سیاست خارجی روحانی؛ ادامه تنش یا آشتی با جمهوری آذربایجان؟

حسن روحانی پیش از انتخابات در مصاحبه با سایت خبری "دیپلماسی ایرانی" در تاریخ ۶ خرداد ۱۳۹۲ در تشریح سیاست خود نسبت به جمهوری آذربایجان می‌گوید: «جمهوری آذربایجان، بدون اغراق، به خطر امنیتی برای ایران تبدیل شده است. برخی اقداماتی که در جمهوری آذربایجان علیه ایران صورت می‌گیرد، حاکی از تمایلات بعضی مقامات این کشور برای به خطر انداختن امنیت و تمامیت ارضی ایران دارد. مسئولین ایرانی به هیچ عنوان نباید نسبت به این اقدامات بی‌تفاوت بوده و از آن به سادگی عبور کنند.»

روحانی در اولین کنفرانس مطبوعاتی خود در جمع خبرنگاران داخلی و خارجی تاکید کرد که در عرصه سیاست خارجی توسعه مناسبات با همسایگان اولویت خواهد داشت. این سخنان روحانی امید به تغییرات جدی در رویکرد سیاست خارجی ایران نسبت به جمهوری آذربایجان را بیشتر کرد.

نومیدی نمایندگان پارلمان نسبت به بهبود روابط

الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان جزو نخستین سران کشورهای همسایه است که انتخاب روحانی به مقام ریاست جمهوری ایران را تبریک گفت. رسانه‌های جمهوری آذربایجان نیز در نوشته‌های خود از احتمال رویکردهای جدید رئیس جمهور جدید ایران در قبال آذربایجان می‌نویسند.

نشریه "نیو باکو پست"، در ۲ تیر ۱۳۹۲ نظر سه تن از نمایندگان پارلمان این کشور را پیرامون تأثیر انتخابات رئیس جمهور جدید بر مناسبات ایران و آذربایجان را منتشر کرد.

زاهد اروج نماینده پارلمان آذربایجان در این خصوص گفته است که حسن روحانی نباید تنها با غرب سیاست گفت‌وگوی سازنده را آغاز کند، بلکه باید برای کاهش تنش در مناسبات بین ایران و آذربایجان نیز تلاش کند.

آسیم ملازاده نماینده دیگر پارلمان آذربایجان هم اعلام کرده است که انتخابات ریاست جمهوری ایران تغییری در سیاست این کشور در قبال آذربایجان ایجاد نخواهد کرد و ایران به تلاش برای صدور انقلاب اسلامی خود ادامه خواهد داد. این نماینده پارلمان آذربایجان نیز امیدی به تغییر سیاست ایران در قبال آذربایجان ندارد.

"اختلاف ایران و آذربایجان قابل حل است"

بر خلاف دیگران راسیم موسی بیگ‌اف نماینده پارلمان آذربایجان انتخابات ریاست جمهور ایران را مثبت ارزیابی می‌کند. وی به نیو باکو پست گفته است: «حسن روحانی می‌تواند به پسرفت در مناسبات ایران با غرب پایان بخشد و به کمک تجربه سیاسی خود درک خواهد کرد که آذربایجان به هیچ کشوری اجازه حمله علیه ایران از طریق خاک خود را نخواهد داد. اگر این دو کشور در این مسئله به توافق برسند، دیگر مسئله مهم مورد اختلافی بین دو کشور وجود نخواهد داشت.»

راسیم موسی‌بیگ‌اف، نماینده‌ی پارلمان جمهوری آذربایجان در گفت‌وگو با بخش فارسی دویچه وله نیز می‌گوید: «ما انتظار تغییرات اساسی سیاست خارجی ایران در قبال جمهوری آذربایجان در دوره  آقای روحانی را نداریم اما آقای روحانی برخلاف احمدی‌نژاد بجای سیاست تهاجمی، دیالوگ را پیش می‌کشد و تمایل دارد با جمهوری آذربایجان هم گفت و گو کند.»

موسی بیگ‌اف تاکید می‌کند که جمهوری آذربایجان در انتظارعادی شدن و بهبود مناسبات با ایران است . وی ادامه می‌دهد: «ایران باید یک سیاست منطقی و معقول در قبال جمهوی آذربایجان اتخاذ کند و نباید در امور داخلی ما دخالت کند. ما انتظار نداریم که تمامی دشوارهای دوطرف در کوتاه مدت حل و فصل شود اما گفت و گو را باید هر چه زودتر آغاز کرد.»

این نماینده پارلمان آذربایجان نتیجه می‌گیرد که کاهش تنش مابین ایران و غرب به بهبود مناسبات ایران و آذربایجان خواهد انجامید.

تردید نسبت به کاهش تنش میان ایران و غرب

اما برخی از کارشناسان غربی به تغییر سیاست خارجی ایران در قبال غرب هم تردید نشان می‌دهند. دراین رابطه اووه هالباخ  کارشناس مسائل قفقاز در بنیاد علم و سیاست برلین می‌گوید، انتظار تغییرات جدی  و اساسی در مناسبات ایران با غرب را ندارد و به نظر او چنین تغییری با تعویض رئیس جمهور در ایران بوجود نخواهد آمد.

به نظر این کارشناس آلمانی اختلاف ایران و آذربایجان درظرف دو سال گذشته در عرصه‌های مختلف تشدید یافته  و دشواری بسیار پیچیده‌ای بین دو کشور بوجود آورده است. وی خاطرنشان می‌کند: «ما انتظار نداریم که اختلافات دو کشور با انتخاب یک رئیس جمهور جدید سریع حل شود، اما اختلافات جدیدی به آن اضافه نخواهد شد و تلاش‌ها برای کاهش تنش بیشتر خواهد شد.»

ادامه تنش با جمهوری آذربایجان و یا آشتی

یک کارشناس مقیم باکو هم که نخواست نامش فاش شود به دویچه وله گفت: «به رغم این‌که حسن روحانی از آذربایجان به‌عنوان "تهدید امنیتی" علیه ایران یاد کرده بود، در جمهوری آذربایجان مانند دیگر کشورهای جهان دید بسیار مثبتی به روحانی وجود دارد.»

به گفته‌ی این کارشناس: «ایران روابط غرب‌گرایانه‌ی دولت باکو را در تضاد با شعارها و تلاش‌های غرب‌ستیزانه خود می‌داند، حال اگر خود نیز روابط با غرب را بهبود بخشد، این حساسیت مرتفع خواهد شد.»

این کارشناس ادامه می‌دهد: «ایران باید از برخورد ابزاری با شیعیان آذربایجان احتراز کند. ما شاهد بودیم ترکمنستان طی هفته گذشته برای اولین بار استوارنامه یک سفیر اسرائیلی را قبول کرد و ایران ساکت ماند. ما می‌دانیم که کشورهای آسیای میانه بر پوشش حجاب در مدارس ممنوعیت گذاشته‌اند و ایران ساکت نشسته است. معلوم است که مداخله ایران در مسائل دینی آذربایجان ساختگی و نوعی سیاسی کاری است. جمهوری اسلامی بایستی از این رویکرد دست بردارد و نهایتا از حضور نیروهای امنیتی در دستگاه دیپلماسی و به‌عنوان دیپلمات خود در خارج ممانعت کند. در این صورت روابط دوجانبه به صورت چشم‌گیری بهبود خواهد یافت.»

نقش کشورهای فراملی در دامن زدن به تنش‌ها

علی محمدی، مدیر مسئول تارنمای "حقایق قفقاز" در اردبیل در دامن‌زدن به تنش‌ها میان ایران و جمهوری آذربایجان به نقش "بازیگران فراملی" اشاره می‌کند که در ظرف سال‌های گذشته تلاش زیادی کرده‌اند تا مناسبات دو کشور همسایه و مسلمان به حداقل برسد.

وی رسانه‌های جمهوری آذربایجان را هم در دامن زدن به تنش‌های مابین دو کشور دخیل می‌داند. مدیر تارنمای "حقایق قفقاز" در این رابطه توضیح می‌دهد: «من در سفارت جمهوری اسلامی ایران در باکو به عنوان کارشناس مطبوعاتی فعالیت داشتم و اخباری که ما همیشه در آنجا رصد می‌کردیم نشان می‌داد که اردوی غرب به ایران حمله می‌کند. الآن از این بحث‌ها ۷ سال می‌گذرد و اتفاقی هم نیفتاده است.»

به عقیده‌ی محمدی، سردبیر تارنمای حقایق قفقاز مشکلات ایران و جمهوری آذربایجان با تلاش دیپلماسی رسمی دو کشور قابل حل است.

از سوی دیگر خود حسن روحانی در آستانه پیروزی‌اش ضمن پذیرفتن وجود تنش بین ایران و جمهوری آذربایجان تاکید کرد که طرف ایرانی نباید بحران‌آفرینی کند و یا به تنش‌های موجود دامن بزند. از سوی دیگر دولت‌مردان جمهوری آذربایجان نیز به رویکرد جدید دولت ایران و کاهش تنش‌ها امید بسته‌اند.