"سانسور" ایران را به جامعه بی‌آینده تبدیل می‌کند
۱۳۹۸ اردیبهشت ۲۰, جمعه
نویسندگان و ناشران شرکت‌کننده در "نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور" در برلین، نسبت به "بی‌آینده شدن جامعه ایران" و "گروگانگیری اندیشه" در نتیجه سانسور دولتی کتاب و خودسانسوری نویسندگان داخل هشدار دادند. به اعتقاد آنها "حاکمیت سانسور" بر روند نشر کتاب و دیگر تولیدات فرهنگی در ایران "خسارتی جبران ناپذیر" برای فرهنگ ایرانیان در پی خواهد داشت.
نویسندگان و ناشران حاضر در کتابفروشی هدایت برلین تاکید داشتند که حلقه سانسور هر روز عرصه را برای ناشران، نویسندگان و مترجمان داخل ایران تنگ‌تر از گذشته می‌کند.
جامعه بدون آینده ایران، عارضه سانسور دولتی
حمید مهدی‌پور، مدیر انتشارات فروغ در شهر کلن آلمان که برای نمایشگاه برلین حضور داشت می‌گوید یکی از مهم‌ترین آسیب‌های حاکمیت سانسور بر پیکر نشر کتاب، تبدیل شدن جامعه ایران به "جامعه‌ای بدون آینده" است. به گفته حمید مهدی‌پور با سانسور تولیدات فرهنگی از جمله کتاب، جامعه از واقعیت‌های دیروز و امروز بی‌اطلاع می‌ماند که نتیجه این روند چیزی به‌جز محرومیت و سردرگمی نوجوانان امروز و نسل آینده ایران برای فهمیدن رخدادها و حقیقت‌های سانسور‌شده نخواهد بود.
او با تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی در ایران به هر شکلی از انتشار کتاب‌های تاثیرگذار جلوگیری می‌کند، می‌گوید: «اینها با نقد ساختارهای حاکمیت توسط اندیشمندان، نویسندگان و ناشران مشکل دارند و هر روز خط قرمزها را پررنگ‌تر می‌کنند.»
تداوم همین این خط قرمزها و سانسورها بود که باعث شد ناشران ایرانی در اروپا از چهار سال پیش و همزمان با برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، ایده برپایی "نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور" را اجرایی کنند. تینوش نظم‌جو مدیر انتشارات "ناکجا" در پاریس می‌گوید مخاطبان فارسی زبان در داخل و خارج دریافته‌اند که آنها محکوم نیستند کتاب سانسور‌شده بخوانند.
نظم‌جو، سانسور کتاب یک نویسنده و ناشر را به قطع یک عضو از بدن تشبیه می‌کند که برای فعالان حوزه فرهنگ و اندیشه، دردناک است ولی مخاطب آگاه با مطالعه متن بدون سانسور می‌تواند با اصل واقعیت آشنا شود.
امیرحسین، دانشجوی ساکن برلین، نمونه یکی از همین مخاطبانی است که در ایران خواننده کتاب‌های سانسور‌شده بوده و حالا در جستجوی شناخت "واقعیت‌ها و حقیقت‌های سانسور نشده" در کتاب‌های چاپ خارج است.
تجربه امیرحسین از خواندن کتاب‌های سانسور‌شده فقط محدود به کتاب‌های داستان و رمان نمی‌شود و می‌گوید: «مشکل بزرگ در ایران، وجود سانسور نه فقط در حوزه ادبیات داستانی بلکه در محتواهای علمی و دانشگاهی هم هست.»
به باور این دانشجوی ایرانی، سانسور نمی‌تواند از جریان آزاد اطلاعات جلوگیری کند. از سوی دیگر، این روزها توسعه و فراگیر‌شدن فناوری‌های نوین و رشد شبکه‌های مجازی به مخاطب کنجکاو و علاقمند به دانستن و شناخت "حقیقت‌های سانسور‌شده" کمک می‌کند.
خودسانسوری پررنگ‌تر از سانسور
"خودسانسوری" نویسنده‌های داخل ایران یکی دیگر از نگرانی‌های ناشران چهارمین نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور است که نسبت به ادامه این "رویه و جریان" هشدار می‌دهند.
آنها خودسانسوری را نگران کننده‌تر از سانسور دولتی می‌دانند و معتقدند "مجبور بودن" یک نویسنده به خودسانسوری به بهانه تامین هزینه‌های زندگی برخلاف روحیه نویسندگی است.
مهدی‌پور، مدیر انتشارات فروغ، خودسانسوری نویسندگان داخل را بسیار پررنگ‌تر از سانسور حاکمیت در ایران می‌داند که به گفته او متاسفانه تعدادی در داخل، قبل از دستور سانسور توسط اداره کتاب وزارت ارشاد ایران، مرتکب آن می‌شوند.
نظم‌جو، مدیر انتشارات ناکجا، خودسانسوری را "نهادینه" و "بارورشده" در ذهن تعدادی از نویسندگان داخل ایران می‌داند که از همان ابتدای ایده‌پردازی، گریبان نویسنده را می‌گیرد.
راهی برای دور زدن سانسور
چاپ سالیانه ۳۶۰ عنوان کتاب توسط ناشران خارج از ایران، نتیجه همکاری تعدادی از نویسندگانی است که حاضر نشدند به سانسور دولتی و خودسانسوری تن بدهند. به گفته تینوش نظم‌جو، ادامه این همکاری‌ها می‌تواند راهی برای تن ندادن نویسندگان به خودسانسوری و سانسور دولتی باشد. راهی که در چند سال اخیر تعدادی از نویسندگان جوان آن را تجربه کردند و کتاب‌های ناموفق در اخذ مجوز چاپ را به‌دست ناشران خارج رساندند تا بیشتر از داخل ایران شناخته شوند.
حمید شوکت، نویسنده کتاب "پرواز در ظلمت" که به زندگی سیاسی شاپور بختیار، آخرین نخست‌وزیر ایران در پیش از انقلاب ۱۳۵۷ تمرکز دارد، چاپ بدون سانسور کتاب نویسندگان جوان را از یک سو ایده جالبی برای شناخته شدن و از سوی دیگر راهی برای تن ندادن به سانسور اندیشه می‌داند.
او نمایش و چاپ کتاب‌های جدید از نویسندگان جوان داخل ایران را با جشنواره فیلم "برلیناله" مقایسه می‌کند که محلی برای ارایه ایده، فکر و حرف تازه است.
نوشته‌ها راه خود را پیدا می‌کنند
اگرچه قوانین مشخص و شفافی درباره ممنوعیت چاپ کتاب‌های سانسور‌شده در خارج از کشور وجود ندارد، ولی این کار می‌تواند ریسک‌هایی هم برای نویسندگان داخل ایران داشته باشد که به باور نظم‌جو، "نویسنده‌ای که تن به سانسور و خودسانسوری می‌دهد، حقیقت خود را هم نمی‌نویسد."
حقیقتی سانسور‌شده که عباس معروفی، نویسنده و مدیر "خانه هنر و ادبیات هدایت" در برلین از آن به‌عنوان "۴۰ سال سانسور و گروگانگیری اندیشه" نام می‌برد که حکومت ایران در این سال‌ها به نویسندگان و اندیشمندان داخل کشور اجازه نداده است "آزادنه فکر کنند، بنویسند و منتشر کنند".
او برگزاری نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور را اقدامی مقابل نمایشگاه کتاب تهران در ایران می‌داند که حکومت ایران ناشران را مجبور به سانسور کتاب و اندیشه می‌کند.
به باور این نویسنده "کلمه‌ها و نوشته‌ها" راه خود را پیدا می‌کنند و منتشر می‌شوند.
نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور که از ۲۷ آوریل تا ۲۰ می ۲۰۱۹ در ۱۷ شهر اروپا و آمریکا برگزار می‌شود، تلاش می‌کند همین کلمه‌ها و نوشته‌های بدون سانسور را به مخاطبان خود برساند.