رسانههای خبری یا بنگاههای تبلیغاتی
۱۳۸۸ شهریور ۶, جمعه
انتقاد به رسانههای حامی دولت با توجه به رویدادهای قبل و بعد از انتخابات دهمین دورهی ریاست جمهوری ابعاد تازهای یافته است. تظاهرکنندگان معترض به نتایج اعلام شدهی انتخابات در مواردی علیه صدا و سیمای جمهوری اسلامی شعار دادهاند و از رسانهای چون روزنامهی کیهان شکایتهای فراوانی به دادگاه ارائه شده است. منتقدان رسانههای حامی دولت را به پروندهسازی، و جعل و تحریف واقعیت متهم میکنند. برخورد این رسانهها با منتقدان و معترضان شباهتهای بسیاری با یکدیگر دارد، گرچه هر یک از آنها موقعیت و ویژگی-های خاص خود را دارند.
کیهان و شاکیانی از همهی جناحها
صدا و سیمای جمهوری اسلامی و روزنامهی کیهان دو رسانهای هستند که رئیس آنها را آیتالله خامنه‌ای منصوب میکند. حسین شریعتمداری به عنوان نمایندهی رهبر جمهوری اسلامی در موسسه کیهان، مدیر مسئول روزنامهی این نهاد است. کیهان از روزنامههای کمتیراژ، اما موثر ایران محسوب میشود. برخی شریعتمداری را متهم میکنند که با محافل امنیتی و اطلاعاتی ارتباط دارد و یکی از وظایفش زمینهسازی برای حذف مخالفان است. در محافل سیاسی ایران به طنز گفته میشود، کیهان را میخوانیم تا بفهمیم قرار است چه کسی دستگیر شود. ناظران کیهان را نمایندهی تندروترین بخش اصولگرایان معرفی میکنند. در میان شاکیان این روزنامه پس از انتخابات افرادی از تمام جناحهای اصلی سیاسی کشور به چشم میخورند.
«رویه مرسوم دروغ و افترا بستن»
عماالدین باقی، فعال حقوق بشر، سیام مرداد در واکنش به خبری که در مورد نقش او در حوادث اخیر در کیهان منتشر شد، خطاب به شریعتمداری مینویسد: «رويه مرسوم شما همواره اين بوده است که به ديگران دروغ و افترا ببنديد.» باقی میافزاید، کیهان هیچگاه جوابیههای او را منتشر نکرده و شکایتهای او از این روزنامه نیز پیگیری نشده است. چند روز پیشتر عماد افروغ، نماینده اصولگرای مجلس هفتم، خبر داد، به دلیل اتهاماتی که در روزنامهی کیهان به او وارد شده قصد دارد از شریعتمداری شکایت کند. افروغ به سایت تابناک گفت: «اگر واقعا همه انتقادهای کیهان از اشخاص و جریانات از این جنس باشد که باید گفت: الفاتحه مع صلوات.»
درخواست پیگرد سران اصلاحطلبان
حدود یک هفته پیش و در پی شکایت علیرضا بهشتی، مشاور ارشد میرحسین موسوی، از مدیر مسئول کیهان، برخی از رسانهها خبر از توقیف این روزنامه دادند که بلافاصله تکذیب شد. ظاهرا کیهان بهشتی را متهم کرده که با سازمانهای اطلاعاتی آمریکا ارتباط دارد. کیهان بارها اصلاحطلبان را مسئول ناآرامیهای پس از انتخابات عنوان کرده و خواستار دستگیری و مجازات سران و رهبران این جریان شده است. این روزنامه در سرمقاله روز پنجشنبه، پنجم شهریور ماه خود با اشاره به برگزاری چهار جلسه دادگاه متهمان اصلاحطلب مینویسد، مردم «از دستگاه قضایی انتظار دارند تا به دقت و با سرعت تيغ برنده عدالت را بر مسببان اصلی آشوبها و گردن‌كشان در برابر قانون اعمال نمايد.»
ایرنا، متهم به تبعیت از کیهان
یکی دیگر از ارکان رسانهای دولت، خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی "ایرنا"ست که از سوی برخی از همکاران اخراجیاش به تبعیت از الگوی کیهان متهم شده است. خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی، ایرنا، وارث موسسهی خبررسانی «آژانس پارس» است که ۱۹ مرداد ۱۳۱۳ تاسیس شد. این آژانس که به صورت ادارهای در دل وزارت امور خارجه تشکیل شده بود، از سال ۱۳۴۲ با عنوان «خبرگزاری پارس» به وزارت تازه تاسیس اطلاعات ملحق شد. خبرگزاری پارس پس از انقلاب، در سال ۱۳۶۰ تغییر نام داد. ایرنا با ۳۰ شعبه خارجی و بیش از ۶۰ دفتر داخلی بزرگترین بنگاه خبری کشور محسوب میشود.
تصفیهی همکاران قدیمی
ایرنا به تناسب وظایفی که در دولت نهم بر عهده گرفت، از چهار سال پیش در چند نوبت همکاران قدیمی و با سابقه را کنار گذاشت. مدیرعامل این موسسه در دولت نهم سه بار تغییر کرد تا به ترکیب دلخواه برسد. سال گذشته و پس از سپردن مدیریت ایرنا به یکی از روزنامهنگاران کیهان، موجی دیگری از پاکسازی به راه افتاد و بخشهای جدیدی زیر عنوان «تحليل و تفسير خبر» و «دفتر پژوهش و بررسیهای خبری» به وجود آمد. به گفتهی خبرنگاران اخراجی ایرنا، این بخشها از همکاران روزنامهی کیهان و تیم ویژهای از نزدیکان محمود احمدینژاد تشکیل شده و از شهریور ماه ۸۷ زمینهسازی برای تبلیغات انتخاباتی او را آغاز کردند. در این زمان لااقل ۱۸ نفر از همکاران قدیمی ایرنا، که با آنچه به نظر آنها «پروندهسازی، جعل خبر و سوءاستفاده جناحی از ایرنا» بود، مخالفت میکردند پیش از موعد بازنشسته شدهاند.
تبلیغات انتخاباتی با جعل نظر مراجع تقلید
با نزدیک شدن به انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری، خبرگزاری ایرنا یکپارچه در خدمت تبلیغ و حمایت از محمود احمدینژاد قرار گرفت و به گمان عدهای در این راه برخی معیارهای اخلاقی و حرفهای را کنار گذاشت. یکی از نمونههایی که احتمالا به تنهایی میتوانست به توقیف هر رسانهی دیگری بینجامد، جعل خبر حمایت چند تن از مراجع تقلید از نامزدی محمود احمدینژاد در روز دهم خرداد بود. دفتر آیتالله صافی گلپایگانی در بیانیهای این اقدام را «اسفبار، تامل برانگیز و ضداخلاقی» خوانده است. در این بیانیه آمده: «اقدامات معدود جاهلانی که برای رسیدن به مقاصد سیاسی خود حتی از خبرسازی و دروغ‌پردازی پیرامون مرجعیت، ابایی ندارند موجب ایجاد التهاب در جامعه است.»
حمله به معترضان و منتقدان
خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی به ویژه از نیمهی دوم سال ۸۷ بر شدت فعالیتهای خود علیه منتقدان افزوده است. برخی از همکاران سابق ایرنا این خبرگزاری را به استفاده از شیوههای روزنامهی کیهان برای برخورد با منتقدان متهم میکنند. به اعتقاد اینان، ایرنا با انتشار شایعات و خبرهای جعلی راه کیهان را ادامه میدهد و همچون این روزنامه پاسخگوی شکایتها و اعتراضها نیست. انتشار خبرهایی در مورد بهایی شدن دختر شیرین عبادی یا جعلی بودن مدرک تحصیلی محمد خاتمی، رئیس جمهور پیشین، حتا پس از اثبات نادرستی آنها، همچنان در این خبرگزاری ادامه یافته است.
پس از انتخابات و اعلام نتایجی که احمدینژاد را پیروز معرفی میکند، یکی از فعالیتهای اصلی ایرنا، حمله به معترضان به این نتایج است. از حدود دو ماه پیش مطالب فراوانی در ستونهای ویژهی ایرنا، علیه موسوی، کروبی، خاتمی، رفسنجانی و حتا اصولگرایانی منتشر میشود که به دستگیری و شکنجه فعالان سیاسی و کشته شدن مردم در خیابانها و زندانها معترضاند.
مطالب کهنه و مردود در خدمت هدفهای نو
خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی بیستم مرداد در مطلبی زیر عنوان «ميرحسين موسوی در بازی بنيادهای آمريکایی» به نقل از مقالهای که در روزنامهی روسی «پراودا» منتشر شده، مینویسد: «اعتراضات موسوی ايران را در معرض سرکار آمدن يک دولت دست نشانده ايالات متحده يا يک حمله نظامی قرار داده است.» ترجمهی فارسی این مقاله که با اندکی تحریف مبنای مطلب ایرنا قرار گرفته، پنجم تیرماه، حدود یک ماه و نیم پیش، زیر عنوان «اعتراض در ایران، کار آمریکاست» در برخی از سایتهای اینترنتی منتشر شد. به نظر میرسد انتشار دوبارهی آن در این شرایط و بدون ذکر تاریخ انتشار اصل مطلب، بی ارتباط با تلاش برای آماده کردن زمینهی دستگیری و محاکمهی موسوی نباشد. بسیاری از ادعاهای طرح شده در این مقاله پس از انتشار آن از سوی نویسندگان و تحلیگران دیگر رد شده که ایرنا هیچ اشارهای به آنها نمیکند.
صدا و سیمایی که «جناحی و باندی اداره میشود»
صدا و سیمای جمهوری اسلامی را میتوان موثرترین و فراگیرترین رسانهی ارتباط جمعی ایران دانست. این رسانه در جریان مبارزات انتخاباتی به جانبداری و حمایت از محمود احمدینژاد و تخریب رقیبان او متهم میشد. انتقاد از این رسانه سابقهای طولانی دارد و لااقل به دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی بازمیگردد. خاتمی اسفند ماه ۸۷، زمانی که هنوز نامزد انتخابات بود، رادیو و تلویزیون را متهم کرد که «جناحی و باندی اداره میشود» و خواستار بازنگری در قانون اساسی در مورد عملکرد صدا و سیمای جمهوری اسلامی شد. مطابق اصل ۱۱۰ قانون اساسی نصب و عزل رئیس سازمان صدا و سیما از اختیارات رهبری است.
رسانهی «سابقا ملی»
پارلمان نیوز، پایگاه اطلاع رسانی اقلیت مجلس، ۲۶ تیرماه نحوهی انعکاس خبرهای مربوط به حوادث پس از انتخابات در صدا و سیمای جمهوری اسلامی را به شدت مورد انتقاد قرار داده و این مجموعه را رسانهی «سابقا ملی» میخواند. این سایت مینویسد: «به نظر میرسد پافشاری صدا و سیما بر سیاست‌های غیر حرفهای و "ضد اخلاقی" خود امنیت ملی و وحدت ملی کشور را به شدت خدشه‌دار کرده و ضربات جبران‌ناپذیری را به اعتماد مردم به نظام جمهوری اسلامی ایران وارد میکند.» انتقاد به صدا و سیما همیشه وجود داشته، اما هرگز چنین علنی و صریح نبوده است. «شرم ما، ننگ ما، صدا و سیمای ما» از شعارهایی است که در تظاهرات پس از انتخابات بسیار تکرار شده است.
«همسویی با بیگانگان»، اتهامی متقابل
میرحسین موسوی ۲۲ مرداد ماه برای چندمین بار در ماههای اخیر صدا و سیما را به رواج تهمت و دروغ‌گویی متهم کرد. موسوی فعالیت این رسانه و روزنامهی کیهان را به دلیل آنکه «فرهیخته و روشنفکر را مقابل نظام قرار میدهد»، همسویی با بیگانگان خوانده است. در مقابل، رسانههای یاد شده معترضان به نتایج اعلام شدهی انتخابات را آشوبگران و فریبخوردگانی میخوانند که به وسیلهی «رسانههای خارجی و عوامل داخلی آنها» تحریک شدهاند. این رسانهها ادعا میکنند، ناآرامیهای اخیر از سوی سازمانهای اطلاعاتی خارجی، به ویژه آمریکایی و انگلیسی، برنامه‌ریزی شده و هدفش براندازی حکومت است.
خبرگزاری فارس و «حزب پادگانی»
برخی از تحلیلگران معتقدند، یکی از هدفهای اصلی محمود احمدینژاد و نزدیکانش حذف کامل اصلاحطلبان از معادلات سیاسی ایران و قبضه کردن کامل قدرت است. با چنین رویکردی نقش چهارمین رکن رسانهای حامیان احمدینژاد، خبرگزاری فارس، اهمیت ویژهای دارد. فارس گسترده‌ترین رسانهای است که گفته میشود از سوی نیروهای نطامی هدایت میشود. در محافل سیاسی نیروهای سپاه و بسیج «حزب پادگانی» خوانده میشوند که آشکارا از محمود احمدینژاد حمایت میکنند. نقش دخالت نیروهای نظامی در پیروزی احمدینژاد در دورهی قبل موضوعی است که محمد خاتمی و مهدی کروبی نیز به آن اشاره کردهاند. فعالیت نیروهای بسیج و سپاه در جریان انتخابات ۲۲ خرداد ۸۸ و نقش آنها در درگیریها و بازداشتهای گستردهی معترضان از موضوعهای محوری بحثهای چند ماه اخیر است. آنچه اصلاحطلبان از آن به عنوان «کودتای انتخاباتی» یاد میکنند مربوط به دخالت نظامیان در عرصهی سیاسی است که جنبههای بسیاری از آن هنوز در ابهام قرار دارد.
هماهنگی سه رکن رسانهای
برخی معتقدند، میان فعالیت دو خبرگزاری ایرنا و فارس و روزنامهی کیهان شباهتها و هماهنگی‌هایی وجود دارد که در پیوند با انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری به شدت افزایش یافته است. فارس خبر پیروزی احمدینژاد را عصر جمعه در حالی منتشر کرد که هنوز چند ساعت با پایان مهلت رای‌گیری مانده بود. روزنامهی کیهان چهار سال پیشتر به همین شیوه تیتر نخست روزنامهی خود برای فردای انتخابات و اعلام خبر پیروزی احمدینژاد، پیش آغاز شمارش آرا را به چاپخانه فرستاد. منتقدان بر خبرها، مقالهها و گزارشهای متعددی انگشت میگذراند که در ماههای گذشته پیرامون یک فرد یا یک موضوع مشخص همزمان در این سه رسانه منتشر شده است. اینان معتقدند، این رسانهها وظیفهی آماده‌سازی افکار عمومی برای اقدام علیه افراد، شخصیتها و گروههای مخالف و منتقد را برعهده دارند.
بهزاد کشمیری‌پور
تحریریه: بهرام محیی