ریشه درخت کریسمس در کجاست؟
۱۳۸۷ دی ۳, سه‌شنبه
کریسمس در آلمان یک جشن خانوادگی است و از جمله مراسمی است که در این کشور به شکل ویژه‌ای جشن گرفته می‌شود. از حدود یک ماه پیش از آغاز سال جدید میلادی و شب میلاد مسیح (۲۴ دسامبر – ۴ دی) در هر گوشه و کناری در شهرها، بازارچه‌های خریدی برپاست که سوسیس و سیب‌زمینی سرخ‌کرده و "شراب داغ"، از اجزای دائمی آنها هستند. اگر در سال‌های گذشته، نام بازارچه‌های ایام کریسمس، همه را به یاد شهر نورنبرگ آلمان می‌انداخت، امروزه در هر میدان کوچک در هر شهر دور افتاده‌ای، بازارچه‌ای برپا می‌شود.
گذشته از بازارچه‌های کریسمس، نشانه‌های دیگری نیز برای این ایام وجود دارد، نشانه‌هایی هم‌چون درخت صنوبر تزئین‌شده، "تاج گل کریسمس" و "مسیح کوچک". اما تاریخچه بسیاری از آداب و سنن رایج امروزی در آلمان، به قدمت ریشه‌های مذهبی کریسمس نیست. بسیاری از سنن این ایام به قرن ۱۹ میلادی باز می‌گردند و برخی اصلا ریشه مذهبی ندارند.
بابانوئل معروف‌ترین شخصیت کریسمس است، پیرمردی مهربان با ریش سفید پرپشت، شنل قرمز و کوله‌ای پر از هدیه برای کودکان. کارت‌پستال‌های قدیمی نشان می‌دهند که این شخصیت دست‌کم از قرن نوزدهم میلادی وجود داشته است. البته لباس قرمز و سفید بابانوئل به تبلیغ شرکت کوکاکولا در سال ۱۹۳۱ بازمی‌گردد.
یکی از شخصیت‌های کریسمس در آلمان "مسیح کوچک" (Christkind) است. بسیاری از شعرهای کریسمس در مورد این شخصیت فرشته‌مانند سروده شده است. این همان شخصیتی است که به گفته پدران و مادران، وقتی کودکان خوابند برای‌شان هدیه می‌آورد. "مسیح کوچک" را مارتین لوتر، کشیش اصلاح‌طلب آلمانی، در سال ۱۵۳۰ به دنیای مسیحیت معرفی کرد. هدیه کودکان لوتر را نه پاپانوئل، بلکه "مسیح کوچک" برای‌شان آورد. این‌گونه بود که این شخصیت، کم‌کم وارد جشن‌های خیابانی شد، با پوششی شبیه فرشته و با همراهی دیگر فرشتگان در خیابان‌ها به راه افتاد، به خانه‌ها رفت، به خانواده‌ها سر زد و به کودکان هدیه داد.
از زمان مارتین لوتر بود که ارزش ویژه‌ای به مراسم کریسمس نهاده شد. سال‌های سال به اشتباه تصور می‌شد که او درخت صنوبر را نیز وارد این مراسم کرده است. نقاشان قدیمی، مارتین لوتر و خانواده‌اش را در زیر درخت صنوبر تصویر کرده‌اند. این آثار اما ریشه در قرن ۱۹ میلادی دارند و طرح آنها واقعی نیست. پیشینه درخت صنوبر به تصویر بهشت در کلیسای قرون وسطی باز می‌گردد. در آن زمان درخت صنوبر در روز ۲۴ دسامبر به‌عنوان "درخت معرفت" آراسته می‌شد، در حالی‌که آدم و حوا زیر آن نشسته بودند. درخت صنوبر تزئین‌شده کم‌کم از کلیساها به میدان شهر و کاخ اعیان و اشراف راه پیدا کرد و سرانجام در قرن ۱۹ میلادی به خانه مردم عادی وارد شد. مدت زیادی طول نکشید که دیگر کریسمس بدون درخت صنوبر برای آلمانی‌ها کریسمس نبود.
جنگ آلمان با فرانسه در سال‌های ۱۸۷۰-۱۸۷۱ نقش مؤثری در فراگیر شدن صنوبر داشت. در این نبرد، به دستور فرماندهان ارتش و به نشانه اتحاد برای حفظ میهن، در خاکریز تیراندازان درخت صنوبر برپا می‌شد.
"تاج گل کریسمس" (Adventskranz) حلقه‌ای (معمولا) از برگ صنوبر است که ۴ شمع روی آن قرار دارد. این شمع‌ها به نوبت از چهار هفته مانده به تولد مسیح، (هر یکشنبه یکی از شمع‌ها) روشن می‌شوند. به گفته آلوئیس دورینگ، مردم‌شناس، این تاج در قرن ۱۹ میلادی توسط هاینریش فُن ویشِرن (Heinrich von Wichern)، استاد آلمانی رشته الهیات، به مراسم کریسمس وارد شد. این تاج که در ابتدا ۲۴ شمع داشت، امروزه در خانه‌ها، ساختمان‌های عمومی، بیمارستان‌ها و مراکز خرید آلمان، در کنار درخت صنوبر قرار می‌گیرد.
دورینگ سنت هدیه دادن و هدیه گرفتن در کریسمس را قدیمی‌ترین سنت در میان آداب این ایام می‌داند که ارتباطی با مذهب ندارد. به گفته او، جشن‌هایی در زمان روم باستان، در این فصل سال برگزار می‌شدند که در آنها هدیه داده می‌شد. هدیه دادن به مناسبت سال جدید نیز بعدها رواج پیدا کرد. سنت هدیه دادن، از جشن‌های رومی وارد مسیحیت و مراسم کریسمس نیز شد.
به اعتقاد دورینگ، سنت هدیه‌دادن در سد‌ه‌های آینده هم ادامه خواهد داشت، حتی اگر جشن خانوادگی با تاج گل کریسمس، صنوبر یا "مسیح کوچک" برگزار نشود.