ترکیه و فرانسه؛ اختلاف بر سر کاریکاتور یا منافع راهبردی
۱۳۹۹ آبان ۸, پنجشنبه
از شارل دوگل، که مکرون او را معلم سیاسی خود می‌داند، نقل کرده‌اند که گفته بود: "دولت‌ها دوست ندارند، منافع دارند." مناقشه‌ای که میان رئیس‌جمهوری فرانسه و همتای ترکیه‌ای او در جریان است، اگر چه انگیزه‌های شخصی به خود گرفته، اما همه شواهد حاکی از آن است که عامل اصلی این مناقشه در برخورد منافع استراتژیک دو کشور نهفته است.
چه در مسئله قره‌باغ یا بحران لیبی و سوریه و یا مناقشه اکتشافات گازی ترکیه در دریای مدیترانه، یعنی در مهم‌ترین مناقشه‌های منطقه‌ای، دو کشور رو در روی یکدیگر ایستاده‌اند.
سیاست کشورگشایانه ترکیه با مقاومت ویژه فرانسه روبه‌رو شده، زیرا این کشور خود را قدرت نظم‌دهنده حوزه مدیترانه می‌داند.
مناقشه در دریای مدیترانه
ترکیه ماه‌هاست که در آب‌های قبرس و حریم آبی جزایر یونان به دنبال کشف منابع گاز طبیعی وارد عمل شده و این مناطق آبی را متعلق به خود می‌داند. این امر برای فرانسه قابل پذیرش نیست و به همین سبب به حمایت از یونان برخاسته است که این فعالیت‌های ترکیه را غیرقانونی می‌داند.
این مناقشه تا جایی پیش رفت که بنا به اطلاع دولت فرانسه، یک کشتی جنگی ناتو متعلق به ترکیه در دریای مدیترانه به سوی کشتی فرانسوی نشانه رفت و این مقدمات یک حمله نظامی ارزیابی شد. طرف ترکیه‌ای اما این اتهام را رد کرد. در پی آن امانوئل مکرون گفت که دستکم در شرق مدیترانه، ترکیه را به عنوان یک شریک ناتو به رسمیت نمی‌شناسد.
اما منافع اقتصادی نیز در این مناقشه‌ها نقش بازی می‌کنند. در ماه سپتامبر مشخص شد که یونان ۱۸ فروند از هواپیمای جنگنده فرانسوی "رافائل" را خریداری کرده است. این معامله مهمی برای شرکت تسلیحاتی داسول بود.
بحران قره‌باغ
در مناقشه منطقه کوهستانی قره‌باغ، دولت فرانسه در حوزه سیاست داخلی زیر فشار است. حدود ۶۰۰هزار ارمنی در فرانسه زندگی می‌کنند که با فاصله زیادی بزرگترین اقلیت قومی و ملی در مهاجرت فرانسه به حساب می‌آید. پاریس در سال ۲۰۰۶ به عنوان نخستین کشور غربی قانون مجازات انکار نسل‌کشی ارامنه در ترکیه را به تصویب رساند.
هر اندازه هم که پاریس در بحران قره‌باغ با خویشتنداری می‌کوشد نقش میانجیگر را بازی کند، اما سیاستمداران فرانسه خود را به ارامنه نزدیک‌تر می‌دانند؛ و این در حالی است که ترکیه به حمایت تسلیحاتی از آذربایجان مشغول است. امانوئل مکرون در این مناقشه نیز اتهاماتی را متوجه رهبری ترکیه کرده است. او می‌گوید ترکیه صدها مزدور جهادگرا را به منطقه جنگی قره‌باغ گسیل داشته و بدین گونه از خط قرمز گذشته است.
از سوی دیگر مکرون زیر فشار حزب خود نیز هست. شمار زیادی از نمایندگان حزب او در مجلس ملی فرانسه با تصویب قطعنامه‌ی از دولت خواسته‌اند تا استقلال منطقه پرمناقشه قره‌باغ را به رسمیت بشناسد.
بحران لیبی
در جنگ داخلی لیبی، دو کشور فرانسه و ترکیه در دو اردوگاه متخاصم به سر می‌برند. در حالی که مکرون از ژنرال خلیفه حفتر حمایت می‌کند، رئیس‌جمهوری ترکیه جانب دولت مورد حمایت بین‌المللی در طرابلس را دارد. این سیاست فرانسه اما در میان شرکای اتحادیه اروپا مناقشه‌برانگیز بوده است. به همین سبب نیز فرانسه مانع از آن شد که بروکسل قطعنامه‌ای علیه ژنرال حفتر به تصویب برساند.
در اینجا نیز پاریس به دنبال یک رشته منافع اقتصادی است. شرکت‌های فرانسوی در استخراج و صادرات حوزه‌های نفتی شرق لیبی که در اختیار ژنرال حفتر است، حضور فعال دارند. به ویژه شرکت تولیدکننده نفتی توتال ده‌ها سال است که به استخراج نفت در لیبی مشغول است.
ترکیه اما می‌کوشد در حوزه مدیترانه رهبری کشورهای اسلامی را در اختیار خود بگیرد و به همین دلیل به حمایت از دولت رسمی طرابلس در لیبی برخاسته است. تنها با کمک ترکیه بود که دولت طرابلس در آخرین لحظات توانست در سال جاری یک حمله گسترده نظامی ژنرال حفتر علیه خود را دفع کند.
مکرون و اردوغان
رابطه شخصی میان رهبران دو کشور تیره و تار است. در مناقشه بر سر اکتشافات نفتی ترکیه در مدیترانه، رهبری ترکیه لحنی بسیار تهاجمی علیه فرانسه پیشه کرد و مکرون را "آنکه دوست دارد ناپلئون باشد" نامید. اختلاف بر سر کاریکاتورهای پیامبر اسلام نیز بر آتش این مناقشه افزود.
امانوئل مکرون در یک سخنرانی به مناسبت یادبود معلم سربریده شده فرانسوی به دست یک اسلام‌گرای افراطی خواستار یک "اسلام روشنگر" شد و تأکید کرد که کشورش از کاریکاتورها و طراحی‌ها صرف‌نظر نخواهد کرد، "حتی اگر دیگران عقب‌نشینی کنند".
در پی آن اردوغان وارد این بحث شد و مکرون را متهم به اسلام‌ستیزی کرد و از او خواست برای درمان خود به روانپزشک رجوع کند. اردوغان مسئولیت کاریکاتورها را متوجه مکرون دانست. یک سخنگوی او در حالی که فرانسه را متهم به "نژادپرستی فرهنگی" کرد، گفت: «برنامه ضداسلامی رئیس‌جمهوری فرانسه، مکرون، ثمره داده است.»
بهرحال، انتقاد سخت اردوغان از فرانسه، به معنای ریسک در سیاست داخلی نیست. در مقایسه، فرانسه در ترکیه تصویری منفی‌تر از آلمان برجای گذاشته است. در عوض در فرانسه اقلیت بزرگی از کردهای ترکیه زندگی می‌کنند که رئیس‌جمهوری فرانسه باید همواره آن را به خاطر داشته باشد.