زیان تحریم نفت برای ایران بیشتر است یا برای اروپا؟

با به تصویب رسیدن تحریم نفت ایران توسط وزیران خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا در روز دوشنبه (۳ بهمن، ۲۳ ژانویه) مقام‌های مختلف جمهوری اسلامی به این تصمیم واکنش نشان دادند. کاظم وزیری‌هامانه، وزیر پیشین نفت دولت محمود احمدی‌نژاد به خبرگزاری مهر گفت، آثار روانی تصمیم امروز اتحادیه اروپا منجر به افزایش شدید و ناگهانی بهای نفت خام در بازارهای جهانی خواهد شد.

خبرگزاری فارس از قول علی ادیانی، عضو کمیسیون انرژی مجلس نوشت، با اعمال این تحریم قیمت نفت افزایش پیدا می‌کند و نتیجه‌ای که حاصل می‌شود به ضرر اروپا و آمریکا خواهد بود. به گزارش فارس علاءالدین بروجردی، رییس كمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز همین ادعا را تکرار کرده و می‌گوید، در چنین شرایطی قیمت نفت افزایش پیدا می‌كند، و از این منظر نیز اقتصاد غرب متضرر خواهد شد.

بی‌اهمیت جلوه دادن تحریم‌ها

بروجردی برای بی‌اهمیت جلوه دادن تصمیم اخیر وزیران خارجه اتحادیه اروپا که از سوی اغلب ناظران "بی‌سابقه" ارزیابی شده‌، ادعا می‌کند که "بسیاری از بخش‌های صادرات نفت ایران ارتباطی با اروپا ندارد." برخلاف این ادعا، نزدیک به بیست درصد نفت ایران به اروپا صادر می‌شود.
 
از سوی دیگر سهم نفت ایران در سبد مصرف سوخت کشورهایی مانند اسپانیا، ایتالیا و یونان بین ۱۰ تا ۳۰ درصد است اما تمام ۲۷ کشور عضو اتحادیه روی هم رفته کمتر از ۶ درصد نیاز خود را از طریق جمهوری اسلامی تامین می‌کنند. نشریه‌ی آلمانی "هندلزبلت" می‌نویسد قطع واردات نفت برای کشورهایی چون یونان می‌تواند مشکلاتی در بر داشته باشد اما جبران کاهش درآمدهای ارزی ایران با گسترش تحریم‌ها بسیار سخت‌تر خواهد بود.

روند نزولی تولید نفت در ایران

به نوشته‌ی هندلزبلت با توجه به اعلام آمادگی ژاپن برای پیوستن به جمع تحریم‌کنندگان نفت ایران، صادرات نفت این کشور ممکن است باز هم کاهش یابد. یکی دیگر از مشکلات تهران فرسوده بودن تجهیزات صنایع نفت و گاز و کمبود سرمایه‌گذاری‌های خارجی است که به کاهش تولید و افزایش هزینه‌های استخراج نفت انجامیده است.
 
احمد قلعه‌بانی، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران چهارشنبه، ۳۰ آذر در اهواز گفته است تولید نفت ایران به نسبت سال گذشته روزانه ۲۰ هزار بشکه کاهش پیدا کرده است. آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی کرده است که میزان تولید نفت ایران تا سال ۲۰۱۶ به زیر سه میلیون بشکه در روز تنزل کند.

مطابق برنامه پنجم توسعه، تولید نفت ایران باید تا چهار سال دیگر به ۵ میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه در روز افزایش یابد. وزیر نفت، رستم قاسمی،۱۷ آبان در دیدار با اعضای اتاق تهران گفته بود: «ما برای رسیدن به اهداف برنامه پنجم در تولید به ۳۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز داریم.»

افزایش ناچیز بهای نفت

به رغم پیش بینی و ادعای مقام‌های ایرانی در مورد افزایش شدید بهای نفت، در روز دوشنبه نوسان‌قیمت در بازار "طبیعی" گزارش شده است. خبرگزاری آلمان، عصر دوشنبه، سوم بهمن به نقل از کارستن فیچ، کارشناس نفتی "کومرتز بانک" نوشت قیمت هر بشکه نفت روز دوشنبه به حدود ۱۱۰ دلار رسید که نسبت به روز جمعه ۹ دهم درصد بیشتر افزایش نشان نمی‌دهد.
 
کارستن فیچ خاطر نشان می‌کند، در صورتی که تنگه‌ی هرمز به تشنج کشیده نشود انتظار نمی‌رود که در روزهای آینده نیز بهای نفت افزایش شدیدی داشته باشد. او به موضع‌گیری‌های اخیر عربستان سعودی اشاره می‌کند که اعلام آمادگی کرد در صورت نیاز بازار تولید نفت خام خود را برای جایگزینی سهم ایران افزایش دهد.

فسخ بدون پیامد قراردادهای نفتی

در میان اعضای اتحادیه اروپا برخی از کشورها چون آلمان، فرانسه و بریتانیا تقریبا هیچ وابستگی‌ای به نفت ایران ندارند و اعمال تحریم تاثیر محسوسی در وضعیت اقتصادی آن‌ها نخواهد داشت. آلمان در سال ۲۰۱۰ میلادی یک و شش دهم درصد نفت مورد نیاز پالایشگاه‌های خود را از طریق ایران تامین کرده است، که به گفته‌ی کارشناسان به راحتی قابل جایگزینی است.

دو سوم قراردادهای نفتی بلند مدت و یک سوم کوتاه مدت هستند. قراردادهای نوع دوم به راحتی قابل فسخ کردن هستند و لغو قراردادهای بلند مدت نیز با وجود تصویب تحریم‌ها شامل پرداخت خسارت و جریمه نخواهد شد. نشریه "دی ولت" می‌نویسد ممکن است قیمت نفت به دلیل تاثیر روانی تصویب تحریم‌ها اندکی بالا برود اما رکود اقتصادی در کشورهای اروپایی نیز ممکن است به کاهش مصرف و پایین آمدن قیمت‌ها منجر شود.

کارشناسان معتقدند ایران می‌تواند جایگزینی برای خریداران نفت خود در اروپا پیدا کند، اما این کار راحت و بدون هزینه نخواهد بود. برخی از کشورها، از جمله چین و هند می‌کوشند برای افزایش واردات از ایران شرایط مطلوب خود را به این کشور تحمیل کنند.

جمهوری اسلامی پیش از این برای حفظ بازار تن به چنین شرایطی داده و نفت خام خود را با شرایطی سهل‌تر از دیگر رقیبان به کشورهایی چون یونان صادر کرده است.

برابر تصمیم وزیران خارجه اتحادیه اروپا، بستن قرداد جدید برای خرید نفت از ایران ممنوع شده و قراردادهای قبلی باید حداکثر تا ابتدای ژوئیه سال جاری خاتمه یابند. تا آن زمان فصل سرما در اروپا به پایان رسیده و میزان مصرف انرژی کاهش خواهد یافت. به اعتقاد ناظران این نیز یکی از دلایلی است که فشار این تحریم‌ها بر اروپا را بسیار کمتر از ایران می‌کند. جمهوری اسلامی به شدت وابسته به واردات کالاست و هرگونه کاهشی در درآمدهای ارزی می‌تواند اوضاع اجتماعی این کشور را بی‌ثبات کند.

BK/JT