سازمان‌های جاسوسی آمریکا و بریتانیا درباره شما چه می‌دانند؟

فیلم "ترمینال" را خیلی‌ها می‌شناسند. فیلمی به کارگردانی اسپیلبرگ و با بازی تام هنکس که داستان آن برگرفته از سرگذشت مهران کریمی ناصری است. یک شهروند ایرانی که سال ۱۹۸۸ بدون گذرنامه و مدارک معتبر در فرودگاه شارل دوگل فرانسه از هواپیما پیاده شد و ۱۸ سال حیرت آور را در بخش ترانزیت فرودگاه زندگی کرد. سرگذشتی که چندان بی‌شباهت به سرگذشت این روزهای ادوارد اسنودن نیست. کارمند پیشین سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا که از اطلاعات مربوط به شبکه‌ی عظیم جاسوسی دیجیتال آمریکا و رصد حجم زیادی از اطلاعات موجود در اینترنت توسط سرویس اطلاعات بریتانیا پرده برداشت.

اسنودن که گذرنامه‌اش از سوی آمریکا باطل شده‌است در بخش ترانزیت فرودگاه مسکو به دنبال کشوری می گردد که به تقاضای پناهندگی اش پاسخ مثبت دهد.

ابرداده‌ها برای روز مبادا

چه کسی برای چه مدتی از چه مکانی با چه کسی تماس تلفنی برقرار کرده‌است؟ چه کسی با چه کسانی در چه بازه‌ی زمانی‌ای ایمیل رد و بدل کرده‌است؟ محتوای این ایمیل‌ها و شدت تماس‌ها به چه میزان بوده‌است؟ هر کاربر کِی، برای چه زمانی به چه سایت‌هایی سرک کشیده و چه کرده‌است؟ چنین اطلاعات و داده‌هایی را "متا دیتا" یا اَبَر داده‌ها می‌نامند.
ادوارد اسنودن در گفت‌وگو با گاردین می‌گوید: «آژانس امنیت ملی آمریکا زیرساختی تدارک دیده که تقریبا همه ارتباطات انسانی را به صورت اتوماتیک ذخیره می‌کند. با استفاده از این سیستم می‌توانستم ایمیل‌های هر کسی را ببینم٬ مکالمات تلفنی‌اش را شنود کنم و رمزهای عبور شخصی‌ترین اکانت‌های هر کاربری را به دست بیاورم.»

این طور که از افشاگری‌ها برمی‌آید، سازمان‌های امنیتی آمریکا این ابر داده‌ها را جمع آوری می‌کنند. در اتحادیه‌ی اروپا ۷ سال است که برای کنسرن‌ها قواعد و مقرراتی در مورد چگونگی ذخیره و رفتار با این داده‌ها و مدت زمان ذخیره‌ی این اطلاعات وضع شده است. زمانی که بین ۶ ماه تا دوسال در نوسان است. ذخیره‌ی داده‌ها برای روز مبادا. برای مواردی که شاید نیروهای امنیتی بتوانند به آسانی و کاملا قانونی به اطلاعات شهروندان دسترسی پیدا کنند.

آزادی را فدای امنیت نکنیم

آلمان تنها کشوری است که در آن در حال حاضر قانونی برای ذخیره‌ی این داده‌ها وجود ندارد. موضوعی که احزاب مختلف این کشور هنوز در مورد آن به توافق نرسیده‌اند. با افشاگری‌های تازه در مورد ابعاد ذخیره‌ی داده‌های ارتباطی شهروندان و همچنین کنترل وسیع این ارتباطات، صدای اعتراض و انتقاد از جمع‌آوری و ارزیابی مجموع این داده‌ها در میان سیاستمداران آلمانی بلند و بلندتر می‌شود. واکنش رئیس‌جمهور آلمان به شنود اطلاعات شهروندان این کشور شنیدنی است که گفت: «هر کس که آزادی را فدای امنیت کند، دیری نمی‌پاید که هر دو را از دست خواهد داد، هم آزادی و هم امنیت را.»

در حالی که در آلمان بحث بر سر قانونمند کردن ذخیره‌ی داده‌ها و چارچوب و مرزهای آن با وسواسی خاص دنبال می‌شود، NSA بدون نگرانی و پایبندی به اصولی خاص و بدون کنترل به اطلاعات شهروندان آلمانی هم دست درازی می‌کند. میشاییل بیندل یک حقوقدان آلمانی است که نگاهی حقوقی به ذخیره ی ابرداده‌ها انداخته است. به اعتقاد او با ابزارهای مناسب و دقیقی که در سنجش متا دیتاها به کار می‌رود، می‌توان به‌راحتی اطلاعات مبسوطی را از دل داده‌ها بیرون کشید. بیندل می‌گوید: « از هم اکنون می‌توان به خطرات سنجش دقیق این داده‌ها پی برد. حالا باید از ذخیره کنندگان داده‌ها پرسید که آیا اطلاعات به دست آمده از این دست درازی‌ها، ارزش نقض حقوق شهروندان در این ابعاد را دارد؟ »

خودتان، خودتان را شنود کنید!

ادوارد اسنودن در مصاحبه‌ای که چندی پیش با سایت اشپیگل انجام داد، گفته است که ارزش ابرداده‌ها از ارزش محتوای آن‌ها بیشتر است.

این را که متا‌دیتاها تا چه حد می‌توانند به کنسرن‌هایی که اطلاعاتمان را در اختیارشان می‌گذاریم و سپس به سازمان‌های امنیتی تصاویر دقیقی از زندگی ما نشان بدهند، می توانید برای مثال اگر کاربر جی‌میل یا فیس‌بوک هستید، خودتان به راحتی امتحان کنید:

• محققان انستیتوی تکنولوری ماساچوست برنامه ای با نام Immersion برای سرویس ایمیل گوگل طراحی کردند. اگر به این برنامه اجازه ی دسترسی به اکانت ایمیل خود را بدهید، همه‌ی تماس‌های شما تجزیه و تحلیل می‌شوند. مثلا چه کسی باعث آشنایی کانتکت "آ" با کانتکت "ب" در میان تماس های شما شده است یا با چه کسی و در چه بازه‌ی زمانی شما ایمیل های زیادی رد و بدل کرده اید و یا چه پیوندهای تازه‌ای در حین این ارتباطات ایمیلی به دست آورده‌اید.
• یک نمونه ی دیگر ماشین جستجوی Wolfram Alpha است. این ماشین جستجو قادر است همه‌ی دوستان فیس‌بوکی شما را بررسی کند. نتیجه‌ی این کند و کاو، دو گرافیک خواهد بود که یکی ساختار و درجه‌ی دوستی و ارتباطات دوستان شما در میان یکدیگر را به تصویر می کشد و می تواند گروه های مشخصی را از دل این تجزیه و تحلیل بیرون بیاورد. مثلا گروه دوستان دبستان و دبیرستان شما را یا هم‌دانشگاهیان یا همکاران یا دوستان باشگاه ورزشی‌تان را. از این دیاگرام می‌توان فهمید که چه ارتباطاتی یا چه گروه‌هایی، گره اصلی شبکه ی شما به شمار می روند که با حذف شان همه‌ی شبکه از هم می‌پاشد و چه کسانی تنها نقش پلی را ایفا می‌کنند که با پاک کردنشان لطمه‌ای به کل شبکه وارد نمی شود.

همه‌ی ارتباطات کاربر در شبکه‌های اجتماعی به طور چکیده و در یک نگاه! برای رسیدن به چنین تصویری ماموران امنیتی باید به گفت‌و‌گوهای تلفنی بی‌شماری گوش دهند و ایمیل‌های زیادی را تک به تک بخوانند. اما شما این اطلاعات را برای مثال به راحتی در اختیار کنسرن های اینترنتی قرار می دهید. دستگاه‌های امنیتی مجازند با مجوز قانونی از این کنسرن‌های بزرگ داده‌های شما را طلب کنند و برای مثال این داده‌ها را با اطلاعاتی که از پروایدرها به دست می‌آورند، کنار هم بگذارند.

به این کنسرن ها خیلی اعتماد داریم. همه‌ی رازهایی را که با فیس بوک و گوگل در میان گذاشته‌ایم دو دستی تقدیم این کنسرن‌ها کرده‌ایم.

دوربین مخفی ای که داوطلبانه حمل می کنیم

هر کسی که یک گوشی هوشمند در جیب خود دارد، به احتمال زیاد به طور منظم هم به اینترنت وصل می‌شود. با هر بار سرک کشیدن در اینترنت، یک بسته‌ی اطلاعاتی تازه به جمع متادیتا ها افزوده می شود. در آن میان، مکانی که کاربر در آن به سر می‌برد هم به چشم می‌خورد. کارشناسان حوزه امنیت داده‌ها به کاربران هشدار می‌دهند که با ضبط پیوسته‌ی ردپای دیجیتال‌شان، گوشی موبایل آن‌ها به یک دوربین مخفی کوچک تبدیل شده است که خود آن را روشن می‌کنند. با نرم افزارهای مخصوص آنالیز این گونه داده‌ها می‌توان به راحتی پروفایل حرکتی کاربر را ترسیم کرد.

برای این که کاربر از ابعاد داده‌های خود که به‌راحتی در اختیار کنسرن‌های بزرگ قرار می دهد، تصویری داشته باشد، یکی از سیاستمداران آلمانی از حزب سبزها به نام مالته اشپیتس، گوشه‌ای از ابرداده‌های خود را که از شرکت مخابرات آلمان طلب کرده بود، به دادگاه ارائه کرد. البته برای دریافت این داده‌ها مجبور شد از این شرکت یعنی "تله کم" شکایت کند. اشپیتس اما نتیجه‌ی پی‌گیری هایش را در اینترنت منتشر کرد. هر کاربری می‌تواند ببیند که اشلپیتش از اوت ۲۰۰۹ تا فوریه۲۰۱۰ لحظه به لحظه کجا بوده است!

چند روزی ماموران امنیتی را نگران کنید!

ادوارد اسنودن می‌گوید همه پل‌های پشت‌سرش را خراب کرده تا از نابودی حریم خصوصی و آزادی اینترنت و حقوق دیجیتال به دست دولت آمریکا جلوگیری کند. او با سرنوشتی هنوز نامشخص در بخش ترانزیت فرودگاه مسکو منتظر است. کاربران زیادی در سراسر دنیا اما بدون لحظه ای نگرانی و تردید ، حجم بالایی از اطلاعات‌ خود را رایگان در اختیار فیس‌بوک و شرکا قرار می‌دهند. اسنودن را شاید کشوری به پناهندگی بپذیرد، شاید هم مدت ها، البته نه به اندازه ی مهران کریمی ناصری، در ترانزیت فرودگاه بماند. اما افشاگری او با هر نیتی که بود به بحث داغ ابرداده ها جانی دوباره بخشید.

بحثی که شاید تلنگری باشد برای شهروند عادی. شهروندی که کمی بیاندیشد که آیا حالا که این گونه زیرنظر گرفته می‌شود نباید کمی به خود زحمت بدهد و دست کم گوشه‌ای از اطلاعاتش را مخفی کند؟ چه می شود اگر چند روز گوشی هوشمندتان را خاموش کنید و هر رازی را با شبکه های اجتماعی در میان نگذارید؟ کسی چه می‌داند. شاید ماموران امنیتی کمی نگران‌تان شوند. اصلا شاید تازه به شما مشکوک شوند!