روز جهانی زبان مادری

یونسکو، بخش علمی-فرهنگی سازمان ملل متحد، سال ۲۰۰۸ میلادی را سال زبان اعلام کرده بود. امسال دهمین سالگرد روز جهانی زبان مادری است.

کوئیچیرو ماتسورا، رئیس یونسکو، در پیام امسال خود باز هم از دولت‌ها درخواست کرد «در سیستم تحصیلات رسمی و غیررسمی خود و امور اجرائی‌شان، برنامه‌هایی را بگنجانند که همزیستی متوازن و پرثمر زبان‌های هر کشور را تامین نماید.» به اعتقاد وی، در این صورت است که تلاش‌ها برای حفظ و تقویت محیط‌های چندزبانه به ثمر خواهد رسید و این امر نشان‌دهنده احترام کامل به تمام وجوه تنوع فرهنگی خواهد بود.

ایران کشوری است با کثرت زبانی ولی هیچ‌یک از این زبان‌ها در کنار زبان فارسی به رسمیت شناخته نشده‌اند. روز جهانی زبان مادری فرصت مناسبی برای بسیاری از فعالان حقوق فرهنگی و زبانی در ایران است تا بتوانند برای به‌رسمیت شناخته‌شدن و حفظ زبان مادری خود اقدام کنند. یکی از این اقدامات نیز جمع‌آوری امضا در حمایت از زبان مادری است.

جمع‌آوری امضا برای کمپین آموزش به زبان مادری، در شهرهای مختلف ایران آغاز شده است. در متنی که توسط این کمپین جهت جمع‌آوری امضا میان مردم پخش شده، آمده است: «تعلیم وتربیت به‌عنوان ساختار اساسی تمدن بشری و پایه و اساس تفکرات انسانی در طول تاریخ محسوب می‌شود. در این میان یکی از بنیانی‌ترین اصول که نهاد عظیم "آموزش و پرورش" بر آن تکیه می‌دهد، تعلیم هر فرد به زبان مادری خویش است و طبق تعاریف قوانین بین‌المللی، حقوق بشر و شاخه علمی-فرهنگی وآموزشی سازمان ملل (یونسکو) و اعلامیه جهانی حقوق زبانی، به انسانی با سواد اطلاق می گردد که بتواند به زبان مادری"بومی" خود بخواند و بنویسد.»

امضا کنندگان این کمپین ضمن تاکید بر اصل ۱۵ قانون اساسی، خواستار اجرای اصل "آموزش به زبان مادری" در مدارس کشور در مقاطع مختلف تحصیلی آموزش و پرورش شده‌اند.

یوسف کر، پژوهشگر حقوق فرهنگی و زبانی ترکمن‌های ایران، یکی از امضا کنندگان طومار زبان مادری است. وی درباره انگیزه حمایت از این حرکت، می‌گوید: «در حال حاضر متاسفانه مردم ترکمن هم‌چنان از آموزش زبان ترکمنی محروم هستند و این سبب شده است که در شرایط ایران به زبان مادری ما فشار و ضربه جبران‌ناپذیری وارد شود و نسل‌های بعدی هر چه بیشتر از زبان مادری خود فاصله بگیرند. رادیو و تلویزیون و تمامی امکانات رسانه‌ای و آموزشی در جامعه، فقط به زبان فارسی است.»

یوسف کر در ادامه به این نکته اشاره می‌کند که با جمع‌آوری امضا برای حفظ زبان مادری خود، انتظارواکنش سریع مقام‌های جمهوری اسلامی را ندارد، ولی این اقدام می‌تواند به جدیت‌یافتن درخواست‌های فرهنگی، زبانی و قومی در کشور منجر شود.

دکتر احمد امید یزدانی، مؤلف فرهنگ جامع آلمانی- آذربایجانی و مسئول "آکادمیسین‌های آلمان- آذربایجان"، در رابطه با کمپین جمع‌آوری امضا می‌گوید: «این یک حرکت مدنی و اجتماعی بسیار خوب است ومردم خواهان ابتدایی‌ترین حقوق ملی و فرهنگی خودشان هستند که به نوعی در اصول ۱۵ و ۱۹ قانون اساسی کشور نیز بیان شده است. ولی این اصول با گذشت ۳۰ سال هنوز اجرا نگردید.»

دکتر احمد امید یزدانی درباره پیامدهای عدم تدریس به زبان مادری در کشور چنین توضیح می‌دهد: «به نظر من، ایران نه تنها یک کشور چند زبانی است، بلکه یک کشور کثیرالمله نیز هست. در ایران اتنیک‌های (قومیت‌های) مختلفی زندگی می‌کنند که طبیعتا برای خودشان زبان‌های مختلفی هم دارند. متاسفانه ابتدایی‌ترین حقوق ملی و زبانی این اتنیک‌ها غیر از اتنیک فارس در ایران، زیر پا گذاشته می‌شود و این مسئله سبب ضررهای روانشناسی، فرهنگی و زبانی سنگینی شده است.

به عبارت دیگر، عدم تدریس به زبان مادری سبب می‌شود که زبان و ادبیات این اتنیک‌ها شکوفایی پیدا نکند و در خود این اتنیک‌ها این تصور به‌وجود می‌آید که ما انسان‌های دارای حقوق برابر با انسان‌های دیگر نیستیم و ما انسان‌های درجه دوم در جامعه به حساب می‌آییم. و اما از لحاظ ضررهایی که به خود زبان و فرهنگ ما وارد می‌آید باید به این مسئله اشاره کرد که در صورت نبود شرایط برای شکوفایی زبان‌ها ممکن است در طی سال‌ها این زبان‌ها تغییر فرم بدهند، یعنی از لحاظ دستور زبان تغییر پیدا بکنند و واژه‌های اصلی زبان از بین برود و به‌جای آن، لغات و واژه‌های فارسی جایگزین گردد و این هم ضربه بزرگی است به وجود و هویت یک زبان. این‌ها سبب نارضایتی‌های به حق این اتنیک‌ها می‌شود و عاقبت خوشی را به‌نظر من برای آنهایی که اجراکننده این سیاست فرهنگی هستند، نخواهند داشت.»

دکتر احمد امید یزدانی در ادامه صحبت‌هایش، کمپین زبان مادری را اقدامی مثبت برای جامعه ایران می‌داند و معتقد است ادامه این‌گونه اقدامات سبب خواهد شد حقوق فرهنگی و زبانی اقوام به رسمیت شناخته شود.

ولی کمپین زبان سالهاست ادامه دارد. آیا این اقدام تا به‌حال مورد توجه دولت جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته است؟ به این سؤال، سعید نعیمی، عضو دانش‌آموختگان ایران - سازمان ادوار تحکیم وحدت - چنین پاسخ می‌دهد: «مقامات بعضا این نوید را می‌دهند که تمایل دارند که این خواست و حق شهروندان را اعطا بکنند، بعضا از طرف برخی ازمقامات هم واکنش‌هایی را ما شاهدش هستیم که گویا مخالفت‌های شدیدی با این مسئله وجود دارد. در واقع یک رفتار دوگانه را ما از سوی مقامات شاهد هستیم. آن‌چه که مسلم است، این یک خواست قانونی و حق طبیعی شهروندان است. یک نکته مثبتی را که ما اخیرا شاهدش هستیم، سایر گروه‌های سیاسی و مدنی غیر از خود آذربایجانی‌ها و کردها و احزاب سراسری هم، این مسئله را ذکر می‌کنند و حقانیت این مسئله را تأیید می‌کنند. از جمله بسیاری از گروه‌های دانشجویی، به طرفداری از این برخاستند و خودشان را در جبهه طرفداران زبان مادری نشان داده‌اند.»

سعید نعیمی در ادامه صحبت‌هایش به این نکته نیز اشاره می‌کند که در حال حاضر افکارعمومی و جامعه ایران، آماده پذیرش درخواست آموزش به زبان مادری و رسمیت‌یافتن زبان‌های اقوام است.

ایران در آستانه انتخابات ریاست جمهوری قرار گرفته و پیش‌بینی می‌شود که کاندیداهای ریاست جمهوری، درخواست اقوام را جزو برنامه‌های انتخاباتی خود قرار دهند. سعید نعیمی، عضو سازمان ادوار تحکیم وحدت، در این باره چنین می‌گوید: «آقای خاتمی در دوره قبلی هم شعارهایی را مبتنی بر این‌که فرهنگ و زبان‌های ملی سایر اقوام مورد توجه قرار خواهند گرفت، داده بود که متاسفانه عمل نکرد. من پیش‌بینی می‌کنم که هم آقای خاتمی و هم آقای کروبی در این زمینه قول‌هایی داده‌اند و امیدوار هستم که همه کاندیداها این مسئله را در برنامه انتخاباتی خودشان خواهند آورد.»

برخی از فعالان حقوق فرهنگی و زبانی اداعا می‌کنند که در دوران ریاست جمهوری خاتمی، بخشی از رسانه‌های قومی اجازه انتشار دریافت کردند.

امسال نیز مراسم روز جهانی زبان مادری در برلین، پایتخت آلمان برگزار می‌شود. دکتر احمد امید یزدانی، مسئول "آکادمیسین‌های آلمان- آذربایجان" و یکی از برگزارکنندگان این مراسم، در مصاحبه با بخش فارسی دویچه وله، چنین توضیح می‌دهد: «ما روز ۲۱ فوریه نشستی خواهیم داشت با شرکت جمعیت‌های فرهنگی آذربایجانی‌ها و ترکمن‌ها که در برلین فعال هستند و قرار است نامه سرگشاده‌ای را به زبان آلمانی و انگلیسی هم به یونسکو وهم به دولت آلمان، یعنی به وزارت امور خارجه آلمان، و هم‌چنین به سازمان‌های حقوق بشر جهانی بفرستیم و به آنها اعلام بکنیم و از آنها برای آزادی زبان و فرهنگ خودمان طلب کمک بکنیم.»

بسیاری از فعالان حقوق فرهنگی و زبانی اقوام در ایران بر این باورند که رسمیت‌یافتن زبان مادری آنان و تدریس به این زبان‌ها در مدارس، یکی از درخواست‌های اساسی آنهاست که تا به حال محقق نشده است.

حال روز جهانی زبان مادری فرصتی است برای آنان که این درخواست‌ها را بار دیگر طرح نموده و نظر افکار عمومی و دولتمردان را به آن جلب کنند.