ندارد اما جنگ داخلی سوریه باعث شده که این درگیری بیشتر از هر زمان دیگر دیده شود. روز یکشنبه (۲۳ ژوئن/ ۲ تیر) مقام‌های رسمی مصر اعلام کردند که ۴ شیعه در روستایی در غرب قاهره، پایتخت این کشور توسط سنی‌ها مورد ضرب و شتم قرار گرفته و جان خود را از دست دادند.
روحانیون افراطی و سیاست‌مداران هر دو طرف در منطقه نیز بیکار ننشسته و هیزم به آتش اختلاف‌ها می‌اندازند. آنها حتی جنگ میان دو مذهب را ضرورتی برای نجات فرقه خود می‌خوانند.
اما مردم به گونه‌ای دیگر می‌نگرند. بعضی‌ها صادقانه طرف دیگر را چه از نظر ایمان و چه از نظر سیاسی خطاکار می‌پندارند. برخی دیگر هم موضوع را در اصل سیاسی می‌دانند و می‌گویند، جدا شدن این دو مذهب از همان ابتدا به دلایل سیاسی صورت گرفته و اختلاف‌ها "مضحک" است.
ولی حتی آنهایی که طرف دیگر را برخطا می‌دانند از شعله‌ور شدن آتش اختلاف‌های فرقه‌ای می‌ترسند و نمی‌خواهند که اوضاع از کنترل خارج شود. افرادی هستند که آرزو دارند، اوضاع به سال‌های یک یا دو دهه پیش برگردد، به آن زمانی که اختلاف‌ها آنچنان به نظر مهم نمی‌آمد و پیروان هر دو مذهب با یکدیگر راحت‌تر کنار آمده و حتی با هم ازدواج می‌کردند.
افرادی هم هستند که از تنش‌ها و اختلاف‌های دائم بین دو گروه خسته شده‌اند، اختلاف‌هایی که نطفه آن برمی‌گردد به قرن هفتم پس از میلاد، یعنی به زمان درگذشت حضرت محمد، پیامبر مسلمانان.
۱۴ قرن اختلاف
اسماعیل الحمامی، فلسطینی ۶۷ ساله سنی‌مذهب ساکن غزه به آسوشیتدپرس می‌گوید: «۱۴ قرن بعد از وفات حضرت، در منطقه‌ای که پر است از تخریب، کشتار، اشغال، اهمال و بیماری، شما از من راجع به سنی و شیعه می‌پرسید؟»
او می‌افزاید: «ما همه مسلمانیم... شما نمی‌توانید این حقیقت را در نظر نگیرید که شیعیان هم مسلمانند.»
با توجه به بالا گرفتن اختلاف‌های فرقه‌ای در میان مسلمانان، گزارشگران خبرگزاری آسوشیتدپرس به میان شیعیان و سنی‌های کشورهای منطقه رفته و دید‌گاه‌های آنها را جویا شده‌اند.
عراق
اگر سوریه به آتش درگیری‌های سنی و شیعه افزود، عراق بود که آن را شعله‌ور ساخت. عراق از این حیث نقشی به مراتب بزرگ‌تر از سوریه ایفا کرد.
بعد از حمله نیروهای بین‌المللی به رهبری آمریکا به عراق و سرنگونی صدام حسین، رئیس جمهور وقت در سال ۲۰۰۳ سلطه هفتاد ساله اقلیت سنی بر اکثریت شیعه پایان یافت. شیعه‌ای که سال‌ها سرکوب شده بود فرصت کسب قدرت یافت و سنی بیم از آن داشت که هدف انتقام و سرکوب شیعیان قرار گیرد. نتیجه، دور باطلی بود از درگیری‌های فرقه‌ای، درگیری‌هایی که تا سال ۲۰۰۸ با شدت ادامه یافت.
افراطیون سنی زائران شیعه را از اتوبوس‌ها بیرون کشیده و زیر آتش می‌گرفتند و شبهنظامیان شیعه هم سنی‌ها را ربوده و شکنجه می‌کردند.
"آمریکا و ایران مقصر هستند"
عبدالستار عبدالجبار از روحانیون برجسته اهل سنت مسجد ابوحنیفه بغداد که دو پسرش توسط شبهنظامیان شیعه کشته شدند آمریکا و ایران را مسئول تنش‌های عراق می‌داند.
او می‌گوید، آمریکا از همان ابتدا تلاش کرد اختلاف‌های فرقه‌ای ایجاد کند. این روحانی سنی در مورد ایران می‌افزاید: «ایران کشوری است که جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای دارد. ایران کشوری شیعی نیست، بلکه کشوری است با نقشه‌ها و برنامه‌های ویژه.»
او دولت عراق که عمدتا از شیعیان تشکیل شده را نکوهش می‌کند: «احساس ما این است که دولت بخشی از ملت را به حساب نمی‌آورد... این مشکل به راه حل معجزه‌آسایی نیاز ندارد. اگر شیعیان متقاعد شوند که باید سیاست خود را تغییر دهند، کمک بزرگی به حل مشکل خواهد بود.»
احمد صالح احمد، مدیر ۴۰ ساله سنی‌مذهب شرکتی که اکثریتش با شیعیان است همسری شیعه دارد. آنها در عظیمیه، محله عمدتا شیعه‌نشین بغداد زندگی می‌کنند و دختر و پسرشان از تربیت سنی برخوردارند.
همسر احمد شیعه است. او به زیارت اماکن مذهبی شیعیان می‌رود و همسرش نیز در تهیه غذای نذری به او کمک می‌کند.
احمد اشاره می‌کند که گاهی بین دو خانواده تنش به وجود میآید اما تأکید می‌کند که آنها تنش‌ها را با "روش‌های متمدنانه" حل می‌کنند. احمد می‌گوید، همراه با همسرش سعی می‌کند فرق بین این دو مذهب را به روشنی برای فرزندان خود توضیح دهد و از بحث‌های اختلاف‌برانگیز فرقه‌ای جلوی کودکان پرهیز کند.
او می‌گوید که دمکراسی به "فکر باز، بخشش و توانایی درک یکدیگر نیاز دارد." و می‌افزاید: «هیچ انسانی با اعتقاد به دمکراسی به دنیا نمی‌آید.» به عقیده احمد، دمکراسی را نیز باید مانند دروس مدارس آموزش داد.
حسین الرباعی، شیعه‌ای ۴۶ ساله و زندانی پیشین زندان‌های صدام است. او در محله شیعه‌نشین صدریه در حاشیه بغداد زندگی می‌کند و می‌گوید که در همین محله شاهد بدترین و خونین‌ترین درگیری میان دو گروه بوده و بیم آن دارد که باز هم شاهد آن باشد.
او خاطرنشان می‌سازد: «همه منطقه در آتش است و ما همه در معرض سوختنیم.» حسین از مردمی صحبت‌می‌کند که ناآگاهند و به راحتی می‌توانند طعمه درگیری‌های قومی شوند. او می‌گوید، بعضی‌ها الان راجع به اختلاف‌های فرقه‌ای زمزمه می‌کنند. حسین می‌گوید، بیم آن دارد که روزی این زمزمه‌ها تبدیل به جنگ در خیابان‌ها شود.
ایران
ایران، تنها کشور شیعه قدرتمند خاورمیانه توسط روحانیونی اداره می‌شود که بر ثروت نفت و قدرت سپاه پاسداران تکیه زده‌اند. ایران نفوذ خود در جهان عرب را از طریق اتحاد با سوریه، حزب‌الله لبنان و حماس در مناطق فلسطینی گسترش داده است. جمهوری اسلامی ایران این اتحاد را فرقه‌ای و شیعی نمی‌نامد، بلکه می‌گوید که اتحادی است علیه اسرائیل.
عربستان سعودی و دیگر کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس تلاش دارند از نفوذ ایران بکاهند و بخشی از این تلاش را از طریق تبلیغ و هشدار علیه گسترش نفوذ مذهب شیعه انجام می‌دهند.
وهابیون، سنی‌مذهبان افراطی عربستان، پیروان تشیع را "کافر" می‌دانند.
گفت‌وگو با شیعیان ایران
رضا تاج‌آبادی، روحانی شیعه ایرانی در تهران وهابیون و سلفیون فوق افراطی سنی را در برافروختن اختلاف‌ها مقصر می‌شناسد و می‌گوید: «اگر وهابی‌ها از ایجاد اختلاف دست بردارند، شیعیان و سنی‌ها می‌توانند اختلاف‌های جزئی خود را کنار بگذارند، اختلاف‌هایی که مهم نیستند.»
ابوالفتاح دواتی، دیگر روحانی شیعه ایرانی به اختلاف‌های تاریخی میان شیعه و سنی اشاره می‌کند و می‌گوید، از آن موقعی که سنی‌ها در تاریخ حاکم شدند، روحانیون سنی تحت انقیاد حکمرانان خود قرار گرفتند. در حالی که به گفته او، روحانیون شیعی "مستقل" از قدرت حاکم بودند.
به زعم دواتی، روحانیون اهل سنت همواره پشتیبان حاکمان و توجیه‌گر سیاست‌های آنها بوده‌اند و حالا نیز چنین می‌کنند. در حالی که شیعیان چنین نیستند و همین موضوع اسباب ناراحتی اهل سنت را پدید آورده و موجب شده که علیه شیعه تبلیغ کنند.
لبنان
در جنگ داخلی لبنان در سال‌های ۱۹۷۵ تا ۱۹۹۰ جنگ اصلی میان مسیحیان و مسلمانان در گرفت. در حالی که در دهه گذشته خطرناک‌ترین شکاف میان شیعیان و سنی‌ها ایجاد شد.
با ترور رفیق حریری، نخست‌وزیر سنی پیشین لبنان خشم سنی‌ها علیه گروه حزب‌الله، متحد ایران برانگیخته شد و از آن پس لبنان به صحنه درگیری میان دو مذهب بدل گشت.
جنگ داخلی سوریه هم مزید بر علت شد و اختلاف‌ها را بیشتر کرد. سنی‌های لبنان عمدتا از شورشیان سوریه حمایت می‌کنند. اما شیعیان پشتیبان بشار اسد، رئیس جمهور سوریه هستند که با فرقه علوی شیعه خود سوریه را اداره می‌کند. دخالت حزب‌الله و همراهی آن با بشار اسد علیه شورشیان هم اختلاف‌ها را بیشتر کرد.
رانیا، زنی ۵۱ ساله از شیعیان لبنان است که با مردی سنی ازدواج کرده و در "رأس بیروت" زندگی می‌کند. او معتقد است که حزب‌الله و سوریه به این دلیل هدف قرار گرفته‌اند که با اسرائيل مخالف‌اند. اما همسر رانیا با حزب‌الله لبنان مخالف است و از شورشیان سوری حمایت می‌کند.
رانیا می‌گوید، اختلاف نظر این زوج نتوانسته مشکل‌ساز شود و می‌گوید، ما راهی برای کنار آمدن با آن پیدا کرده‌ایم. رانیا معتقد است که آموزش در زمینه رواداری نظرات مخالف نقش بزرگی ایفا می‌کند. رانیا می‌گوید، آنهایی که این اختلاف نظرها را به درگیری‌های خونین می‌کشانند از آگاهی کافی برخوردار نیستند و ناآگاهی، زمینه افراط گرایی را پدید می‌آورد.
مصر
مصر کشوری است که سنی‌ها اکثریت جمعیت آن را تشکیل می‌دهند. جمعیت شیعیان کم و در بسیاری موارد پنهان است، طوری که نمی‌توان آمار دقیقی از شمار شیعیان در مصر به دست داد. بسیاری از مصری‌ها اطلاعات زیادی راجع به شیعیان ندارند، اما سلفی‌های فوق افراطی مصر بعد از سقوط حسنی مبارک در سال ۲۰۱۱ قدرت بیشتری گرفته‌اند و اغلب علیه شیعیان موعظه می‌کنند.
مونا محمد فواد، دختر یک زن شیعه ایرانی و مرد مصری سنی‌مذهب است. مونای ۲۳ ساله که خود سنی است و در یک شرکت کامپیوتری کار می‌کند از تبلیغات سنی‌ها برای "هشیار بودن در برابر آموزه‌های شیعیان" سخن می‌گوید.
مونا می‌گوید: «مردم باید راجع به مذهب شیعه مطالعه کنند. ما به خارجی‌هایی که فکر می‌کنند همه مسلمان‌ها تروریست‌هستند می‌خندیم و می‌گوییم آنها آگاهی ندارند، آن وقت خودمان همین کار را در مورد خودمان می‌کنیم.»
آناس اقول، جوان ۲۳ ساله سلفی که ۱۸ سال از عمرش را درعربستان به سر برده می‌گوید که گهگاه با شیعیان درگیر شده است. یک بار زمانی بوده که یک شیعه در نزدیکی مرقد حضرت محمد "راجع به یکی از همراهان حضرت کلمات ناشایست" به کار برده است. اقول می‌گوید، بعضی از شیعیان "راجع به یاران حضرت محمد بد صحبت می‌کنند، اگر کسی برخطا است.... و بر دیدگاه خطای خود اصرار هم دارد، ما نمی‌توانیم او را مسلمان بنامیم.»
فلسطینی‌ها
اکثریت جمعیت مناطق فلسطینی را سنی‌مذهبان تشکیل می‌دهند. اصلی‌ترین مناسبات آنها با شیعیان جهان همان مناسباتی است که گروه حماس با ایران برقرار کرده است. اما پس از آنکه حماس روابط خود با سوریه را به دلیل جنگ داخلی این کشور قطع کرد مناسباتش با ایران نیز سرد شد.
احمد مصلح، بلاگر ۲۸ ساله فلسطینی ساکن رام‌الله می‌گوید، پس از آنکه در صفحه فیس‌بوک خود کامنت‌هایی نوشت که خوشایند دوستان شیعه‌اش نبود، آنها دوستی فیس‌بوکی‌شان را با او قطع کردند. او شیعه را "فرقه‌ای منحرف شده از اصل اسلام" می‌خواند و می‌گوید: «شیعیان بزرگ‌ترین تهدید برای اسلام و مسلمانان هستند، حتی خطرناک‌تر از یهودی‌ها و اسرائيل.»
او به مراسم تاسوعا و عاشورای شیعیان اشاره می‌کند و می‌گوید: «خودزنی‌هایی که در مراسم آنها دیده می‌شود عاری از منطق است.»
او درگیری‌های کنونی خاورمیانه را با ریشه "مذهبی" می‌داند و می‌گوید که شیعیان می‌خواهند اسلام را نابود کنند. مصلح ادامه می‌دهد: «آنها خود کنترل لبنان را به دست دارند و خودشان منازعات فرقه‌ای را به وجود می‌آورند.»
"درگیری‌ها سیاسی است"
اما اسماعیل الحمامی، فلسیطنی ۶۷ ساله ساکن غزه اوضاع را به گونه‌ای دیگری می‌بیند. او معتقد است، این سیاست است که تنش‌های فرقه‌ای را به وجود می‌آورد. او می‌گوید: «ایران به مقاومت در غزه کمک تسلیحاتی می‌کرد... حال آنها از اسد حمایت می‌کنند... در عراق شیعیان، صدام حسین سنی را اعدام کردند و با کمک آمریکا کنترل کشور را به دست گرفتند. حالا آنها در ایران و سوریه علیه آمریکا فعالیت می‌کنند.»
او ادامه می‌دهد: «آیا اینها مذهب است؟ نه اینها همه سیاست است.» به عقیده او، آنهایی که از این اختلاف‌ها سود می‌برند "همان‌ها هستند که می‌خواهند سلاح‌هایشان را به هر دو طرف بفروشند... همان‌هایی که می‌خواهند اعراب و مسلمانان جهان در تاریکی زندگی کنند... آن که از این وضع بهره می‌برد اشغالگر [اسرائيل] است و همچنین آنهایی هستند که شعارهای مذهبی خود را به خورد ما می‌دهند.... تنها خدا می‌داند چه کسی حق و چه کسی باطل است."