"دیدار تاریخی" پوتین با اردوغان
۱۳۹۵ مرداد ۱۹, سه‌شنبه
رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، با سفر به سن‌پترزبورگ و دیدار با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، شروع جدیدی در روابط دو کشور را متوقع است. ناظران سیاسی نیز از "دیداری تاریخی" سخن می‌گویند. دیدار اردوغان از روسیه نخستین سفر خارجی او از زمان کودتای نافرجام در ترکیه (۱۵ ژوئيه) است. او در آستانه این سفر به خبرنگاران گفت: «گفت‌وگوهایی که با دوستم ولادیمیر خواهم داشت وجه تازه‌ای را به روابط دوجانبه ما اضافه خواهد کرد.»
روابط ترکیه و روسیه برای مدتی به دلیل سرنگونی یک جنگنده روسی توسط ترکیه در نوامبر سال ۲۰۱۵ تیره شده بود. اما با نامه‌ای که اردوغان در اواخر ماه ژوئن نوشت و در آن از بستگان خلبان کشته شده عذرخواهی کرد بار دیگر ورق برگشت. افزون بر این اردوغان دستور بازداشت خلبانانی را داد که مسئول تیراندازی به جت جنگی روسی بودند. بدین ترتیب دوره هفت ماهه تیرگی روابط دو کشور که با واکنش شدید پوتین به سرنگونی جت روسی آغاز شده بود به پایان رسید.
در این میان روسیه به ممنوعیت واردات مواد غذایی از ترکیه خاتمه داده و شهروندان روسی بار دیگر مجازند به طور گروهی به ترکیه سفر کنند. قرار است که پروژه انتقال گاز روسیه از طریق دریای سیاه به ترکیه و سپس به اروپای جنوبی فعال شود. همچنین شرکت دولتی "روس‌اتم" می‌تواند به ساخت نیروگاه هسته‌ای "آکویو" ادامه دهد.
آنچه رؤسای جمهور روسیه و ترکیه را به یکدیگر نزدیک می‌سازد، به جز علائق اقتصادی مشترک‌شان، فاصله‌گیری مداوم آنان از اروپای غربی و مدل دمکراسی لیبرال است. پوتین از نخستین کسانی بود که کودتای سه هفته پیش در ترکیه را محکوم کرد. اما واکنش او به آنچه از سوی اردوغان "پاکسازی" در ارتش، ادارات و دستگاه قضایی ترکیه نام گرفت، بسیار محتاطانه بود.
اردوغان و پوتین دوست دارند قدرت را به طور کامل در دست خود داشته باشند. همچنین نگاه هر دو رئيس جمهور متوجه سنت است. در حالی که اردوغان می‌کوشد جامعه ترکیه را اسلامی کند، پوتین نیز می‌خواهد جامعه روسیه را به سوی جهان‌بینی‌ای سنتی‌هدایت کند که متکی بر آموزه‌های کلیسای ارتدکس است.
علائق امنیتی متضاد
با این همه برخی علائق ترکیه و روسیه، بخصوص علائق این دو کشور در عرصه سیاست امنیتی، در تضاد با یکدیگرند. خواست روسیه برای گسترش مناطق تحت نفوذ در همسایگی خود تا مرزهای ترکیه را در بر می‌گیرد. موضوع بر سر مناطقی است که این دو کشور بارها در طول تاریخ بر سر آن جنگیده‌اند.
برای نمونه موضوع بر سر کنترل نظامی دریای سیاه در شمال ترکیه است. همچنین اردوغان به نحوه رفتار روسیه با قوم ترک‌زبان تاتار در منطقه کریمه انتقاد می‌کند.
در اینجا ارمنستان نیز که در شرق ترکیه واقع شده شایان ذکر است. روسیه امنیت ارمنستان را از جمله بوسیله یک پایگاه نیروی هوایی و یک پایگاه نظامی که درست نزدیک مرز ترکیه قرار دارد، تضمین می‌کند.
علائق متضاد دو کشور در مرزهای جنوبی ترکیه از این هم روشن‌تر است. تا کنون هدف اردوغان در سوریه این بود که بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، از مقام خود کنار برود. او بدین منظور از نیروهای اپوزیسیون این کشور حمایت می‌کرد. اما روسیه با حمایت نظامی خود موجب ثبات قدرت اسد شده است.
افزون بر این روسیه هم مثل کشورهای غربی با نیروهای کرد در سوریه همکاری می‌کند. این کشور همچنین در اتحاد با ایران به تقویت نیروهای شیعه یاری می‌رساند و موجب نارضایتی ترکیه و کشورهای عربی می‌شود.
موقعیت قوی‌تر روسیه
موقعیت نظامی روسیه چنان قوی است که اردوغان در گفتگو با خبرگزاری روسی "تاس" مجبور به اعتراف در این باره شده است: «ممکن نیست بتوان در سوریه بدون کمک روسیه به راه حلی دست یافت. تنها در همکاری با روسیه می‌توانیم راهی برای حل بحران سوریه پیدا کنیم.»
بدین ترتیب به نظر می‌رسد خطری که پوتین با دادن دستور برای عملیات نظامی در سوریه کرده، مقرون به صرفه بوده است. آمریکا هم مجبور است اگر بخواهد از برخورد با ارتش روسیه بپرهیزد، عملیات نظامی خود در سوریه را در هماهنگی با پوتین پیش ببرد. و این درست مطابق خواست روسیه است که می‌خواهد همطراز آمریکا بر سیاست‌گذاری‌های بین‌المللی تأثیر بگذارد.
اما در این میان روسیه دریافته است که بخاطر قدرت‌گیری و تاثیرگذاری خود باید بهایی را هم بپردازد. برای نمونه موارد اتهام علیه این کشور در رابطه با کشته شدن شمار زیادی از غیر نظامیان سوری بر اثر حمله‌های هوایی جنگنده‌های روسی افزایش یافته است. همچنین در هفته‌های اخیر چندین بار خبر کشته شدن سربازان روسی در سوریه منتشر شده است.
عملیات نظامی در سوریه برای روسیه پرخرج است و این در حالی است که این کشور به دلیل سقوط قیمت نفت، تحریم‌های بین‌المللی و نقایص ساختاری اقتصادش زیر فشار قرار دارد. پیامد تحریم روسیه علیه محصولات تولیدی اتحادیه اروپا و ترکیه هم افزایش قیمت مواد غذایی در این کشور بوده است.
بنابراین به نفع روسیه است که بار دیگر بازارهای این کشور را بگشاید و بیش از پیش به همکاری، از جمله با ترکیه، روی آورد.