«سناريوهاى جنگ قدرت در ايران»
۱۳۸۸ خرداد ۲۹, جمعه
بسيارى گمان مى‌كردند كه روز جمعه (۲۹ خرداد / ۱۹ ژوئن) مرحله‌ى دوم انتخابات دوره‌ى دهم رياست جمهورى برگزار مى‌شود. آنها رقابت‌هاى انتخاباتى را آنقدر تنگاتنگ فرض كرده بودند كه ممكن بود در دور نخست برنده‌اى نداشته باشد. امروز (۲۹ خرداد / ۱۹ ژوئن) رهبر جمهوری اسلامی ايران، آيت‌الله على خامنه‌اى، نماز جمعه‌اى را برگزار كرد كه رسانه‌هاى سراسر جهان با توجه به حساسيت وضع ايران بى‌‌درنگ آن را بازتاب دادند و به تحليل آن پرداختند. اهميت اين سخنرانى با توجه به رخدادهاى اخير شهرهاى گوناگون ايران و اعتراض‌ها به نتيجه‌ى انتخابات بسيار بيشتر بود. رهبر ايران شنبه‌ى هفته‌ى گذشته (۲۳ خرداد / ۱۳ژوئن) پيش از اعلام نظر شوراى نگهبان به مناسبت پيروزى احمدى نژاد، به او تبريک گفته بود.
اما يک هفته پس از آشكار شدن نتيجه‌ى انتخابات رياست جمهورى و اعلام پيروزى احمدى نژاد، جمهورى اسلامى به عنوان يک نظام حكومتى در بحرانی عمیق قرار گرفته است. روز دوشنبه (۲۵ خرداد / ۱۵ ژوئن) در بزرگ‌ترين راهپيمايى در اعتراض به نتيجه‌ى انتخابات، بنا به گفته‌ى محمد باقر قاليباف، شهردار تهران، دست كم ۳ ميليون نفر شركت داشتند.
راينر هرمان، روزنامه‌نگار آلمانى، در مقاله‌اى در روزنامه‌ى "فرانكفورتر آلگماينه" با توجه به بحران كنونى ايران پس از انتخابات دهم رياست جمهورى، سناريوهاى گوناگون جنگ قدرت در اين كشور را بررسى كرده است.
امكان ابطال انتخابات
به نظر هرمان حكومت ايران در انتظار واكنشى با اين شدت از سوى مردم نبوده است. البته راهپيمايىهاى بزرگ مردم، از جمله در روز پنجشنبه (۲۸ خرداد / ۱۸ ژوئن) آرام و نسبتاَ بدون درگيرى برگزار شدند.
اما بسيارى از جوانان ايران همچنان به اعتراض‌هاى خود ادامه مى‌دهند. آنها شب‌ها بر بام خانه‌هاى خود حتى عليه رهبر انقلاب نيز شعار مى‌دهند. يكى از علت‌هاى اصلى از دست رفتن وجههى آيت الله خامنه‌اى، طرفدارى پسر او مجتبى از احمدى‌نژاد بوده است. اكنون با توجه به شرايط موجود، فضاى كنش براى آیت‌الله خامنه‌اى بسيار محدود است. چندان گمان نمى‌رود كه او توانسته باشد حتى با سخنرانى خود راه‌حلى براى برون‌رفت از بحران نشان دهد؛ زيرا جهان‌بينى او نيز بسيار محدود است.
وى در ۲۰ سال گذشته رهبرى ايران را بر عهده داشته است. در ابتداى كار نيز نفوذ او دست‌كم گرفته شد، اما پس از آنكه آموخت چگونه ميان گروه‌‌‌هاى سياسى درون حاكميت تعادل برقرار كند، عده‌اى در سنجش قدرت سياسى او دچار زياده‌روى شدند.
«بى‌اعتبارى آیت‌الله خامنه‌اى»
در خطبه‌هاى نماز جمعه آيت‌الله خامنه‌اى خطوط كلى فرايندهاى سياسى هفته‌هاى آينده را مشخص كرد. در حال حاضر ممكن است سران جناح حامى احمدى‌نژاد با تاكتيک اتلاف وقت اميدوار باشند كه جبهه‌ى اصلاح‌طلبان از مقاومت دست بردارد و در پى آن از حجم تظاهرات نيز كاسته شود. از ديد راينر هرمان، نويسنده‌ى مقاله، براى اين سناريو گرفتن ژست بازشمارى آراء نيز لازم است. اما به عقيده‌ى او، اين سناريو چندان محتمل به نظر نمى‌رسد، زيرا تظاهرات‌كنندگان شهامت يافته‌اند و ترس از آنها از حكومت از بين رفته است.
حركت مردم شدت يافته است و بسيارى از سران جنبش اصلاح‌طلب دستگير شده‌اند. به نظر هرمان، در حالت دوم ممكن است حكومت با تن دادن به بعضى توافق‌ها، از جمله بركنارى وزير كشور، صادق محصولى، به عنوان عامل اشتباه در نتايج آراء، به اصطلاح سربازان شطرنج خود را قربانى و مشكلات را با مخالفان حل و فصل كند. اما اين كار نيز نمى‌تواند مانع راهپيمايىهاى بزرگ مردم شود.
وخامت اوضاع و تكرار فاجعه
البته احتمال ديگر ابطال انتخابات و تكرار آن خواهد بود كه در اين صورت آیت‌الله خامنه‌اى مى‌تواند با استدلال رايزنى‌هاى ناكافى آن را توجيه كند و از احمدى‌نژاد بخواهد كه از نامزدى دوباره چشم‌پوشى كند.
اما اين كار نه تنها از دست رفتن وجههى احمدى نژاد و آیت‌الله خامنه‌اى، بلكه وجود دموكراسى در ايران را كه به دليل رد صلاحيت‌هاى گسترده كاملاََ آسيب ديده است، با ترديد بيشترى روبرو مى‌كند.
از نظر نويسنده، در سناريوى سوم ممكن است حكومت ايران به «راه‌حلى چينى» متوسل شود كه راه انداختن جوى خون براى ايجاد وحشت در ميان مردم خواهد بود. دولت چين در سال ۱۹۸۹ در ميدان ميدان "تيان آنمن" يا "صلح آسمانى" جنبش دموكراسی اين كشور را با كشتار تظاهرات‌كنندگان سركوب كرد. اما اين اتفاق زمانى رخ خواهد داد كه تمام روزنامه‌نگاران خارجى كشور ايران را ترک كنند.
در تاريخ ايران چنين راه‌حلى را شاه سابق ايران در پاييز سال ۱۳۵۷ به كار بسته بود. اما كشتار او جريان انقلاب را متوقف نكرده بود. شمار تظاهرات‌كنندگان اين‌بار به قدرى زياد است كه تمام يگان‌های بسيج و سپاه پاسداران نيز براى مهار آن كافى نخواهند بود. اما در صورت كشتار مردم، آيت‌الله خامنه‌اى در مقام فرمانده كل قوا مسئول خواهد بود. در چنين حالتى ممكن است ناآرامى‌ها تبديل به جنگى داخلى در شهرهاى گوناگون شود.
پيروزى اصلاح‌طلبان در حالت آرمانى
به باور هرمان، سناريوى چهارم براى ايرانيان پيروزى جناح اصلاح‌طلب خواهد بود كه در ابعاد كوچک مى‌تواند تغييرات مختصرى در كادر رهبرى ايران به وجود آورد و در ابعاد وسيع ممكن است تمام كشور را دچار دگرگونى كند. عباسعلی كدخدايی، سخنگوى شوراى نگهبان، نيز پيش‌تر اشاره كرده بود كه «ابطال انتخابات دور از ذهن نيست». در چنين حالتى ممكن است شوراى نگهبان انتخابات را باطل اعلام كند كه در پى آن آیت‌الله خامنه‌اى اقتدار خود را از دست مى‌دهد و حتى ممكن است مجلس خبرگان او را بركنار كند.
اكبر هاشمى رفسنجانى، مخالف سرسخت محمود احمدى‌نژاد، رياست مجلس خبرگان رهبرى را بر عهده دارد. او پيش‌تر در سال ۱۳۶۸ پيشنهاد بازنگرى قانون اساسى و تشكيل شورای رهبرى را طرح كرده بود. او مى‌تواند در مجلس خبرگان انتخاب رهبرى جديد را به شور بگذارد و كشور را به سوى آزادى بيشتر پيش ببرد. سفر جديد او به قم نيز بى‌دليل نبوده و او هم اكنون در اين شهر به سر مى‌برد. ممكن است او قصد داشته باشد پشتيبانى علماى اين شهر را به دست بياورد.
اشتباه آیت‌الله خامنه‌اى، احمدى‌نژاد و ساير سران جمهورى اسلامى آن بود كه در دستكارى نتايج شمارش آراء، دامنه‌ى واكنش‌ها و جنبش مردمى ايران را دست كم گرفتند.
بعضى از طرفداران آیت‌الله خامنه‌اى راهپيمايىهاى اين هفته را در قالب "دوره‌ى ده ساله‌ى اخبار بد" ناميده‌اند، زيرا در سال ۱۳۶۸ آيت‌الله خمينى درگذشت، در سال ۱۳۷۸ حادثه‌ى كوى دانشگاه رخ داد و در سال ۱۳۸۸ نيز شورش‌هاى مردمى عليه نتايج انتخابات در‌گرفته است و نيروى عظيمى كه در مردم وجود دارد، محافظه‌‌كاران را شگفت‌زده كرده است.
PR/BB